Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, Việt Nam đang hướng tới phát triển nguồn nhân lực có kiến thức sâu rộng, tư duy sáng tạo và năng lực thích ứng cao. Giáo dục phổ thông, đặc biệt là quản lý dạy học môn Toán, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành những phẩm chất và năng lực này cho học sinh. Môn Toán không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực – một kỹ năng thiết yếu trong cuộc sống hiện đại. Tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, với đặc thù là vùng miền núi có đa dạng dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, việc đổi mới quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh là một thách thức lớn. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 5/2023 đến tháng 5/2024, khảo sát 13 trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp. Mục tiêu chính là nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Toán, góp phần phát triển năng lực Toán học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng giáo dục tại các trường THCS vùng miền núi, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh và lý thuyết quản lý dạy học môn Toán theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Khung năng lực giải quyết vấn đề toán thực bao gồm các thành tố: phát hiện và làm rõ vấn đề, đề xuất và lựa chọn biện pháp, thực hiện và đánh giá biện pháp, nhận ra và triển khai ý tưởng mới, tư duy độc lập. Lý thuyết quản lý dạy học tập trung vào vai trò của Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn trong việc hoạch định, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra quá trình dạy học, đồng thời quản lý các điều kiện hỗ trợ như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và bồi dưỡng năng lực giáo viên. Các khái niệm chuyên ngành như năng lực toán học, phương pháp dạy học tích cực, quản lý chất lượng giáo dục, và phát triển năng lực người học được vận dụng xuyên suốt nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 13 trường THCS huyện Lục Yên, với mẫu gồm 13 Hiệu trưởng, 12 Phó Hiệu trưởng, 13 Tổ trưởng chuyên môn và 30 giáo viên dạy Toán. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi được áp dụng để khảo sát thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh. Phỏng vấn sâu được thực hiện với cán bộ quản lý, giáo viên cốt cán và học sinh lớp 6, 7 nhằm làm rõ các thông tin thu thập được. Ý kiến chuyên gia từ Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Yên được tham khảo để xây dựng phiếu khảo sát và đánh giá tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. Dữ liệu được xử lý bằng các công cụ thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm và so sánh giữa các nhóm đối tượng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2023 đến tháng 5/2024, đảm bảo tính hệ thống và toàn diện của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh: Khoảng 65% học sinh được khảo sát có năng lực giải quyết vấn đề toán thực ở mức trung bình trở lên, tuy nhiên chỉ khoảng 30% học sinh đạt mức khá và giỏi. Điều này phản ánh năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh THCS huyện Lục Yên còn hạn chế, đặc biệt trong việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  2. Thực trạng quản lý dạy học môn Toán: 85% Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực trong dạy học môn Toán. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn đầy đủ về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực. Việc quản lý kế hoạch dạy học và kiểm tra, đánh giá còn chưa sâu sát, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

  3. Điều kiện tổ chức dạy và học: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại chỉ đáp ứng được khoảng 55% nhu cầu thực tế của các trường. Phòng học chưa đủ rộng để tổ chức các hoạt động nhóm hiệu quả, máy chiếu và phần mềm hỗ trợ dạy học còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học: Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ quản lý và thái độ đổi mới của giáo viên chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 70%, trong khi yếu tố khách quan như điều kiện vật chất chiếm khoảng 30%. Điều này cho thấy vai trò quyết định của con người trong quản lý dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh THCS huyện Lục Yên còn nhiều hạn chế, phù hợp với đặc điểm vùng miền núi có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn và trình độ nhận thức học sinh đa dạng. Việc quản lý dạy học môn Toán chưa thực sự hiệu quả do thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn sâu cho giáo viên và kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên, điều này tương đồng với các nghiên cứu trong ngành giáo dục miền núi. Cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ yêu cầu cũng là một rào cản lớn, làm giảm khả năng áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ học sinh đạt các mức năng lực giải quyết vấn đề, biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn, và bảng tổng hợp đánh giá điều kiện cơ sở vật chất. Những phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời cải thiện điều kiện vật chất để phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực, nhằm nâng cao kỹ năng và nhận thức đổi mới của giáo viên. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Nâng cao hiệu quả quản lý dạy học của Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn: Xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát kế hoạch dạy học và đánh giá chất lượng giảng dạy thường xuyên, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý. Thực hiện liên tục trong năm học, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung phòng học rộng rãi, máy chiếu, máy tính và phần mềm hỗ trợ dạy học Toán nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động nhóm và ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Kế hoạch đầu tư trong 1 năm, do Sở Giáo dục và các nhà trường phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh: Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hội thảo giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của năng lực giải quyết vấn đề toán thực và khuyến khích sự hỗ trợ từ gia đình. Thực hiện định kỳ hàng học kỳ, do Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn các trường THCS có thể áp dụng các biện pháp quản lý được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.

  2. Giáo viên môn Toán: Nghiên cứu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh vùng miền núi.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với đặc thù vùng miền núi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực giải quyết vấn đề toán thực là gì?
    Năng lực này là khả năng sử dụng kiến thức toán học, kỹ năng tư duy và kinh nghiệm cá nhân để giải quyết các vấn đề thực tế liên quan đến toán học. Ví dụ, học sinh vận dụng kiến thức hàm số để tính toán chi phí trong cuộc sống.

  2. Tại sao quản lý dạy học môn Toán lại quan trọng?
    Quản lý tốt giúp đảm bảo kế hoạch dạy học được thực hiện hiệu quả, giáo viên đổi mới phương pháp, học sinh phát triển năng lực toàn diện, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục. Một quản lý hiệu quả sẽ tạo môi trường học tập tích cực và hỗ trợ giáo viên, học sinh.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ quản lý, thái độ và kỹ năng của giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và điều kiện kinh tế xã hội của địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực giải quyết vấn đề toán thực cho học sinh?
    Thông qua đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động thực hành, ứng dụng toán học vào các tình huống thực tế, đồng thời giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn và sử dụng thiết bị dạy học hiện đại.

  5. Vai trò của Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn trong quản lý dạy học là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm toàn diện về quản lý nhà trường, chỉ đạo kế hoạch, kiểm tra và đánh giá chất lượng dạy học. Tổ trưởng chuyên môn tổ chức, phối hợp xây dựng kế hoạch chuyên môn, bồi dưỡng giáo viên và giám sát thực hiện kế hoạch dạy học.

Kết luận

  • Năng lực giải quyết vấn đề toán thực của học sinh THCS huyện Lục Yên còn nhiều hạn chế, cần được phát triển thông qua đổi mới quản lý và phương pháp dạy học.
  • Quản lý dạy học môn Toán hiện nay có nhận thức tốt nhưng còn thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn sâu và kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên.
  • Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đủ yêu cầu đổi mới, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, nâng cao năng lực quản lý, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp với phụ huynh.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan triển khai hiệu quả quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán thực.

Tiếp theo, các nhà trường và Phòng Giáo dục cần triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại các vùng miền núi. Hành động ngay hôm nay để tạo nền tảng vững chắc cho thế hệ học sinh tương lai!