Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29/NQ-TW, việc triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 đặt ra yêu cầu phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Tại cấp Trung học cơ sở (THCS), môn Khoa học tự nhiên (KHTN) được tích hợp từ các phân môn Vật lý, Hóa học và Sinh học nhằm giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Tuy nhiên, đội ngũ giáo viên THCS hiện nay chủ yếu được đào tạo theo phân môn riêng lẻ, chưa đủ năng lực dạy học tích hợp theo yêu cầu mới. Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, với quy mô 16 trường THCS và hơn 10.000 học sinh, đang trong quá trình triển khai chương trình GDPT 2018, đặt ra nhu cầu cấp thiết về bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên KHTN.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp môn KHTN cho giáo viên THCS tại Sơn Tây trong các năm học 2021-2024, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động bồi dưỡng, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng khách quan và chủ quan đến hiệu quả quản lý. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn KHTN, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT 2018 tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển nguồn nhân lực, tập trung vào quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Lý thuyết dạy học tích hợp được vận dụng để xác định các năng lực cần thiết của giáo viên trong việc giảng dạy môn KHTN tích hợp, bao gồm năng lực nhận thức, thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học tích hợp, cũng như năng lực kiểm tra, đánh giá học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: Hoạt động có định hướng nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục.
  • Năng lực dạy học tích hợp: Khả năng tổ chức và thực hiện dạy học kết hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều phân môn để phát triển năng lực học sinh.
  • Hoạt động bồi dưỡng giáo viên: Quá trình nâng cao kiến thức, kỹ năng và năng lực chuyên môn cho giáo viên nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Cỡ mẫu khảo sát gồm 107 cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên dạy môn KHTN tại 16 trường THCS trên địa bàn thị xã Sơn Tây. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đối tượng liên quan đến hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp.

Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Phiếu hỏi khảo sát về nhận thức, thực trạng bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và tổ trưởng chuyên môn.
  • Quan sát thực tiễn giảng dạy và đánh giá kết quả học tập của học sinh.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và phân tích so sánh mức độ nhận thức, hiệu quả hoạt động bồi dưỡng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2021-2024, tập trung vào giai đoạn triển khai chương trình GDPT 2018 tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục đích, ý nghĩa dạy học tích hợp môn KHTN: Khoảng 84% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá tốt hoặc khá về mục đích, ý nghĩa của dạy học tích hợp, với điểm trung bình 3,45/4. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về tầm quan trọng của dạy học tích hợp trong đổi mới giáo dục.

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp: Chỉ khoảng 60% giáo viên được tham gia các hoạt động bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học tích hợp môn KHTN. Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào phương pháp dạy học tích hợp, còn kiến thức chuyên môn sâu và kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp chưa được chú trọng đầy đủ.

  3. Công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng: Kế hoạch bồi dưỡng được xây dựng nhưng chưa đồng bộ và thiếu tính hệ thống, chỉ đạo và tổ chức bồi dưỡng còn mang tính hình thức, chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu thực tế của giáo viên. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, với tỷ lệ chỉ khoảng 45% trường thực hiện đầy đủ.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng: Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, kinh phí và nguồn nhân lực hạn chế ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng. Yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý và sự chủ động của giáo viên cũng là rào cản đáng kể. Ví dụ, chỉ 30% giáo viên có thể tự bồi dưỡng hiệu quả qua các hình thức tự học và nghiên cứu khoa học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng chung của nhiều địa phương trong việc triển khai chương trình GDPT 2018, khi đội ngũ giáo viên chưa được đào tạo bài bản về dạy học tích hợp. Việc nhận thức tốt về mục đích dạy học tích hợp là nền tảng thuận lợi, nhưng thiếu hụt về nội dung bồi dưỡng chuyên sâu và quản lý chưa hiệu quả làm giảm chất lượng đào tạo giáo viên.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về khó khăn trong bồi dưỡng giáo viên tích hợp do hạn chế về nguồn lực và phương pháp tổ chức. Việc thiếu kiểm tra, đánh giá định kỳ làm giảm động lực và hiệu quả bồi dưỡng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giảng dạy môn KHTN tích hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ nhận thức, bảng thống kê tỷ lệ tham gia bồi dưỡng và biểu đồ đánh giá hiệu quả quản lý bồi dưỡng tại các trường THCS. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong công tác bồi dưỡng và quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và triển khai kế hoạch bồi dưỡng bài bản, hệ thống: Phòng GD&ĐT cần phối hợp với các trường xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp môn KHTN theo từng năm học, đảm bảo tính kế thừa và phát triển. Thời gian thực hiện ưu tiên trong năm học 2023-2025.

