Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Chương trình năm 2018, việc quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm hình thành phẩm chất trách nhiệm cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Thành phố Thái Bình, với 19 trường THCS và hơn 13.000 học sinh các khối lớp 6 đến 9, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lí hoạt động này. Qua hai năm học 2021-2023, chương trình giáo dục phổ thông mới đã được triển khai, tuy nhiên kết quả học tập và rèn luyện của học sinh khối 6 và 7 còn nhiều bất cập, với tỷ lệ học sinh chưa đạt từ 11,2% đến 13,33% và sự chênh lệch lớn giữa các trường. Phẩm chất trách nhiệm được xác định là nền tảng quan trọng để phát triển các phẩm chất chủ yếu khác, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng hình thành phẩm chất trách nhiệm cho học sinh các trường THCS thành phố Thái Bình, đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh quản lí kế hoạch, lựa chọn và bồi dưỡng giáo viên, tổ chức thực hiện, điều kiện cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá trong giai đoạn 2021-2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục phẩm chất và năng lực cho học sinh, đồng thời cung cấp kinh nghiệm quản lí cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục phẩm chất và học tập trải nghiệm. Thuyết học tập trải nghiệm của Kolb nhấn mạnh quá trình học tập là sự kết hợp giữa trải nghiệm thực tiễn và phản ánh, giúp hình thành phẩm chất và năng lực. Lý thuyết này được áp dụng để thiết kế hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát triển phẩm chất trách nhiệm cho học sinh. Ngoài ra, các khái niệm quản lí giáo dục, quản lí hoạt động giáo dục và phẩm chất trách nhiệm được làm rõ. Phẩm chất trách nhiệm được hiểu là thái độ và hành vi có ý thức chịu trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội, môi trường và định hướng nghề nghiệp. Quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp bao gồm các chức năng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đảm bảo thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông 2018. Các mạch nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp gồm: hướng vào bản thân, hướng đến xã hội, hướng đến tự nhiên và hướng nghiệp, với tỷ lệ thời lượng tương ứng 40%, 25%, 15% và 20% ở cấp THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống, kết hợp lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 19 trường THCS tại thành phố Thái Bình trong hai năm học 2021-2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm 32 cán bộ quản lí, 308 giáo viên thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và học sinh các khối lớp 6, 7. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ cán bộ quản lí và giáo viên thực hiện chương trình, mẫu ngẫu nhiên có phân tầng đối với học sinh. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm khảo sát bằng phiếu hỏi 5 mức độ, phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm và quan sát thực tiễn. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS với thống kê mô tả, phân tích tần suất và so sánh tỷ lệ. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm làm rõ các khó khăn, thuận lợi và đề xuất giải pháp quản lí. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập dữ liệu, xử lý và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lí kế hoạch: 37,5% cán bộ quản lí đánh giá kế hoạch giáo dục của nhà trường ở mức khá (mức 3), 50% đánh giá kế hoạch tổ chuyên môn ở mức khá, trong khi kế hoạch bài dạy của giáo viên được đánh giá cao hơn với 28,13% ở mức rất tốt (mức 5). Tuy nhiên, 34,38% ý kiến cho rằng kế hoạch giáo dục nhà trường còn ở mức trung bình (mức 2), phản ánh khó khăn trong phân phối chương trình và xây dựng kế hoạch phù hợp thực tế.

  2. Lựa chọn và bồi dưỡng giáo viên: 50% cán bộ quản lí đánh giá việc bố trí giáo viên thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở mức khá, nhưng vẫn còn 15,63% ý kiến cho là trung bình. Việc bố trí giáo viên chưa hoàn toàn phù hợp chuyên môn, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức hoạt động. Công tác bồi dưỡng được đánh giá tích cực hơn với 43,7% ý kiến ở mức khá và 40,63% ở mức tốt và rất tốt.

  3. Chất lượng giáo dục học sinh: Tỷ lệ học sinh khối 6 chưa đạt kết quả học tập là 11,2%, khối 7 là 13,33%, trong khi khối 8 và 9 có tỷ lệ thấp hơn. Kết quả rèn luyện học sinh khối 6 và 7 chủ yếu đạt loại tốt (trên 80%), cho thấy phẩm chất và năng lực được phát triển tương đối tốt, nhưng vẫn còn tồn tại sự chênh lệch giữa các trường.

