Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) được xem là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò nền tảng và động lực phát triển nguồn nhân lực. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường trung học phổ thông (THPT), hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp (HĐTN, HN) được xác định là một phần bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông mới ban hành năm 2018. Hoạt động này giúp học sinh (HS) phát triển toàn diện về phẩm chất, năng lực, kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu xã hội và thị trường lao động.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS tại các trường THPT trên địa bàn huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau trong giai đoạn từ năm học 2019 – 2020 đến năm học 2020 – 2021, với mục tiêu phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả cho giai đoạn 2021 – 2025. Huyện Đầm Dơi là vùng kinh tế chủ yếu dựa vào nuôi trồng thủy sản, có đặc điểm địa lý rộng lớn, dân số đa dạng với hơn 175 nghìn người, trong đó có 4 trường THPT với tổng số 4.377 HS và 225 giáo viên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, giúp HS phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống hiện đại, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp. Hai lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có ý thức, có tổ chức của chủ thể quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục thông qua việc phối hợp các nguồn lực xã hội. Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là sự tác động liên tục, có kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục toàn diện cho HS.

  2. Lý thuyết giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp: Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập thông qua thực tiễn, giúp HS phát triển kỹ năng, phẩm chất và năng lực. Hướng nghiệp là hệ thống các biện pháp giúp HS hiểu biết về nghề nghiệp, lựa chọn nghề phù hợp dựa trên sở trường và nhu cầu xã hội. Mô hình tam giác hướng nghiệp gồm: định hướng nghề, thị trường lao động và phẩm chất, năng lực cá nhân.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lý, quản lý giáo dục, trải nghiệm, hướng nghiệp, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ khảo sát thực trạng tại 4 trường THPT trên địa bàn huyện Đầm Dơi gồm THPT Đầm Dơi, THPT Thái Thanh Hòa, THPT Quách Văn Phẩm và THPT Tân Đức. Tổng số mẫu khảo sát là 200 người, trong đó 120 HS, 60 giáo viên (GV) và 20 cán bộ quản lý (CBQL).

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn chuyên gia và thu thập tài liệu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, phân tích so sánh để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Công thức tính phần trăm: % = (số lượng trả lời / tổng số mẫu) × 100.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện từ tháng 2/2021 đến tháng 4/2021; phân tích và đề xuất biện pháp cho giai đoạn 2021 – 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về HĐTN, HN: Khoảng 85% CBQL và GV nhận thức rõ tầm quan trọng của HĐTN, HN trong giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% HS cảm thấy các hoạt động này được tổ chức hiệu quả và phù hợp với nhu cầu của bản thân.

  2. Nội dung và phương pháp tổ chức: Các trường chủ yếu tổ chức HĐTN, HN qua sinh hoạt lớp, sinh hoạt dưới cờ và ngoại khóa chuyên môn. Tỷ lệ sử dụng các hình thức đa dạng như câu lạc bộ, tham quan dã ngoại chỉ chiếm khoảng 30%. Phương pháp tổ chức còn mang tính truyền thống, chưa phát huy tối đa tính sáng tạo và chủ động của HS.

  3. Điều kiện phục vụ và cơ sở vật chất: Khoảng 55% GV và CBQL đánh giá cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ HĐTN, HN còn thiếu và chưa đồng bộ. Thời gian dành cho hoạt động này cũng bị hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.

  4. Quản lý công tác kiểm tra, đánh giá: Việc kiểm tra, đánh giá HĐTN, HN chưa được thực hiện thường xuyên và khoa học. Chỉ khoảng 40% trường có kế hoạch kiểm tra, đánh giá rõ ràng, còn lại chủ yếu dựa vào đánh giá cảm tính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do đội ngũ GV tham gia tổ chức HĐTN, HN chủ yếu kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn và kỹ năng tổ chức. Thị trường lao động biến động nhanh, trong khi thông tin về nghề nghiệp chưa được cập nhật đầy đủ và kịp thời đến HS. Phụ huynh học sinh có vai trò chưa được phát huy tối đa trong việc phối hợp định hướng nghề nghiệp cho con em.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, thực trạng quản lý HĐTN, HN tại huyện Đầm Dơi còn nhiều điểm yếu về tính đồng bộ và hiệu quả. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của các lực lượng giáo dục và HS đối với hoạt động này, tạo tiền đề thuận lợi cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng trong thời gian tới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức, mức độ đáp ứng về cơ sở vật chất, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá tại từng trường, giúp minh họa rõ nét thực trạng và so sánh giữa các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho CBQL, GV, HS và phụ huynh về vai trò, mục tiêu và phương pháp tổ chức HĐTN, HN. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhận thức đúng và đầy đủ lên trên 90% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường THPT.

