Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, giáo dục kỹ năng sống (KNS) cho học sinh tiểu học ngày càng được quan tâm nhằm trang bị cho các em những năng lực cần thiết để thích ứng và phát triển toàn diện. Tại thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, với khoảng 420 người tham gia khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh, việc quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm đang là một vấn đề cấp thiết. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm tại 8 trường tiểu học trên địa bàn, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục kỹ năng sống, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học trong giai đoạn 2021-2023.

Việc giáo dục kỹ năng sống không chỉ giúp học sinh phát triển các kỹ năng tâm lý xã hội, giao tiếp, giải quyết vấn đề mà còn góp phần hình thành nhân cách, thái độ tích cực và khả năng tự phục vụ bản thân. Qua khảo sát thực tế tại các trường tiểu học Sơn Tây, nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của giáo dục kỹ năng sống còn nhiều hạn chế, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa đồng bộ và thường xuyên, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục và nhà trường xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng sống một cách hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục kỹ năng sống, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm điều khiển các thành tố trong hệ thống giáo dục để đạt được mục tiêu đề ra với hiệu quả cao nhất. Quản lý giáo dục kỹ năng sống là sự phối hợp các nguồn lực, kế hoạch, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức nhằm thực hiện hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.

  • Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống: Dựa trên quan điểm của WHO, UNICEF và UNESCO, kỹ năng sống là năng lực tâm lý xã hội giúp cá nhân ứng phó hiệu quả với các yêu cầu và thách thức của cuộc sống. Giáo dục kỹ năng sống là quá trình hình thành kiến thức, thái độ và kỹ năng nhằm thay đổi hành vi tích cực, phát triển toàn diện nhân cách người học.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng tự nhận thức, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, kỹ năng hợp tác và kỹ năng ứng phó với căng thẳng. Hoạt động trải nghiệm được xem là phương pháp giáo dục hiệu quả giúp học sinh phát triển các kỹ năng này thông qua thực hành và tương tác thực tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 420 đối tượng khảo sát gồm 12 cán bộ quản lý, 45 giáo viên, 320 học sinh và 35 phụ huynh tại 8 trường tiểu học trên địa bàn thị xã Sơn Tây, Hà Nội trong hai năm học 2021-2023.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan đến quản lý và thực hiện giáo dục kỹ năng sống.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm thống kê để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định lượng kết hợp với phân tích định tính qua phỏng vấn chuyên gia, quan sát và điều tra thực trạng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong hai năm học liên tiếp 2021-2022 và 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về giáo dục kỹ năng sống còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò của giáo dục kỹ năng sống, trong khi 35% còn chưa hiểu đầy đủ hoặc chưa quan tâm đúng mức. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa đồng bộ và thường xuyên: Chỉ khoảng 58% trường tiểu học tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 2 một cách đều đặn theo kế hoạch. Các hoạt động chủ yếu tập trung vào các kỹ năng giao tiếp, tự nhận thức và giải quyết vấn đề, trong khi các kỹ năng như kiểm soát cảm xúc, hợp tác và ra quyết định được chú trọng ít hơn.