  4. Cơ sở vật chất và thiết bị: Các trường THCS tại thành phố Thái Bình có cơ sở vật chất cơ bản đáp ứng nhu cầu dạy học, tuy nhiên một số phòng chức năng, sân chơi, thư viện chưa đảm bảo đầy đủ, ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng hình thành phẩm chất trách nhiệm đã được các trường THCS thành phố Thái Bình quan tâm thực hiện, nhưng còn nhiều hạn chế. Việc xây dựng kế hoạch còn gặp khó khăn do nội dung mới và đặc thù của chương trình, dẫn đến sự chưa đồng bộ trong tổ chức thực hiện. Việc bố trí giáo viên chưa phù hợp chuyên môn làm giảm hiệu quả giáo dục phẩm chất trách nhiệm. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, những khó khăn này là phổ biến khi triển khai chương trình đổi mới giáo dục. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ cũng là một rào cản lớn trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế. Kết quả học tập và rèn luyện học sinh phản ánh sự cần thiết tăng cường quản lí và đổi mới phương pháp dạy học, đánh giá nhằm nâng cao phẩm chất trách nhiệm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đánh giá kế hoạch, bố trí giáo viên, kết quả học tập và rèn luyện để minh họa sự phân bố ý kiến và kết quả thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và hoàn thiện kế hoạch giáo dục: Chủ động xây dựng kế hoạch thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng cụ thể hóa mục tiêu hình thành phẩm chất trách nhiệm. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học 2024-2025. Chủ thể: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường THCS.

  2. Lựa chọn và bồi dưỡng giáo viên chuyên môn phù hợp: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ cho giáo viên thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, đảm bảo phù hợp với nội dung chương trình. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm: Nâng cấp phòng chức năng, thư viện, sân chơi và trang thiết bị dạy học để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trải nghiệm thực tế. Thời gian: kế hoạch đầu tư giai đoạn 2024-2026. Chủ thể: Sở GD&ĐT, UBND thành phố Thái Bình.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát thực hiện: Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ việc thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất trách nhiệm, đảm bảo chất lượng và hiệu quả. Thời gian: triển khai từ năm học 2024-2025. Chủ thể: Ban giám hiệu, Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các trường THCS: Nhận diện thực trạng và áp dụng các giải pháp quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm nâng cao phẩm chất trách nhiệm cho học sinh.

  2. Giáo viên thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Nắm bắt cơ sở lý luận và phương pháp tổ chức hoạt động, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phẩm chất và năng lực học sinh phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THCS?
    Quản lí hoạt động này giúp tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện chương trình nhằm phát triển phẩm chất trách nhiệm và năng lực cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm xây dựng kế hoạch chưa phù hợp, bố trí giáo viên chưa đúng chuyên môn, cơ sở vật chất chưa đầy đủ và thiếu hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả.

  3. Làm thế nào để lựa chọn giáo viên phù hợp cho hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cần ưu tiên giáo viên có chuyên môn phù hợp với nội dung hoạt động, đồng thời tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ thường xuyên.

  4. Cơ sở vật chất ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại tạo điều kiện cho học sinh tham gia trải nghiệm thực tế, từ đó hình thành và phát triển phẩm chất trách nhiệm hiệu quả hơn.

  5. Các biện pháp kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được thực hiện ra sao?
    Kiểm tra, đánh giá dựa trên kế hoạch, kết quả thực hiện và phản hồi từ học sinh, giáo viên, gia đình; sử dụng các tiêu chí về phẩm chất và năng lực theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng hình thành phẩm chất trách nhiệm là yêu cầu thiết yếu trong đổi mới giáo dục THCS tại thành phố Thái Bình.
  • Thực trạng quản lí còn nhiều hạn chế về kế hoạch, lựa chọn giáo viên, cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục phẩm chất.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lí, bao gồm hoàn thiện kế hoạch, bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường kiểm tra, đánh giá.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các trường THCS và cơ quan quản lí giáo dục địa phương trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu mở rộng phạm vi và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình quản lí.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao phẩm chất trách nhiệm cho thế hệ học sinh trung học cơ sở, góp phần xây dựng nền giáo dục phát triển bền vững!