Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2017-2019, ngành nông nghiệp huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên đã đạt được nhiều kết quả tích cực với giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp, thủy sản năm 2019 đạt 2.285,5 tỷ đồng, sản lượng lương thực có hạt đạt khoảng 72.382 tấn, và giá trị sản xuất trên 1ha đất trồng trọt đạt 115,8 triệu đồng. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp vẫn còn mang tính nhỏ lẻ, manh mún, lực lượng lao động trong nông nghiệp giảm do chuyển dịch sang công nghiệp và dịch vụ, cùng với đó là tình trạng được mùa mất giá và cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư đồng bộ. Nhu cầu vốn cho sản xuất nông nghiệp rất lớn trong khi nguồn thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% dự toán chi ngân sách địa phương hàng năm, chủ yếu dựa vào nguồn bổ sung từ ngân sách trung ương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) cho phát triển ngành nông nghiệp, đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại huyện Đại Từ trong giai đoạn 2017-2019, và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN cho ngành nông nghiệp giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quản lý ngân sách và số liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn 100 cán bộ quản lý chi ngân sách nông nghiệp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn NSNN, góp phần phát triển bền vững ngành nông nghiệp địa phương, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý và học thuật trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của quản lý chi NSNN trong việc phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo quy định pháp luật, đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả và đúng mục đích.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách, trong đó mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của quản lý chi NSNN.

  • Khái niệm phát triển nông nghiệp bền vững: Tập trung vào ba mặt kinh tế, xã hội và môi trường, trong đó phát triển kinh tế nông nghiệp phải đảm bảo tăng trưởng, hiệu quả sử dụng nguồn lực; phát triển xã hội nhằm nâng cao đời sống và công bằng; bảo vệ môi trường sinh thái.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, chi ngân sách nhà nước cho nông nghiệp, quản lý chi ngân sách nhà nước, dự toán chi ngân sách, chấp hành chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quản lý chi ngân sách nhà nước của huyện Đại Từ giai đoạn 2017-2019, bao gồm các báo cáo dự toán, quyết toán, thanh tra, kiểm tra và các văn bản pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu với 100 cán bộ tham gia quản lý chi ngân sách nhà nước cho sản xuất nông nghiệp tại địa phương.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: Đánh giá các chỉ tiêu kinh tế nông nghiệp, mức độ chi ngân sách, tỷ lệ chấp hành dự toán, chất lượng báo cáo quyết toán.

  • Phân tích so sánh: So sánh các chỉ tiêu chi ngân sách qua các năm và với các địa phương khác để đánh giá hiệu quả quản lý.

  • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng: Đánh giá tác động của cơ cấu tổ chức, năng lực cán bộ, chính sách pháp luật, đặc thù địa phương và hệ thống kiểm tra giám sát đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025. Cỡ mẫu 100 cán bộ được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban, đơn vị liên quan đến quản lý chi ngân sách nông nghiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chi ngân sách cho nông nghiệp tăng trưởng ổn định: Giá trị sản xuất nông nghiệp năm 2019 đạt 2.285,5 tỷ đồng, tăng trưởng qua các năm với sản lượng lương thực đạt khoảng 72.382 tấn. Chi ngân sách nhà nước cho lĩnh vực nông nghiệp được phân bổ cho các công trình thủy lợi, khuyến nông và đầu tư cơ sở hạ tầng, góp phần nâng cao năng suất cây trồng và vật nuôi.

  2. Công tác lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều hạn chế: Tỷ lệ chấp hành dự toán chi ngân sách cho nông nghiệp chưa đạt 100%, có hiện tượng chi vượt dự toán hoặc chi không đúng mục đích. Chất lượng báo cáo quyết toán của các đơn vị hưởng ngân sách còn thấp, với tỷ lệ báo cáo đúng hạn và đầy đủ chỉ đạt khoảng 70-80%.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm chưa hiệu quả: Việc kiểm soát chi ngân sách còn nhiều kẽ hở, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí nguồn vốn. Tỷ lệ bị từ chối thanh toán chi ngân sách qua kiểm soát tại Kho bạc Nhà nước huyện Đại Từ trong giai đoạn 2017-2019 chiếm khoảng 5-7%.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, cơ cấu tổ chức chưa tinh gọn, hệ thống pháp luật và chính sách còn thiếu đồng bộ, đặc thù địa phương với điều kiện tự nhiên khó khăn và nguồn thu ngân sách hạn chế ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát với thực tế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan, và năng lực quản lý tài chính công của cán bộ còn yếu. So sánh với các huyện như Tiền Hải (Thái Bình) và Hiệp Hòa (Bắc Giang), nơi có mô hình quản lý chi ngân sách hiệu quả với sự phối hợp đa nguồn lực và ứng dụng công nghệ thông tin, huyện Đại Từ còn nhiều điểm cần cải thiện.

