Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã, đặc biệt tại các phường trên địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội, đóng vai trò then chốt trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2016-2018, tổng thu ngân sách các phường trên địa bàn quận Tây Hồ tăng từ 96,59 tỷ đồng lên 220,33 tỷ đồng, tương ứng mức tăng trưởng trung bình khoảng 62,5% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thu ngân sách phường hưởng 100% chỉ chiếm khoảng 5%, cho thấy nguồn thu còn hạn chế so với tiềm năng phát triển của địa phương. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại các phường trên địa bàn quận Tây Hồ, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 phường thuộc quận Tây Hồ, với dữ liệu thu, chi ngân sách và hoạt động quản lý ngân sách trong giai đoạn 2016-2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc nâng cao hiệu lực quản lý ngân sách cấp phường, góp phần thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Các chỉ số như tổng chi ngân sách quận tăng từ 350,3 tỷ đồng năm 2016 lên 675,6 tỷ đồng năm 2018, trong đó chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển đều có xu hướng tăng, phản ánh sự đầu tư ngày càng lớn cho phát triển địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, bao gồm:

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân tích quyền quyết định và quyền tổ chức thực thi ngân sách giữa các cấp chính quyền, nhấn mạnh sự cần thiết cân đối giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi ở cấp phường.
  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách.
  • Khái niệm ngân sách nhà nước cấp xã: Định nghĩa ngân sách xã là quỹ tiền tệ tập trung, phục vụ các chức năng của chính quyền địa phương, với các nguồn thu chủ yếu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản bổ sung từ cấp trên.
  • Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước cấp xã: Tập trung vào nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả, tiết kiệm, công khai minh bạch và phân cấp quản lý rõ ràng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu, chi ngân sách và các báo cáo quản lý ngân sách của 8 phường trên địa bàn quận Tây Hồ trong giai đoạn 2016-2018; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và Nghị định số 163/2016/NĐ-CP.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ 8 phường thuộc quận Tây Hồ được nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và đại diện cho thực trạng quản lý ngân sách cấp phường.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá số liệu thu, chi ngân sách; so sánh tỷ lệ phần trăm tăng trưởng qua các năm; phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý ngân sách; đồng thời áp dụng phương pháp phân tích nội dung để đánh giá các quy trình quản lý ngân sách theo chu trình ngân sách.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu từ năm 2019 đến đầu năm 2020, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách các phường: Tổng thu ngân sách các phường tăng từ 96,59 tỷ đồng năm 2016 lên 220,33 tỷ đồng năm 2018, tương đương mức tăng 128% trong 3 năm. Tuy nhiên, các khoản thu hưởng 100% ngân sách phường chỉ chiếm khoảng 5% tổng thu, cho thấy nguồn thu chủ động còn hạn chế.

  2. Cơ cấu nguồn thu chưa đa dạng: Các khoản thu chủ yếu gồm lệ phí trước bạ, thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp, tiền thuê mặt đất, phí lệ phí và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. Trong đó, lệ phí trước bạ tăng 59,7% năm 2017 so với 2016 nhưng giảm 19,1% năm 2018 so với 2017, phản ánh sự biến động không ổn định của nguồn thu này.

  3. Chi ngân sách tăng mạnh, đặc biệt chi thường xuyên: Tổng chi ngân sách quận Tây Hồ tăng từ 350,3 tỷ đồng năm 2016 lên 675,6 tỷ đồng năm 2018. Chi thường xuyên tăng từ 222,9 tỷ đồng lên 381,2 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách phường (tỷ lệ chi ngân sách phường trong tổng chi quận dao động từ 14,6% đến 19,6%).

  4. Hiệu quả lập dự toán còn hạn chế: Năm 2017, chi ngân sách vượt kế hoạch đến 123,1%, cho thấy công tác lập dự toán chưa sát thực tế, gây khó khăn trong điều hành ngân sách. Năm 2018, công tác lập dự toán có tiến bộ với chi ngân sách thực tế đạt 100,6% kế hoạch quận và 106,8% kế hoạch thành phố.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trong quản lý ngân sách phường bao gồm hạn chế về nguồn thu chủ động, sự phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, và năng lực quản lý tài chính của cán bộ phường còn yếu. So với các nghiên cứu trước đây về quản lý ngân sách cấp xã, kết quả này phù hợp với nhận định về sự mất cân đối giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi, cũng như sự thiếu chủ động trong quản lý chi tiêu.

