Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đổi mới giáo dục, việc nâng cao năng lực dạy học theo định hướng giáo dục STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường trung học cơ sở thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, việc quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng STEM được xem là một trong những giải pháp trọng tâm để nâng cao chất lượng giáo dục. Theo chỉ thị số 16/CT-TTG ngày 04/05/2017 của Thủ tướng Chính phủ, giáo dục STEM được thúc đẩy triển khai trong chương trình giáo dục phổ thông nhằm tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Môn Toán giữ vai trò then chốt trong giáo dục STEM, giúp học sinh phát triển tư duy logic, khả năng phân tích và giải quyết vấn đề thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng STEM cho giáo viên tại các trường trung học cơ sở thành phố Từ Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao năng lực dạy học của giáo viên. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9 năm 2022 đến tháng 9 năm 2023, với phạm vi địa lý tại các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục STEM, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) và các chính sách phát triển giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình xây dựng kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng STEM đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và chuyên gia để đảm bảo hiệu quả.

  • Lý thuyết phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên: Năng lực dạy học bao gồm năng lực thiết kế bài học, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá và xử lý tình huống sư phạm. Đặc biệt, năng lực dạy học theo định hướng STEM yêu cầu giáo viên có khả năng tích hợp liên môn, vận dụng kiến thức Toán học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm: bồi dưỡng năng lực, năng lực dạy học theo định hướng STEM, quản lý hoạt động bồi dưỡng, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ khảo sát thực trạng tại các trường trung học cơ sở thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, với cỡ mẫu khoảng 150 giáo viên và cán bộ quản lý. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích định tính để làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý. Phân tích so sánh được áp dụng để đối chiếu kết quả với các nghiên cứu trong và ngoài nước.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 9/2022 đến tháng 9/2023, gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng (tháng 10-12/2022), phân tích dữ liệu (tháng 1-3/2023), đề xuất biện pháp (tháng 4-6/2023), khảo nghiệm và hoàn thiện luận văn (tháng 7-9/2023).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu bồi dưỡng: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng STEM được xác định rõ ràng nhưng chưa đồng bộ giữa các trường. Chỉ 65% trường có kế hoạch bồi dưỡng cụ thể và được triển khai thường xuyên.

  2. Quản lý nội dung và chương trình bồi dưỡng: 70% giáo viên cho rằng nội dung bồi dưỡng chưa thực sự phù hợp với nhu cầu thực tế và chưa cập nhật đầy đủ các phương pháp dạy học STEM mới. So sánh với các địa phương khác, tỷ lệ này cao hơn khoảng 10%.

  3. Phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Hình thức sinh hoạt chuyên môn tại tổ chuyên môn được áp dụng phổ biến (chiếm 85%), tuy nhiên, hình thức bồi dưỡng trực tuyến và khảo sát học tập kinh nghiệm còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 30%. Việc đổi mới phương pháp bồi dưỡng chưa được thực hiện đồng bộ.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và tài chính: 60% trường được khảo sát có phòng học và thiết bị phục vụ bồi dưỡng nhưng còn thiếu thốn về trang thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học STEM. Nguồn kinh phí dành cho bồi dưỡng còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng đều, dẫn đến việc lập kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng chưa hiệu quả. So với các nghiên cứu quốc tế, như tại Phần Lan và Đức, việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý được xem là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực giáo viên. Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự thiếu đồng bộ trong nội dung và phương pháp bồi dưỡng, điều này làm giảm hiệu quả tiếp thu của giáo viên.

Việc áp dụng đa dạng hình thức bồi dưỡng, đặc biệt là bồi dưỡng trực tuyến, được khuyến nghị nhằm tăng cường tính linh hoạt và mở rộng phạm vi tiếp cận. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất và tài chính là yếu tố môi trường quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng bồi dưỡng. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng các hình thức bồi dưỡng và mức độ hài lòng của giáo viên có thể minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý cho cán bộ quản lý nhà trường: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, nhằm nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và giám sát. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng và cập nhật nội dung bồi dưỡng phù hợp: Phát triển chương trình bồi dưỡng theo chuẩn năng lực dạy học STEM, cập nhật các phương pháp và công nghệ mới. Nội dung cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc điểm từng trường và giáo viên. Thực hiện trong năm học 2023-2024, phối hợp với các chuyên gia giáo dục STEM.

  3. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng: Kết hợp sinh hoạt chuyên môn, bồi dưỡng trực tuyến, khảo sát học tập kinh nghiệm và tổ chức các cuộc thi chuyên đề STEM để tạo động lực cho giáo viên. Triển khai thí điểm trong 3 trường trung học cơ sở trong học kỳ I năm học 2023-2024.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và tài chính: Đầu tư trang thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học STEM, đảm bảo phòng học và phòng thí nghiệm đáp ứng yêu cầu bồi dưỡng. Tăng cường nguồn kinh phí từ ngân sách địa phương và các nguồn tài trợ bên ngoài. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm tới, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với UBND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở có thể áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao năng lực giáo viên dạy học STEM.

  2. Giáo viên môn Toán và các môn khoa học liên quan: Nghiên cứu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về yêu cầu năng lực dạy học theo định hướng STEM và các phương pháp bồi dưỡng phù hợp.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục STEM trong bậc trung học cơ sở.

  4. Các tổ chức, trung tâm đào tạo giáo viên: Tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng giáo viên theo định hướng STEM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng STEM?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức, kỹ năng tích hợp liên môn và áp dụng phương pháp dạy học hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên?
    Kết hợp đa dạng phương pháp như sinh hoạt chuyên môn, bồi dưỡng trực tuyến, nghiên cứu tài liệu và thực hành giảng dạy giúp giáo viên tiếp thu tốt hơn và áp dụng linh hoạt.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng?
    Năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, là yếu tố quyết định thành công của hoạt động bồi dưỡng.

  4. Làm thế nào để đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất phục vụ bồi dưỡng?
    Cần có kế hoạch đầu tư trang thiết bị công nghệ, phòng học và phòng thí nghiệm phù hợp, đồng thời huy động nguồn kinh phí từ nhiều nguồn để duy trì và nâng cấp.

  5. Giáo viên có thể tự bồi dưỡng năng lực dạy học STEM như thế nào?
    Giáo viên nên chủ động nghiên cứu tài liệu, tham gia các khóa học trực tuyến, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp và áp dụng thực tiễn trong giảng dạy để nâng cao năng lực.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán theo định hướng giáo dục STEM tại các trường trung học cơ sở thành phố Từ Sơn còn nhiều hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp và điều kiện thực hiện.
  • Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và sự phối hợp giữa các lực lượng đóng vai trò then chốt trong hiệu quả bồi dưỡng.
  • Việc đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục STEM.
  • Các biện pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ, có sự giám sát, đánh giá thường xuyên để đảm bảo hiệu quả.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác quản lý bồi dưỡng giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo định hướng STEM trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục khảo sát mở rộng để hoàn thiện mô hình quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học STEM.