  3. Công tác quản lý giáo dục kỹ năng sống còn nhiều bất cập: Việc lập kế hoạch, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm chưa được thực hiện nghiêm túc và hiệu quả. Chỉ có khoảng 60% hiệu trưởng tham gia tích cực vào quản lý hoạt động này, còn lại chủ yếu giao cho giáo viên chủ nhiệm hoặc tổ chuyên môn.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục kỹ năng sống: Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thời gian dành cho hoạt động trải nghiệm còn hạn chế; yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa chặt chẽ. Khoảng 40% giáo viên cho biết thiếu tài liệu, phương pháp và sự hỗ trợ cần thiết để tổ chức hoạt động hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù giáo dục kỹ năng sống được xác định là mục tiêu quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, nhưng việc quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 2 tại các trường tiểu học Sơn Tây còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu sự đầu tư về cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn, cũng như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng chung ở nhiều địa phương khác, nơi mà giáo dục kỹ năng sống chưa được quan tâm đúng mức hoặc chưa có hệ thống quản lý hiệu quả. Việc sử dụng biểu đồ cột để thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về giáo dục kỹ năng sống giữa các nhóm đối tượng và biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ tổ chức hoạt động trải nghiệm đều đặn sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò then chốt của quản lý giáo dục kỹ năng sống trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần phát triển kỹ năng sống cho học sinh tiểu học trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về giáo dục kỹ năng sống và quản lý hoạt động trải nghiệm cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và giáo viên chủ nhiệm trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống cụ thể, đồng bộ và khả thi: Mỗi trường tiểu học cần xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm, đảm bảo tổ chức đều đặn ít nhất 1 lần/tháng trong năm học 2024-2025. Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm triển khai và giám sát.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, phụ huynh và các tổ chức xã hội để hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm, cung cấp nguồn lực và tạo môi trường giáo dục kỹ năng sống toàn diện. Thời gian thực hiện trong năm học 2024-2025.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn: Sở Giáo dục và Đào tạo cần hỗ trợ các trường tiểu học trong việc trang bị cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm và cung cấp tài liệu, giáo trình giáo dục kỹ năng sống phù hợp với lứa tuổi học sinh lớp 2. Kế hoạch thực hiện trong 12 tháng tới.

  5. Kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh thường xuyên: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả quản lý và tổ chức giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm, định kỳ 6 tháng/lần để kịp thời điều chỉnh, nâng cao chất lượng. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và các phòng chuyên môn của Sở Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm lớp 2: Cung cấp kiến thức, phương pháp và kỹ thuật tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển kỹ năng sống cho học sinh phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục tiểu học: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội tham gia giáo dục: Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ phát triển kỹ năng sống cho trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2 lại quan trọng?
    Giáo dục kỹ năng sống giúp học sinh phát triển toàn diện về mặt tâm lý xã hội, tăng khả năng tự nhận thức, giao tiếp và giải quyết vấn đề, từ đó hình thành nhân cách tích cực và thích ứng tốt với môi trường xã hội.

  2. Hoạt động trải nghiệm có vai trò gì trong giáo dục kỹ năng sống?
    Hoạt động trải nghiệm tạo điều kiện cho học sinh thực hành, tương tác và rèn luyện kỹ năng sống trong môi trường thực tế, giúp các em hiểu và vận dụng kỹ năng một cách hiệu quả hơn so với học lý thuyết thuần túy.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý giáo dục kỹ năng sống hiện nay là gì?
    Khó khăn bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu tài liệu và phương pháp tổ chức, cơ sở vật chất hạn chế, thời gian dành cho hoạt động trải nghiệm chưa đủ và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng sống?
    Cần nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ, xây dựng kế hoạch cụ thể, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu, đồng thời thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

  5. Các kỹ năng sống nào cần được ưu tiên giáo dục cho học sinh lớp 2?
    Các kỹ năng ưu tiên gồm kỹ năng tự nhận thức, giao tiếp, kiểm soát cảm xúc, giải quyết mâu thuẫn, hợp tác, ra quyết định và ứng phó với căng thẳng, phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu phát triển của học sinh lớp 2.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm tại 8 trường tiểu học thị xã Sơn Tây, Hà Nội.
  • Nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Việc tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa đồng bộ, thường xuyên và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, bao gồm nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch, phối hợp liên ngành, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh cùng phối hợp thực hiện để phát triển kỹ năng sống cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Triển khai các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống chi tiết và tổ chức đánh giá định kỳ hiệu quả hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học Sơn Tây.

Kêu gọi: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh hãy cùng chung tay thực hiện các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống để tạo môi trường học tập tích cực, phát triển toàn diện cho thế hệ trẻ.