  2. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng, kết hợp bồi dưỡng tập trung và tại chỗ: Áp dụng các hình thức bồi dưỡng trực tuyến, sinh hoạt chuyên môn theo tổ chuyên môn, kết hợp nghiên cứu khoa học để nâng cao hiệu quả và giảm chi phí. Chủ thể thực hiện là Phòng GD&ĐT và các trường THCS.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên thông qua đào tạo chuyên sâu: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý bồi dưỡng cho cán bộ quản lý và kỹ năng dạy học tích hợp cho giáo viên. Thời gian triển khai trong năm học 2023-2024.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá và xây dựng cơ chế khen thưởng: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ kết quả bồi dưỡng, gắn với thi đua khen thưởng nhằm tạo động lực cho giáo viên và nhà trường. Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường thực hiện từ năm học 2023-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các phòng GD&ĐT: Giúp xây dựng và điều chỉnh chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS: Làm cơ sở để tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trong nhà trường.

  3. Giáo viên môn KHTN cấp THCS: Nắm bắt các yêu cầu năng lực mới, phương pháp dạy học tích hợp và tự nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.

  4. Các nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên: Tham khảo để phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phù hợp với thực tiễn và yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp môn KHTN cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên cập nhật kiến thức, kỹ năng dạy học tích hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018, nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất trong điều kiện hiện nay?
    Kết hợp bồi dưỡng tập trung, bồi dưỡng tại chỗ qua sinh hoạt chuyên môn và tự học, nghiên cứu khoa học giúp tiết kiệm chi phí và phù hợp với lịch giảng dạy của giáo viên.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng?
    Nguồn lực về kinh phí, cơ sở vật chất và năng lực cán bộ quản lý là những yếu tố khách quan quan trọng, bên cạnh đó sự chủ động và thái độ tích cực của giáo viên cũng ảnh hưởng lớn.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động bồi dưỡng?
    Thông qua kiểm tra kế hoạch bài dạy, dự giờ, đánh giá kết quả học sinh và lấy ý kiến phản hồi từ giáo viên tham gia bồi dưỡng, kết hợp với hệ thống thi đua khen thưởng.

  5. Có thể áp dụng mô hình bồi dưỡng nào để phù hợp với địa phương?
    Mô hình bồi dưỡng kết hợp giữa bồi dưỡng tập trung do Phòng GD&ĐT tổ chức và bồi dưỡng tại chỗ qua tổ chuyên môn tại các trường, đồng thời khuyến khích tự học và nghiên cứu khoa học của giáo viên.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp môn KHTN cho giáo viên THCS tại thị xã Sơn Tây còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức và đánh giá.
  • Giáo viên có nhận thức tốt về mục đích dạy học tích hợp nhưng chưa được bồi dưỡng đầy đủ về kiến thức chuyên môn và kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp.
  • Các yếu tố khách quan như kinh phí, cơ sở vật chất và năng lực cán bộ quản lý ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả bồi dưỡng, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018 trong giai đoạn 2023-2025.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý, nhà trường và giáo viên phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN tích hợp tại địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp quản lý đã đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên THCS được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT 2018.