Việc chi ngân sách thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn phản ánh nhu cầu duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các dịch vụ công thiết yếu, nhưng cũng đặt ra thách thức về tính bền vững tài chính. Sự biến động trong nguồn thu như lệ phí trước bạ và thuế đất cho thấy cần có cơ chế dự phòng và đa dạng hóa nguồn thu để giảm rủi ro tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu, chi ngân sách theo năm và bảng so sánh tỷ lệ phần trăm các khoản thu, chi để minh họa rõ nét xu hướng và cơ cấu ngân sách. Bảng phân tích SWOT cũng giúp làm rõ điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quản lý ngân sách phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa nguồn thu ngân sách phường

    • Động từ hành động: Phát triển, khai thác
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng thu ngân sách phường hưởng 100% lên ít nhất 10% tổng thu ngân sách phường
    • Timeline: Đến năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận Tây Hồ phối hợp với các phường và cơ quan thuế

  2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ phường

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng
    • Mục tiêu: 100% cán bộ tài chính phường được đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách và kế toán công
    • Timeline: Triển khai trong 2 năm đầu, duy trì thường xuyên
    • Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia, Sở Tài chính Hà Nội

  3. Cải tiến công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh
    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ chênh lệch giữa dự toán và thực tế xuống dưới 5%
    • Timeline: Áp dụng từ năm ngân sách 2022 trở đi
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận Tây Hồ, UBND các phường

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách

    • Động từ hành động: Tổ chức, công khai
    • Mục tiêu: Đảm bảo 100% các khoản thu, chi ngân sách phường được công khai minh bạch theo quy định
    • Timeline: Thực hiện liên tục hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Mặt trận Tổ quốc quận và phường, Ban Thanh tra nhân dân

  5. Xây dựng cơ chế dự phòng tài chính và quản lý rủi ro ngân sách

    • Động từ hành động: Thiết lập, vận hành
    • Mục tiêu: Dự phòng ngân sách phường đạt 3-5% tổng dự toán chi để ứng phó biến động nguồn thu
    • Timeline: Hoàn thiện trong 3 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận Tây Hồ, Phòng Tài chính - Kế hoạch

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp phường và quận

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, phương pháp quản lý ngân sách hiệu quả, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, tăng cường phân quyền và trách nhiệm tài chính cho cấp phường.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản lý công, Tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng nghiên cứu.

  4. Các tổ chức giám sát ngân sách và cộng đồng dân cư

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình, cơ chế quản lý ngân sách phường, từ đó tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp phường có vai trò gì trong phát triển địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp phường là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền địa phương thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Ví dụ, ngân sách phường hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, duy trì các dịch vụ công thiết yếu.

  2. Nguồn thu ngân sách phường chủ yếu đến từ đâu?
    Nguồn thu chính gồm các khoản thu hưởng 100% như lệ phí môn bài, thuế sử dụng đất, phí lệ phí, thu từ tài sản công và các khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. Tỷ trọng thu hưởng 100% hiện còn thấp, khoảng 5% tổng thu ngân sách phường.

  3. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách phường còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do thiếu dữ liệu chính xác, năng lực cán bộ hạn chế và sự biến động của nguồn thu. Năm 2017, chi ngân sách vượt kế hoạch đến 123,1%, cho thấy dự toán chưa sát thực tế, gây khó khăn trong điều hành ngân sách.

  4. Các giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách phường?
    Bao gồm đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến công tác lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát và công khai ngân sách, đồng thời xây dựng cơ chế dự phòng tài chính để ứng phó biến động nguồn thu.

  5. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia giám sát ngân sách phường?
    Cộng đồng có thể tham gia qua các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Ban Thanh tra nhân dân, bằng cách tiếp nhận thông tin, tổ chức giám sát, đề xuất kiến nghị và theo dõi việc công khai ngân sách theo quy định pháp luật.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp phường tại quận Tây Hồ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về nguồn thu và hiệu quả quản lý.
  • Tổng thu ngân sách các phường tăng trưởng trung bình 62,5% giai đoạn 2016-2018, nhưng tỷ trọng thu hưởng 100% ngân sách phường còn thấp, chỉ khoảng 5%.
  • Chi ngân sách thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, phản ánh nhu cầu duy trì hoạt động bộ máy và dịch vụ công, nhưng cũng đặt ra thách thức về bền vững tài chính.
  • Công tác lập dự toán ngân sách còn chưa sát thực tế, gây khó khăn trong điều hành ngân sách, cần cải tiến để giảm chênh lệch giữa dự toán và thực tế.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý, cải tiến lập dự toán, tăng cường giám sát và xây dựng cơ chế dự phòng tài chính nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách phường đến năm 2025.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ, xây dựng hệ thống giám sát minh bạch và theo dõi tiến độ thực hiện định kỳ.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính phường cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển bền vững địa phương.