Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Ở Việt Nam, đặc biệt tại các trường trung học cơ sở (THCS) huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh – một địa bàn miền núi, dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn – công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh đang được quan tâm nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Theo khảo sát thực trạng từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023, nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học còn chưa đồng đều, việc áp dụng các phương pháp tích cực và công nghệ thông tin trong dạy học chưa phổ biến, dẫn đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Ba Chẽ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục THCS trên địa bàn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THCS huyện Ba Chẽ, khảo sát đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và học sinh trong giai đoạn 2022-2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dạy học phát triển năng lực học sinh: Nhấn mạnh sự chuyển đổi từ dạy học truyền thụ kiến thức một chiều sang dạy học lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh thông qua các hoạt động thực hành, trải nghiệm và giải quyết vấn đề thực tiễn.

  • Mô hình quản lý đổi mới phương pháp dạy học: Bao gồm bốn chức năng quản lý cơ bản là kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, điều chỉnh nhằm đảm bảo việc đổi mới phương pháp dạy học được thực hiện hiệu quả trong nhà trường.

  • Khái niệm chính:

    • Năng lực học sinh: Tổ hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân giúp học sinh thực hiện hiệu quả các hoạt động học tập và ứng dụng trong thực tiễn.
    • Đổi mới phương pháp dạy học: Cải tiến các phương pháp dạy học hiện có, vận dụng các phương pháp tích cực, hiện đại nhằm phát triển năng lực học sinh.
    • Quản lý giáo dục: Tác động có hệ thống của chủ thể quản lý nhằm điều phối các nguồn lực và hoạt động giáo dục đạt mục tiêu đề ra.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại các trường THCS huyện Ba Chẽ, gồm bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và học sinh; phỏng vấn sâu lãnh đạo ngành giáo dục và cán bộ quản lý; quan sát thực tế hoạt động dạy học.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ phần trăm), phân tích so sánh, lập bảng biểu và sơ đồ minh họa kết quả khảo sát. Phần mềm Excel được dùng để xử lý số liệu.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát trên một số trường THCS đại diện của huyện Ba Chẽ, lựa chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành khảo sát và thu thập dữ liệu từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong các tháng tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đổi mới phương pháp dạy học: Khoảng 68% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, còn khoảng 32% chưa thực sự hiểu rõ hoặc chưa quan tâm đúng mức.

  2. Thực trạng áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Chỉ khoảng 45% giáo viên thường xuyên sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, dạy học dự án, và giải quyết vấn đề trong giảng dạy. Phần lớn còn lại vẫn chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thụ kiến thức một chiều.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Khoảng 40% giáo viên sử dụng CNTT hỗ trợ giảng dạy, trong khi 60% còn lại chưa khai thác hiệu quả các công cụ này do hạn chế về kỹ năng hoặc cơ sở vật chất.

  4. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học của hiệu trưởng: Hiệu trưởng các trường THCS đã xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học nhưng việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra còn thiếu đồng bộ. Chỉ có khoảng 50% trường thực hiện đầy đủ các bước quản lý đổi mới theo quy trình chuẩn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và CNTT tại các trường miền núi còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Về chủ quan, một bộ phận giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về kỹ năng đổi mới phương pháp, còn giữ thói quen dạy học truyền thống.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông tại các địa phương khác, kết quả khảo sát tại huyện Ba Chẽ tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học ở vùng khó khăn. Tuy nhiên, sự quan tâm của hiệu trưởng và các cấp quản lý đã tạo nền tảng để từng bước cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về nhận thức của giáo viên và bảng tổng hợp các hoạt động quản lý đổi mới phương pháp dạy học của hiệu trưởng.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tại một địa bàn đặc thù, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và chất lượng giáo dục THCS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, tập trung vào kỹ năng sử dụng phương pháp tích cực và ứng dụng CNTT. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tăng cường chỉ đạo và kiểm tra đổi mới phương pháp dạy học của hiệu trưởng
    Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho tổ chuyên môn, tổ chức dự giờ, đánh giá và rút kinh nghiệm thường xuyên. Thực hiện liên tục trong năm học, nhằm đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại
    Huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương và các chương trình hỗ trợ để nâng cấp phòng học, trang bị thiết bị CNTT, phương tiện dạy học đa phương tiện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học. Kế hoạch đầu tư trong 1-2 năm tới, do Phòng Giáo dục và UBND huyện phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích áp dụng các hình thức dạy học tích cực và đánh giá theo năng lực
    Xây dựng các chuyên đề sinh hoạt chuyên môn về dạy học dự án, thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống, đồng thời đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực. Thời gian triển khai từ đầu năm học, do tổ chuyên môn và giáo viên chủ động thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo hiệu quả tại các cơ sở giáo dục.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nhà trường.

  3. Giáo viên THCS
    Hỗ trợ nâng cao nhận thức và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, áp dụng các phương pháp tích cực và công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh?
    Vì phương pháp truyền thống chủ yếu truyền đạt kiến thức một chiều, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Đổi mới giúp học sinh chủ động, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  2. Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý đổi mới phương pháp dạy học?
    Hiệu trưởng là người lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc đổi mới phương pháp dạy học, tạo điều kiện về cơ sở vật chất, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và đánh giá hiệu quả thực hiện.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được khuyến khích áp dụng?
    Bao gồm dạy học dự án, thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống, nêu và giải quyết vấn đề, tổ chức thực hành sáng tạo nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

  4. Làm thế nào để ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả trong đổi mới phương pháp dạy học?
    Giáo viên cần được bồi dưỡng kỹ năng CNTT, sử dụng phần mềm dạy học, khai thác tài nguyên số, đồng thời nhà trường phải đầu tư trang thiết bị và xây dựng quy định cụ thể về ứng dụng CNTT trong giảng dạy.

  5. Làm sao để đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề trong các tình huống thực tiễn, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như trắc nghiệm khách quan và tự luận.

Kết luận

  • Quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Ba Chẽ còn nhiều hạn chế về nhận thức, áp dụng phương pháp tích cực và ứng dụng CNTT.

  • Hiệu trưởng giữ vai trò then chốt trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  • Việc đổi mới phương pháp dạy học cần gắn liền với đổi mới nội dung, hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực.

  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực đội ngũ, tăng cường chỉ đạo quản lý, đầu tư cơ sở vật chất và khuyến khích áp dụng phương pháp tích cực.

  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đặc thù địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông trong giai đoạn tới.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học để phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS trên địa bàn huyện Ba Chẽ và các vùng miền núi khác.