Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) theo hướng trải nghiệm sáng tạo (TNST) ngày càng được chú trọng nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tại trường Trung học cơ sở (THCS) Dữu Lâu, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, từ năm 2014 đến 2016, hoạt động này đã được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về công tác quản lý, tổ chức và hiệu quả thực tiễn. Theo khảo sát, nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh về vai trò của HĐGDNGLL theo hướng TNST chưa đồng đều, dẫn đến việc tổ chức hoạt động còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết tiềm năng sáng tạo của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý HĐGDNGLL theo hướng TNST tại trường THCS Dữu Lâu, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2016, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh tại trường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, tạo môi trường thuận lợi để học sinh phát triển năng lực sáng tạo, kỹ năng sống và phẩm chất công dân, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và học từ trải nghiệm. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh quá trình tác động có định hướng của cán bộ quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục thông qua các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Lý thuyết học từ trải nghiệm của Kolb (1984) được vận dụng để hiểu bản chất hoạt động TNST, trong đó trải nghiệm là quá trình tích lũy kiến thức và kỹ năng qua thực tiễn, còn sáng tạo là khả năng tạo ra cái mới dựa trên kinh nghiệm đó.

Mô hình quản lý HĐGDNGLL theo hướng TNST bao gồm các khái niệm chính: quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, trải nghiệm sáng tạo, quản lý chương trình và kế hoạch hoạt động, quản lý nhân lực và cơ sở vật chất, cũng như quản lý môi trường và cơ chế phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Các khái niệm này được tích hợp để xây dựng hệ thống quản lý hiệu quả, đảm bảo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phát huy tối đa vai trò giáo dục toàn diện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu khảo sát từ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh trường THCS Dữu Lâu trong giai đoạn 2014-2016, với cỡ mẫu khoảng vài trăm người được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá định tính qua phỏng vấn chuyên gia.

Quá trình nghiên cứu được tiến hành theo timeline: thu thập dữ liệu khảo sát trong 6 tháng đầu năm 2017, xử lý và phân tích dữ liệu trong 3 tháng tiếp theo, cuối cùng là xây dựng và khảo nghiệm các biện pháp quản lý trong 3 tháng cuối năm 2017. Phương pháp chuyên gia được sử dụng để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất, đồng thời phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý được áp dụng để rút ra bài học thực tiễn từ các hoạt động đã triển khai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò HĐGDNGLL theo hướng TNST: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của hoạt động này, trong khi chỉ khoảng 60% học sinh và 55% phụ huynh có nhận thức tương tự. Điều này cho thấy sự chênh lệch trong nhận thức giữa các nhóm đối tượng, ảnh hưởng đến sự phối hợp tổ chức hoạt động.

  2. Thực trạng chương trình và kế hoạch hoạt động: Chỉ khoảng 65% giáo viên cho biết chương trình hoạt động được xây dựng theo hướng tích hợp, đa dạng và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh. Tuy nhiên, 40% phản ánh kế hoạch còn mang tính hình thức, chưa có sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan.

  3. Năng lực đội ngũ tổ chức: Khoảng 70% giáo viên được khảo sát đánh giá năng lực tổ chức hoạt động TNST còn hạn chế, đặc biệt về kỹ năng thiết kế hoạt động sáng tạo và quản lý nguồn lực. Việc bồi dưỡng chuyên môn chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ.

  4. Cơ sở vật chất và tài chính: Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động ngoài giờ lên lớp được đánh giá đạt khoảng 60% so với yêu cầu tối thiểu, trong khi nguồn kinh phí chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước và sự đóng góp của phụ huynh, chưa có sự huy động hiệu quả từ các nguồn xã hội khác.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục, năng lực quản lý và tổ chức hoạt động của cán bộ quản lý và giáo viên còn yếu, cũng như điều kiện vật chất và tài chính chưa đáp ứng đầy đủ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý HĐGDNGLL theo hướng TNST đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đồng thời cần có chính sách hỗ trợ rõ ràng về nguồn lực và đào tạo nhân sự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng của từng nhóm đối tượng, bảng tổng hợp mức độ thực hiện các nội dung chương trình và kế hoạch, cũng như biểu đồ tròn phân bố nguồn lực cơ sở vật chất và tài chính. Những kết quả này nhấn mạnh vai trò then chốt của công tác quản lý trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phổ biến, nâng cao nhận thức về HĐGDNGLL theo hướng TNST cho toàn bộ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh nhằm tạo sự đồng thuận và phối hợp hiệu quả. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu năm học; Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chức Đoàn - Đội.

  2. Đổi mới xây dựng kế hoạch và chương trình hoạt động theo hướng tích hợp, đa dạng, có sự tham gia của các bên liên quan, đảm bảo phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh. Thời gian: xây dựng kế hoạch đầu năm học; Chủ thể: Ban chỉ đạo hoạt động ngoài giờ lên lớp và tổ chuyên môn.

  3. Bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực tổ chức hoạt động TNST cho giáo viên và cán bộ quản lý, tập trung vào kỹ năng thiết kế hoạt động sáng tạo và quản lý nguồn lực. Thời gian: tổ chức định kỳ hàng năm; Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội để huy động nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất, đồng thời xây dựng cơ chế hợp tác hiệu quả trong tổ chức hoạt động. Thời gian: liên tục trong năm học; Chủ thể: Ban giám hiệu, Ban đại diện cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội địa phương.

  5. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng hoạt động, đồng thời khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc. Thời gian: đánh giá định kỳ hàng quý; Chủ thể: Ban chỉ đạo hoạt động ngoài giờ lên lớp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn THCS: Áp dụng các biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo, phát huy vai trò chủ thể của học sinh trong các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo để hiểu rõ hơn về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội: Nắm bắt vai trò, ý nghĩa của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, từ đó phối hợp hỗ trợ nhà trường trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục toàn diện cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo là gì?
    Là các hoạt động giáo dục tổ chức ngoài giờ học chính khóa, nhằm tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm thực tế, phát huy sáng tạo và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực cá nhân.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời phát huy tối đa vai trò của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động này tại trường THCS Dữu Lâu là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều, năng lực tổ chức của giáo viên còn hạn chế, cơ sở vật chất và kinh phí chưa đáp ứng đủ, cũng như sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục chưa chặt chẽ.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động?
    Tăng cường phổ biến nhận thức, đổi mới xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng năng lực tổ chức, phối hợp huy động nguồn lực xã hội và kiểm tra đánh giá thường xuyên.

  5. Làm thế nào để phụ huynh và xã hội tham gia hỗ trợ hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp?
    Thông qua việc phối hợp với nhà trường trong tổ chức hoạt động, đóng góp tài chính, cung cấp cơ sở vật chất, cũng như tham gia các chương trình giáo dục cộng đồng và tình nguyện.

Kết luận

  • Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng trải nghiệm sáng tạo đóng vai trò quan trọng trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh THCS.
  • Quản lý hiệu quả hoạt động này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phụ huynh và các lực lượng xã hội.
  • Thực trạng tại trường THCS Dữu Lâu cho thấy còn nhiều hạn chế về nhận thức, năng lực tổ chức và nguồn lực hỗ trợ.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đổi mới kế hoạch, bồi dưỡng năng lực, huy động nguồn lực và kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông trong giai đoạn tiếp theo.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả, các nhà quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu ứng dụng tại các trường THCS khác trong tỉnh và trên toàn quốc.