Việc áp dụng các biện pháp kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm chưa nghiêm túc làm giảm tính kỷ luật trong quản lý chi ngân sách. Bên cạnh đó, đặc thù địa phương miền núi với cơ sở hạ tầng còn yếu kém, nguồn thu ngân sách thấp cũng là thách thức lớn trong việc huy động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ chấp hành dự toán qua các năm, bảng tổng hợp chi ngân sách theo lĩnh vực, và biểu đồ so sánh tỷ lệ bị từ chối thanh toán chi ngân sách qua kiểm soát. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và xu hướng phát triển trong quản lý chi ngân sách nông nghiệp tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cụ thể hóa công tác quy hoạch phát triển nông nghiệp: Xây dựng kế hoạch chi tiết, sát thực tế về nhu cầu vốn và phân bổ ngân sách cho từng lĩnh vực nông nghiệp, ưu tiên các dự án có hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Thời gian thực hiện từ năm 2020 đến 2022, do UBND huyện chủ trì phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

  2. Đổi mới công tác lập dự toán chi ngân sách: Áp dụng phương pháp dự toán khoa học, dựa trên số liệu thực tế và dự báo chính xác nhu cầu vốn, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Thực hiện ngay từ năm 2020, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện đảm nhiệm.

  3. Tăng cường chấp hành dự toán chi ngân sách: Nâng cao trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc tuân thủ dự toán, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, tránh chi vượt hoặc chi sai mục đích. Thời gian thực hiện liên tục trong giai đoạn 2020-2025, do Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp với UBND huyện giám sát.

  4. Nâng cao chất lượng công tác quyết toán ngân sách: Tổ chức tập huấn, đào tạo cán bộ về kỹ năng lập báo cáo quyết toán, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công để nâng cao tính chính xác và kịp thời của báo cáo. Thực hiện từ năm 2021, do Sở Tài chính và Kho bạc Nhà nước huyện phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý chi ngân sách, đồng thời khen thưởng các đơn vị thực hiện tốt để tạo động lực. Thời gian thực hiện liên tục, do Thanh tra huyện và các cơ quan chức năng đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý chi ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán, đồng thời áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách cho phát triển nông nghiệp, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và nông nghiệp: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện quy trình quản lý chi ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương miền núi.

  4. Các tổ chức phát triển nông nghiệp và các nhà đầu tư: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý tài chính công trong nông nghiệp, từ đó phối hợp hiệu quả trong các dự án đầu tư phát triển nông nghiệp tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động sử dụng các công cụ và phương pháp để đảm bảo các khoản chi được thực hiện đúng chế độ, chính sách, phục vụ hiệu quả các chức năng của Nhà nước. Ví dụ, việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách là các bước quan trọng trong quản lý chi.

  2. Tại sao quản lý chi ngân sách cho nông nghiệp lại quan trọng?
    Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ lực, chi ngân sách cho nông nghiệp giúp đầu tư cơ sở hạ tầng, ứng dụng khoa học công nghệ, hỗ trợ sản xuất và nâng cao đời sống nông dân. Hiệu quả quản lý chi ngân sách góp phần thúc đẩy phát triển bền vững ngành nông nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi ngân sách nông nghiệp tại huyện Đại Từ là gì?
    Khó khăn gồm nguồn thu ngân sách hạn chế, cơ sở hạ tầng yếu kém, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, công tác lập dự toán và quyết toán chưa chính xác, cùng với việc kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ dẫn đến thất thoát nguồn vốn.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Các giải pháp gồm cụ thể hóa quy hoạch, đổi mới công tác lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, nâng cao chất lượng quyết toán, và tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm.

  5. Làm thế nào để ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách?
    Ứng dụng công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình lập dự toán, phân bổ, kiểm soát chi và tổng hợp báo cáo, tiết kiệm thời gian, giảm sai sót và nâng cao tính minh bạch. Ví dụ, phần mềm quản lý ngân sách nhà nước đã được triển khai tại một số địa phương giúp cải thiện hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước cho phát triển ngành nông nghiệp huyện Đại Từ có nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán chi ngân sách.
  • Nguồn thu ngân sách địa phương thấp, cơ sở hạ tầng và năng lực cán bộ quản lý là những thách thức lớn ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào cụ thể hóa quy hoạch, đổi mới lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, nâng cao chất lượng quyết toán và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương, góp phần phát triển bền vững ngành nông nghiệp.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2020-2025, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước cho phát triển nông nghiệp tại huyện Đại Từ, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của địa phương!