Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao năng lực dạy học theo định hướng giáo dục STEM cho giáo viên trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Thành phố Lào Cai, với dân số khoảng 130.671 người và mạng lưới 15 trường THCS cùng 4 trường tiểu học - THCS, đang tập trung phát triển giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng cho thấy đội ngũ giáo viên tại đây còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng phương pháp dạy học STEM, từ việc chưa nắm vững bản chất, chưa thiết kế được kế hoạch dạy học đến năng lực giải quyết vấn đề trong quá trình giảng dạy.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học theo định hướng STEM cho giáo viên các trường THCS tại thành phố Lào Cai, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 9/2019 đến tháng 12/2021, khảo sát 21 cán bộ quản lý và 49 giáo viên trên địa bàn thành phố. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện hiệu quả bồi dưỡng, nâng cao năng lực dạy học STEM, từ đó thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, bồi dưỡng năng lực giáo viên và giáo dục STEM. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động bồi dưỡng.

  2. Lý thuyết năng lực dạy học STEM: Năng lực dạy học theo định hướng STEM là tổ hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ giúp giáo viên thiết kế, tổ chức và đánh giá hoạt động dạy học tích hợp các lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học. Khung năng lực gồm 8 thành phần: nhận thức vấn đề, xác định vấn đề thực tiễn, xây dựng tiến trình dạy học, thiết kế chủ đề, tổ chức hoạt động học tập, thực hiện dạy học, thiết kế công cụ đánh giá và tự đánh giá kế hoạch.

Các khái niệm chuyên ngành như "bồi dưỡng năng lực", "quản lý bồi dưỡng", "giáo dục STEM" được vận dụng để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu lý luận, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục STEM và quản lý giáo dục; khảo sát thực trạng tại 15 trường THCS và 4 trường tiểu học - THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai; phỏng vấn sâu 21 cán bộ quản lý và 49 giáo viên.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp tài liệu; thống kê mô tả (tính trung bình cộng, phần trăm) kết quả khảo sát; phân tích định tính từ phỏng vấn sâu; lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 9/2019 đến tháng 12/2021, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 70 người (21 cán bộ quản lý, 49 giáo viên) được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực dạy học STEM của giáo viên: Khoảng 65% giáo viên chưa nắm vững bản chất và phương pháp dạy học theo định hướng STEM; 58% chưa biết xây dựng chủ đề và kế hoạch dạy học STEM; chỉ 42% giáo viên tự tin trong việc tổ chức các hoạt động dạy học STEM trên lớp.

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực dạy học STEM: 70% giáo viên cho biết các chương trình bồi dưỡng chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tế; 60% phản ánh hình thức bồi dưỡng còn mang tính lý thuyết, thiếu thực hành; chỉ 35% giáo viên tham gia các buổi sinh hoạt chuyên đề về STEM thường xuyên.

  3. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng: 55% cán bộ quản lý nhận định công tác lập kế hoạch bồi dưỡng chưa cụ thể, thiếu nguồn lực hỗ trợ; 48% cho rằng việc kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng chưa được thực hiện nghiêm túc; 62% giáo viên đánh giá việc chỉ đạo và hỗ trợ từ nhà trường còn hạn chế.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng: Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về tầm quan trọng của bồi dưỡng STEM còn hạn chế (chiếm khoảng 40%); năng lực quản lý của cán bộ quản lý chưa đồng đều; cơ sở vật chất, tài liệu và kinh phí phục vụ bồi dưỡng chưa được đảm bảo đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do thiếu các biện pháp quản lý đồng bộ, khoa học và khả thi. So với các nghiên cứu quốc tế, việc bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM tại Lào Cai còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và nguồn lực. Kết quả khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên nắm vững các năng lực dạy học STEM và biểu đồ tròn về mức độ hài lòng với chương trình bồi dưỡng.

Việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, đồng thời đổi mới nội dung, phương pháp bồi dưỡng sẽ góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động bồi dưỡng. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò then chốt của quản lý trong việc nâng cao năng lực dạy học STEM, phù hợp với các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực dạy học STEM thông qua các buổi tập huấn, hội thảo chuyên đề định kỳ trong vòng 6 tháng tới, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Xây dựng và triển khai chương trình bồi dưỡng thực tiễn, tích hợp phương pháp dạy học dự án, giải quyết vấn đề phù hợp với đặc điểm địa phương, hoàn thiện trong 12 tháng, do các trường THCS chủ trì phối hợp với các chuyên gia giáo dục STEM.

  3. Tăng cường quản lý, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng bằng việc thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ, báo cáo kết quả hàng quý, do hiệu trưởng các trường THCS chịu trách nhiệm thực hiện.

  4. Đảm bảo nguồn lực phục vụ bồi dưỡng như tài liệu, thiết bị dạy học STEM và kinh phí hỗ trợ, đề xuất ngân sách hàng năm cho Phòng GD&ĐT và các cấp lãnh đạo địa phương, thực hiện trong vòng 1 năm.

  5. Xây dựng mạng lưới hỗ trợ đồng nghiệp và chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên dạy STEM thông qua các nhóm chuyên môn trực tuyến và sinh hoạt chuyên môn định kỳ, triển khai ngay trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục STEM.

  2. Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường THCS: Áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả trong tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học STEM cho giáo viên.

  3. Giáo viên THCS: Nắm bắt các nội dung, phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học STEM, từ đó nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp STEM.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, sư phạm: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM trong bối cảnh địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học theo định hướng STEM cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên cập nhật kiến thức, kỹ năng và phương pháp dạy học tích hợp liên ngành, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng?
    Bao gồm nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên, năng lực quản lý của hiệu trưởng, nội dung và phương pháp bồi dưỡng, cơ sở vật chất, tài liệu và kinh phí hỗ trợ.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào được đánh giá hiệu quả trong nghiên cứu?
    Phương pháp bồi dưỡng tích cực như dạy học dự án, giải quyết vấn đề, kết hợp tự học và sinh hoạt chuyên môn được đánh giá cao, giúp giáo viên thực hành và áp dụng kiến thức hiệu quả hơn.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng một cách hiệu quả?
    Thông qua kiểm tra kế hoạch dạy học, khảo sát ý kiến học sinh và phụ huynh, nhận xét của tổ chuyên môn, tự đánh giá của giáo viên và thanh tra định kỳ, đảm bảo tính minh bạch và khách quan.

  5. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học STEM?
    Hiệu trưởng các trường THCS là chủ thể chính, phối hợp với Phòng GD&ĐT và các tổ chức liên quan để lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng.

Kết luận

  • Năng lực dạy học theo định hướng STEM là yếu tố then chốt quyết định chất lượng giáo dục THCS trong bối cảnh đổi mới.
  • Thực trạng bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM tại thành phố Lào Cai còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và nguồn lực.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan như nhận thức, năng lực quản lý, cơ sở vật chất và kinh phí ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, thực tiễn và khả thi nhằm nâng cao hiệu quả bồi dưỡng năng lực dạy học STEM cho giáo viên.
  • Tiếp tục khảo nghiệm, điều chỉnh và nhân rộng các biện pháp trong giai đoạn tiếp theo để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo mục tiêu nâng cao năng lực dạy học STEM cho giáo viên được thực hiện hiệu quả.