Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học. Môn Khoa học Tự nhiên (KHTN) ở cấp Trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực tư duy khoa học, kỹ năng thực hành và phẩm chất nhân cách cho học sinh. Tại thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên, việc quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN được xem là một trong những giải pháp then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới áp dụng từ năm học 2021-2022.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Hưng Yên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 3 trường THCS tiêu biểu với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh khối 8, 9, trong khoảng thời gian từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời góp phần phát triển năng lực học sinh theo định hướng giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật như lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập qua kinh nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực. Ngoài ra, các quan điểm của John Dewey về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục và Vygotsky với khái niệm “Vùng cận phát triển” cũng được vận dụng để làm rõ vai trò của giáo viên trong việc hỗ trợ học sinh phát triển năng lực thông qua trải nghiệm. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học trải nghiệm, quản lý dạy học trải nghiệm, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực và các hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 3 trường THCS tiêu biểu của thành phố Hưng Yên. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp quan sát trực tiếp cũng được áp dụng để thu thập thông tin về thực trạng tổ chức dạy học trải nghiệm. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng thống kê mô tả và phân tích định lượng để đánh giá thực trạng và mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học trải nghiệm môn KHTN: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% học sinh thể hiện sự hiểu biết rõ ràng về mục đích và lợi ích của hoạt động trải nghiệm.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học trải nghiệm: 70% giáo viên áp dụng các phương pháp như giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và trò chơi trong dạy học trải nghiệm môn KHTN. Tuy nhiên, chỉ khoảng 55% giáo viên thường xuyên tổ chức các hoạt động thí nghiệm và thực hành ngoài lớp học.

  3. Hình thức tổ chức và hứng thú học tập của học sinh: Hình thức thực hành và thí nghiệm được tổ chức tại 80% các trường khảo sát, trong khi hình thức tham quan dã ngoại và học theo dự án chỉ chiếm khoảng 40%. Hứng thú học tập trải nghiệm của học sinh đạt mức trung bình khá với tỷ lệ 65% học sinh thể hiện sự tích cực tham gia.

  4. Quản lý và kiểm tra, đánh giá dạy học trải nghiệm: Công tác lập kế hoạch và chỉ đạo dạy học trải nghiệm được thực hiện nghiêm túc tại 75% trường. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm còn hạn chế, chỉ khoảng 50% trường có tiêu chí đánh giá rõ ràng và áp dụng thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học trải nghiệm môn KHTN tương đối tích cực, phù hợp với các chính sách đổi mới giáo dục hiện hành. Tuy nhiên, sự hạn chế trong việc tổ chức đa dạng hình thức trải nghiệm và kiểm tra đánh giá phản ánh những khó khăn về năng lực chuyên môn và điều kiện cơ sở vật chất. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm tại Hưng Yên còn thấp hơn so với các địa phương phát triển giáo dục tích cực. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các hình thức dạy học trải nghiệm và mức độ hứng thú của học sinh sẽ minh họa rõ nét sự phân bố này. Việc tăng cường bồi dưỡng năng lực giáo viên và đầu tư trang thiết bị là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học trải nghiệm cho giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng tổ chức hoạt động thực hành và đánh giá kết quả học tập. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các hình thức như học theo dự án, tham quan dã ngoại, thí nghiệm thực tế nhằm tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, với sự hỗ trợ của Ban giám hiệu các trường.

  3. Xây dựng và phát triển môi trường học tập trải nghiệm tích cực: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phòng thí nghiệm, phòng học chức năng và các thiết bị hỗ trợ dạy học trải nghiệm. Kêu gọi nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa trong vòng 2 năm tới.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá dạy học trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả học tập trải nghiệm phù hợp với mục tiêu môn KHTN, kết hợp đánh giá định tính và định lượng. Tổ chức tập huấn cho cán bộ quản lý và giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới. Thực hiện trong 6 tháng đầu năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp trường và phòng giáo dục: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học trải nghiệm, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên môn Khoa học Tự nhiên THCS: Áp dụng các phương pháp và hình thức dạy học trải nghiệm phù hợp, phát triển kỹ năng tổ chức hoạt động và đánh giá học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư phát triển giáo dục trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm môn KHTN là gì?
    Dạy học trải nghiệm môn KHTN là phương pháp dạy học trong đó học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm lĩnh hội kiến thức, phát triển kỹ năng và phẩm chất. Ví dụ như thí nghiệm, tham quan, làm dự án.

  2. Tại sao quản lý dạy học trải nghiệm lại quan trọng?
    Quản lý giúp đảm bảo các hoạt động trải nghiệm được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục và điều kiện thực tế, từ đó nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  3. Những khó khăn phổ biến trong quản lý dạy học trải nghiệm ở các trường THCS?
    Bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên, thiếu trang thiết bị, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, và công tác kiểm tra đánh giá chưa đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học trải nghiệm cho giáo viên?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và hỗ trợ từ các chuyên gia giáo dục.

  5. Các hình thức dạy học trải nghiệm phổ biến trong môn KHTN là gì?
    Bao gồm thực hành, thí nghiệm, tham quan dã ngoại, sản xuất thử, tổ chức trò chơi và học theo dự án, giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức và kỹ năng.

Kết luận

  • Quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN tại các trường THCS thành phố Hưng Yên đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế về tổ chức và đánh giá.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học trải nghiệm tương đối tích cực, tuy nhiên năng lực thực hiện và điều kiện cơ sở vật chất cần được cải thiện.
  • Các phương pháp dạy học trải nghiệm như giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, trò chơi được áp dụng phổ biến nhưng chưa đa dạng và sâu rộng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao công tác kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho việc nâng cao chất lượng giáo dục THCS, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giáo viên nên phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ chuyên môn, liên hệ các cơ sở đào tạo và phòng giáo dục địa phương.