  2. Xây dựng kế hoạch giáo dục HĐTN, HN chi tiết, linh hoạt: Mỗi trường cần xây dựng kế hoạch hàng năm, phù hợp với đặc điểm địa phương và nhu cầu HS, đảm bảo tính hệ thống và khả thi. Thời gian hoàn thành kế hoạch trước mỗi năm học mới. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Đổi mới nội dung và hình thức tổ chức: Đa dạng hóa hình thức hoạt động như câu lạc bộ, tham quan thực tế, dự án nghiên cứu, hoạt động tình nguyện để tăng tính hấp dẫn và phát huy sáng tạo của HS. Mục tiêu tăng tỷ lệ HS tham gia các hoạt động ngoài giờ lên ít nhất 70% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: GV chuyên trách và tổ chức Đoàn Thanh niên.

  4. Bồi dưỡng năng lực tổ chức cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tổ chức, quản lý HĐTN, HN cho GV, đặc biệt là lực lượng chuyên trách. Mục tiêu 100% GV chuyên trách được bồi dưỡng trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT và các trung tâm bồi dưỡng.

  5. Tăng cường cơ sở vật chất, tài chính và thời gian: Đầu tư trang thiết bị, phòng học chuyên biệt cho HĐTN, HN; bố trí thời gian hợp lý trong lịch học để đảm bảo hoạt động diễn ra hiệu quả. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở GD&ĐT và các trường.

  6. Đẩy mạnh công tác xã hội hóa: Huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, phụ huynh trong việc hỗ trợ tài chính, tư vấn nghề nghiệp và tạo điều kiện trải nghiệm thực tế cho HS. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với chính quyền địa phương.

  7. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá khoa học, khách quan, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, tạo động lực cho HS và GV. Thực hiện đánh giá định kỳ hàng học kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý HĐTN, HN, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên và cán bộ chuyên trách HĐTN, HN: Cung cấp kiến thức, phương pháp tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong trường phổ thông, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội, doanh nghiệp: Hiểu rõ vai trò, ý nghĩa của HĐTN, HN trong phát triển năng lực và định hướng nghề nghiệp cho HS, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong công tác giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
    Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là quá trình giáo dục giúp HS phát triển kỹ năng, phẩm chất và định hướng nghề nghiệp thông qua thực tiễn. Nó quan trọng vì giúp HS thích ứng với xã hội hiện đại, phát triển toàn diện và lựa chọn nghề phù hợp.

  2. Phương pháp tổ chức HĐTN, HN hiệu quả là gì?
    Phương pháp hiệu quả bao gồm đa dạng hình thức như câu lạc bộ, tham quan, trò chơi, dự án nghiên cứu, tình nguyện. Phương pháp cần phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý HĐTN, HN?
    Bao gồm đội ngũ GV và CBQL, thị trường lao động, sự phối hợp của phụ huynh và các tổ chức xã hội, cơ sở vật chất và tài chính, cũng như chính sách và kế hoạch quản lý của nhà trường.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả HĐTN, HN?
    Đánh giá dựa trên tiêu chí về mức độ tham gia, sự phát triển kỹ năng, thái độ và năng lực của HS, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả thông qua quan sát, phỏng vấn, báo cáo và các bài kiểm tra thực hành.

  5. Vai trò của phụ huynh trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì?
    Phụ huynh đóng vai trò tư vấn, hỗ trợ và phối hợp với nhà trường trong việc định hướng nghề nghiệp cho con em, giúp các em lựa chọn ngành nghề phù hợp với năng lực và hoàn cảnh gia đình.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS tại các trường THPT huyện Đầm Dơi còn nhiều hạn chế về nhận thức, tổ chức, cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá.
  • Hoạt động này đóng vai trò then chốt trong phát triển phẩm chất, năng lực và định hướng nghề nghiệp cho HS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
  • Đội ngũ GV và CBQL cần được bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng tổ chức và quản lý HĐTN, HN để nâng cao hiệu quả công tác.
  • Cần xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới nội dung, hình thức tổ chức, tăng cường cơ sở vật chất và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất trong giai đoạn 2021 – 2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường THPT, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai!