Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với 16 trường THCS, trong đó 87,5% trường đạt chuẩn quốc gia và 100% trường có cơ sở vật chất kiên cố, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc áp dụng chương trình giáo dục phổ thông mới. Tổng số cán bộ, giáo viên cấp THCS tại đây là 386 người, trong đó 77,98% có trình độ trên chuẩn. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn còn nhiều hạn chế như sự chênh lệch về trình độ chuyên môn, nhận thức chưa đồng đều về đổi mới phương pháp giảng dạy, và một bộ phận giáo viên chưa tập trung vào công tác chuyên môn do điều kiện kinh tế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn tại các trường THCS thành phố Móng Cái theo chương trình giáo dục phổ thông mới, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần cải thiện chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 16 trường THCS trên địa bàn thành phố, với dữ liệu thu thập trong 3 năm học liền kề và đề xuất giải pháp đến năm 2021, định hướng đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và cán bộ quản lý trường học thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ giáo viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại, trong đó nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Các mô hình quản lý tập trung vào chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động chuyên môn của giáo viên. Khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức và có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Chuyên môn được định nghĩa là khả năng áp dụng kiến thức và kỹ năng vào thực tiễn công việc một cách hiệu quả. Tổ chuyên môn là đơn vị cơ sở trong nhà trường, tập hợp giáo viên cùng chuyên môn để phối hợp thực hiện nhiệm vụ giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động chuyên môn: Tác động của hiệu trưởng trong việc chỉ đạo, điều khiển giáo viên thực hiện nhiệm vụ chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
  • Chuyên môn và tổ chuyên môn: Khả năng và tổ chức giáo viên cùng chuyên môn phối hợp thực hiện nhiệm vụ giáo dục.
  • Hoạt động chuyên môn: Bao gồm các hoạt động dạy học, bồi dưỡng, sinh hoạt chuyên môn, nghiên cứu khoa học và các hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao năng lực giáo viên và chất lượng giáo dục.
  • Chương trình giáo dục phổ thông mới: Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 16 trường THCS tại thành phố Móng Cái, với 190 đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý và 160 giáo viên.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và thu thập tài liệu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phần mềm SPSS để xử lý số liệu, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá thực trạng và mức độ thực hiện các hoạt động chuyên môn.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 3 năm học liền kề (2017-2020), phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2021, định hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động chuyên môn

    • Điểm trung bình nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên là 2,93 trên thang 4, đạt mức khá.
    • 28,09% đánh giá cao việc nâng cao năng lực hoạt động chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lý.
    • 24,03% nhấn mạnh vai trò nâng cao chất lượng dạy và học theo chuẩn chương trình mới.

  2. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động chuyên môn

    • Hoạt động chuẩn bị giờ lên lớp của giáo viên được thực hiện thường xuyên với điểm trung bình 3,0.
    • Hoạt động dạy học và học tập của học sinh được thực hiện khá thường xuyên với điểm trung bình lần lượt là 2,6 và 2,2.
    • Hoạt động bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho giáo viên có điểm trung bình thấp hơn, khoảng 2,0, cho thấy còn hạn chế trong việc tổ chức bồi dưỡng thường xuyên.

  3. Hình thức tổ chức hoạt động chuyên môn

    • Sinh hoạt chuyên môn dựa trên nghiên cứu bài học được tổ chức định kỳ, tạo môi trường trao đổi, học tập lẫn nhau giữa giáo viên.
    • Dự giờ rút kinh nghiệm được áp dụng nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy, tuy nhiên còn chưa đồng đều giữa các trường.
    • Các hoạt động ngoại khóa, thao giảng, tham quan học tập kinh nghiệm được tổ chức nhưng chưa phổ biến rộng rãi.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn

    • Yếu tố chủ quan: Năng lực và nhận thức của hiệu trưởng và giáo viên ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý.
    • Yếu tố khách quan: Chương trình giáo dục phổ thông mới, văn bản chỉ đạo của ngành, cơ sở vật chất và sự quản lý của cấp trên là những nhân tố quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động chuyên môn là khá tốt, tuy nhiên việc thực hiện các hoạt động chuyên môn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là công tác bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho giáo viên. Nguyên nhân chủ yếu do sự chênh lệch về trình độ, sự thiếu đồng bộ trong tổ chức hoạt động và hạn chế về cơ sở vật chất. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý hoạt động chuyên môn cần được tăng cường hơn nữa về mặt tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Việc áp dụng các phương pháp đổi mới trong sinh hoạt chuyên môn và bồi dưỡng giáo viên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình mới. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hiện các hoạt động chuyên môn và bảng so sánh nhận thức giữa các nhóm đối tượng khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Triển khai các khóa đào tạo, tập huấn thường xuyên về chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Mục tiêu: 90% giáo viên tham gia bồi dưỡng trong vòng 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch chuyên môn chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế

    • Hiệu trưởng cần lập kế hoạch cụ thể, phân công rõ ràng nhiệm vụ cho từng tổ chuyên môn và giáo viên.
    • Mục tiêu: 100% trường có kế hoạch chuyên môn được cập nhật hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động chuyên môn

    • Áp dụng các hình thức kiểm tra đa dạng như dự giờ, phân tích bài học, đánh giá kết quả học tập của học sinh.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ kiểm tra, đánh giá định kỳ lên 80% trong các trường.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  4. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức dạy học

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh.
    • Mục tiêu: 70% giáo viên áp dụng phương pháp mới trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  5. Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên phát huy trình độ chuyên môn

    • Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ ứng dụng công nghệ thông tin.
    • Mục tiêu: 100% trường có phòng học bộ môn và thiết bị hỗ trợ giảng dạy.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt các biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn hiệu quả, nâng cao năng lực quản lý và chỉ đạo đổi mới giáo dục.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch chuyên môn, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra đánh giá giáo viên.

  2. Giáo viên THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong hoạt động chuyên môn, nâng cao trình độ chuyên môn và phương pháp giảng dạy.
    • Use case: Tham gia bồi dưỡng, áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tham gia sinh hoạt chuyên môn.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong quản lý hoạt động chuyên môn.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, giám sát, đánh giá chất lượng giáo dục cấp địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý hoạt động chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động chuyên môn là gì?
    Quản lý hoạt động chuyên môn là quá trình hiệu trưởng chỉ đạo, tổ chức, kiểm tra các hoạt động dạy học và bồi dưỡng chuyên môn của giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Tại sao quản lý hoạt động chuyên môn lại quan trọng trong trường THCS?
    Vì hoạt động chuyên môn quyết định trực tiếp đến chất lượng dạy và học, giúp giáo viên nâng cao năng lực, đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với chương trình mới.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn?
    Bao gồm năng lực và nhận thức của hiệu trưởng, giáo viên, phẩm chất học sinh, chương trình giáo dục mới, văn bản chỉ đạo ngành và cơ sở vật chất.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn?
    Thực hiện bồi dưỡng thường xuyên, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá định kỳ và đầu tư cơ sở vật chất.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn, sử dụng khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát và phân tích số liệu bằng phần mềm SPSS.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động chuyên môn ở trường THCS là quá trình tổng hợp các chức năng quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình phổ thông mới.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động chuyên môn đạt mức khá, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong bồi dưỡng chuyên môn.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, trong đó năng lực hiệu trưởng và điều kiện cơ sở vật chất đóng vai trò quan trọng.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn, tập trung vào bồi dưỡng, lập kế hoạch, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời Phòng Giáo dục và Đào tạo cần hỗ trợ, giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện để đảm bảo mục tiêu đổi mới giáo dục thành công.