Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu toàn cầu đang diễn biến phức tạp và nghiêm trọng, gây ra nhiều tác động tiêu cực đến đời sống và phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại các vùng đồng bằng ven biển như Đồng bằng sông Cửu Long. Theo dự báo của tổ chức Germanwatch, Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, với các hiện tượng như mực nước biển dâng cao, hạn hán, giông lốc ngày càng gia tăng. Thị xã Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang, thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, là khu vực chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ từ biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến đời sống người dân và hoạt động giáo dục.

Trong bối cảnh đó, giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu được xem là một trong những giải pháp then chốt nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh trung học cơ sở – lực lượng có vai trò lan tỏa kiến thức và hành động trong cộng đồng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu tại các trường trung học cơ sở trên địa bàn thị xã Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba trường trung học cơ sở tiêu biểu tại thị xã Long Mỹ trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chức năng trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương, góp phần nâng cao năng lực ứng phó của học sinh và cộng đồng trước những thách thức của biến đổi khí hậu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động giáo dục nhằm đạt mục tiêu đề ra, trong đó nhấn mạnh vai trò của nhà quản lý trong việc huy động nguồn lực và điều phối các hoạt động giáo dục. Lý thuyết giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu tập trung vào việc trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ cho học sinh để nhận biết, thích ứng và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: biến đổi khí hậu, giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý hoạt động giáo dục, tích hợp nội dung giáo dục biến đổi khí hậu vào chương trình học, và các phương pháp giáo dục trải nghiệm. Mô hình quản lý giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu được xây dựng dựa trên bốn chức năng quản lý cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại ba trường trung học cơ sở trên địa bàn thị xã Long Mỹ, với cỡ mẫu khoảng 150 người, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu với cán bộ chủ chốt và lấy ý kiến chuyên gia.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định lượng, sử dụng phần mềm thống kê để xác định mức độ nhận thức, thực trạng quản lý và các yếu tố ảnh hưởng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 9/2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về biến đổi khí hậu của học sinh và giáo viên: Khoảng 78% học sinh được khảo sát có nhận thức cơ bản về nguyên nhân và tác động của biến đổi khí hậu, trong khi 85% giáo viên và cán bộ quản lý hiểu rõ mục tiêu và nội dung giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% học sinh tham gia các hoạt động giáo dục trải nghiệm liên quan đến biến đổi khí hậu.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu: Việc lập kế hoạch được thực hiện tương đối đầy đủ với 70% trường có kế hoạch cụ thể, nhưng chỉ 55% kế hoạch được triển khai hiệu quả. Tổ chức và chỉ đạo thực hiện còn hạn chế, với 50% giáo viên cho rằng thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. Công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu chỉ đạt mức 45%, cho thấy còn nhiều bất cập trong việc đánh giá kết quả.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu: Các yếu tố chủ quan như năng lực chuyên môn của giáo viên, sự quan tâm của lãnh đạo nhà trường chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 65%. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, kinh phí và tài liệu hỗ trợ chiếm khoảng 70%, là những rào cản lớn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý.

  4. Tính khả thi của các biện pháp đề xuất: Qua khảo nghiệm, các biện pháp như nâng cao năng lực giáo viên, tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm, xây dựng câu lạc bộ ứng phó với biến đổi khí hậu được đánh giá có tính cấp thiết và khả thi trên 80%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của học sinh và giáo viên về biến đổi khí hậu tương đối tốt, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của giáo dục trong ứng phó biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động giáo dục còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong khâu tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá, phản ánh sự thiếu đồng bộ và nguồn lực hạn chế.

Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý và chuyên môn của đội ngũ giáo viên chưa đồng đều, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và tài liệu giáo dục chưa đáp ứng đầy đủ. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, thị xã Long Mỹ có mức độ triển khai thấp hơn do đặc thù kinh tế - xã hội và hạn chế về nguồn lực.

Việc đề xuất các biện pháp quản lý dựa trên nguyên tắc khoa học, thực tiễn và khả thi sẽ góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và mức độ thực hiện các chức năng quản lý, bảng tổng hợp đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về biến đổi khí hậu và kỹ năng quản lý giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu, nhằm nâng tỷ lệ giáo viên có năng lực đạt trên 90% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  2. Tăng cường tổ chức các hoạt động trải nghiệm và câu lạc bộ ứng phó biến đổi khí hậu: Phát triển các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ nhằm nâng cao kỹ năng thực hành cho học sinh, đặt mục tiêu 70% học sinh tham gia các hoạt động này trong năm học tiếp theo. Nhà trường và giáo viên chủ nhiệm chịu trách nhiệm triển khai.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và tài liệu giáo dục: Đầu tư trang thiết bị, tài liệu, phương tiện kỹ thuật phục vụ cho giáo dục biến đổi khí hậu, đảm bảo 100% trường có đủ điều kiện tối thiểu trong 18 tháng tới. Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức tài trợ thực hiện.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động giáo dục: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, áp dụng công cụ đánh giá đa dạng và liên tục, nhằm nâng tỷ lệ đánh giá hiệu quả lên trên 80% trong 2 năm tới. Nhà trường phối hợp với phòng Giáo dục và Đào tạo chịu trách nhiệm triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Giáo viên trung học cơ sở: Cung cấp kiến thức, phương pháp và kỹ năng tổ chức các hoạt động giáo dục biến đổi khí hậu hiệu quả, nâng cao năng lực giảng dạy tích hợp nội dung biến đổi khí hậu.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành quản lý giáo dục, môi trường: Là tài liệu tham khảo khoa học, bổ sung kiến thức lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan chuyên trách về biến đổi khí hậu: Hỗ trợ xây dựng chương trình hợp tác, đào tạo và truyền thông giáo dục biến đổi khí hậu tại địa phương, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu lại quan trọng đối với học sinh trung học cơ sở?
    Giáo dục này giúp học sinh hiểu rõ nguyên nhân, tác động của biến đổi khí hậu và hình thành kỹ năng, thái độ tích cực để ứng phó, từ đó lan tỏa nhận thức đến gia đình và cộng đồng, góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực.

  2. Phương pháp nào hiệu quả nhất để giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu trong trường học?
    Phương pháp tích hợp nội dung biến đổi khí hậu vào các môn học kết hợp với hoạt động trải nghiệm thực tế được đánh giá cao, giúp học sinh vừa nắm kiến thức vừa phát triển kỹ năng ứng phó.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên, thiếu nguồn lực về cơ sở vật chất và tài liệu, cũng như thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ phận quản lý và thực hiện.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu?
    Cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng, sử dụng đa dạng công cụ đánh giá như phiếu ghi chép, bảng kiểm, bài tập tình huống và tổ chức đánh giá liên tục, phản hồi kịp thời để điều chỉnh hoạt động.

  5. Ai là chủ thể chính trong việc thực hiện giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu tại trường trung học cơ sở?
    Chủ thể chính là cán bộ quản lý giáo dục (hiệu trưởng, phòng Giáo dục và Đào tạo) và giáo viên (giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, giáo viên Tổng phụ trách đội), phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu tại các trường trung học cơ sở thị xã Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang, với nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm nâng cao năng lực giáo viên, tăng cường hoạt động trải nghiệm, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả.
  • Nghiên cứu góp phần làm phong phú cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi cao, được đánh giá tích cực qua khảo nghiệm thực tế tại địa phương.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các tổ chức liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần phát triển bền vững địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần tổ chức các khóa đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá đồng bộ trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu. Các trường trung học cơ sở cần chủ động triển khai các hoạt động trải nghiệm và câu lạc bộ để phát huy vai trò của học sinh trong cộng đồng.