Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 88/2014/QH13, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 1, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình, với 15 trường tiểu học (14 công lập, 1 tư thục) và gần 3.000 học sinh lớp 1 năm học 2023-2024, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới với mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực tiễn dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề còn nhiều khó khăn, bất cập về cả phương pháp giảng dạy và quản lý dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Toán lớp 1 tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Ninh Bình theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học của học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực này. Nghiên cứu tập trung vào năm học 2023-2024, với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh lớp 1 tại các trường tiểu học tiêu biểu như Lý Tự Trọng, Thanh Bình, Đông Thành, Ninh Phong và Quang Trung.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Toán lớp 1, góp phần nâng cao năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc tổ chức dạy học hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh đầu cấp tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về phát triển năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề toán học. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học: Dựa trên định nghĩa của PISA (2012) và các nhà nghiên cứu trong nước, năng lực giải quyết vấn đề toán học được hiểu là khả năng nhận diện, lựa chọn phương pháp, áp dụng kiến thức và kỹ năng toán học để xử lý các tình huống thực tiễn một cách hiệu quả và tích cực. Năng lực này bao gồm các thành phần: nhận diện vấn đề, đề xuất giải pháp, thực hiện giải pháp và đánh giá kết quả.

  2. Lý thuyết quản lý giáo dục theo hướng phát triển năng lực: Quản lý dạy học môn Toán lớp 1 được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của các chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, phòng GDĐT) nhằm tổ chức, chỉ đạo và kiểm soát hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh. Nội dung quản lý bao gồm thiết kế bài dạy, tổ chức giảng dạy, quản lý học tập, đánh giá kết quả và xây dựng môi trường học tập.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: năng lực giải quyết vấn đề toán học, quản lý dạy học, phát triển năng lực, phương pháp dạy học tích cực, môi trường học tập, đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 15 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Ninh Bình, với mẫu khảo sát gồm 652 giáo viên, cán bộ quản lý và học sinh lớp 1 trong năm học 2023-2024. Dữ liệu được thu thập qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát lớp học và phân tích tài liệu quản lý giáo dục.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích nhân tố để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học, so sánh tỷ lệ phần trăm thực hiện các hoạt động dạy học và quản lý. Các công cụ phân tích bao gồm phần mềm SPSS và Excel.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2023-2024, bắt đầu từ tháng 9/2023 với khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu trong quý 1 và quý 2 năm 2024, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm trong quý 3, hoàn thiện luận văn vào tháng 5/2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề: Khoảng 70% giáo viên thực hiện tốt việc thiết kế bài dạy theo hướng phát triển năng lực, tuy nhiên chỉ có khoảng 55% áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo nhóm, giải quyết vấn đề và hoạt động trải nghiệm. Việc đánh giá năng lực học sinh còn mang tính truyền thống, chưa phản ánh đầy đủ năng lực giải quyết vấn đề.

  2. Thực trạng quản lý dạy học môn Toán lớp 1: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chủ động trong việc chỉ đạo thiết kế bài dạy và tổ chức giảng dạy, với tỷ lệ 80% cán bộ quản lý tham gia tích cực. Tuy nhiên, việc quản lý đánh giá kết quả học tập và xây dựng môi trường học tập hỗ trợ phát triển năng lực còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 60% mức độ thực hiện.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài và bên trong nhà trường: Các yếu tố bên ngoài như văn bản pháp luật, chính sách giáo dục, tổ chức tập huấn có ảnh hưởng tích cực đến quản lý dạy học (đạt 75%). Trong khi đó, các yếu tố bên trong như năng lực chuyên môn giáo viên, cơ sở vật chất, môi trường học tập có mức độ ảnh hưởng cao hơn, khoảng 85%, nhưng vẫn còn tồn tại khó khăn về thiết bị dạy học và sự phối hợp trong tổ chuyên môn.

  4. Thuận lợi và khó khăn trong quản lý dạy học: Thuận lợi gồm đội ngũ giáo viên có trình độ chuẩn và trên chuẩn chiếm 97,6%, đội ngũ ban giám hiệu có kinh nghiệm quản lý cao (82,4% trong độ tuổi 30-50). Khó khăn chủ yếu là áp lực về lượng kiến thức, thói quen đánh giá truyền thống, và hạn chế về thiết bị dạy học hiện đại.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc quản lý dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề đã được quan tâm và thực hiện ở mức độ khá, đặc biệt trong thiết kế bài dạy và tổ chức giảng dạy. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực học sinh còn chưa đồng đều, phản ánh qua tỷ lệ chỉ khoảng 55-60% giáo viên thực hiện hiệu quả.

Nguyên nhân chính là do sự hạn chế về năng lực chuyên môn và kinh nghiệm của một số giáo viên, cũng như thiếu đồng bộ trong quản lý đánh giá và xây dựng môi trường học tập. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Nội và Bắc Ninh, mức độ thực hiện tại Ninh Bình tương đối tương đồng nhưng vẫn cần cải thiện về công tác bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động dạy học và quản lý, bảng phân tích mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bên trong và bên ngoài nhà trường, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học, nhằm nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp mới lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GDĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Củng cố công tác quản lý đánh giá học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1, áp dụng đồng bộ trong các trường tiểu học. Mục tiêu đạt 90% trường áp dụng trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Phát triển môi trường học tập hỗ trợ năng lực giải quyết vấn đề: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, tạo không gian học tập trải nghiệm, khuyến khích hoạt động nhóm và trò chơi toán học. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của giáo viên và học sinh lên trên 85% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng GDĐT và nhà trường.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các chủ thể quản lý: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Phòng GDĐT, ban giám hiệu, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên trong việc xây dựng kế hoạch, giám sát và đánh giá dạy học môn Toán lớp 1. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý lên 80% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GDĐT và các trường tiểu học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 1, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên Toán lớp 1: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, thiết kế bài dạy phát triển năng lực giải quyết vấn đề, đồng thời nâng cao kỹ năng đánh giá năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề là gì?
    Là quá trình tổ chức, chỉ đạo và kiểm soát hoạt động dạy học nhằm giúp học sinh phát triển khả năng nhận diện, giải quyết các vấn đề toán học thực tiễn một cách hiệu quả. Ví dụ, quản lý thiết kế bài dạy, phương pháp giảng dạy và đánh giá năng lực học sinh.

  2. Tại sao cần phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh lớp 1?
    Năng lực này giúp học sinh hình thành tư duy logic, kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và chuẩn bị cho các cấp học tiếp theo. Theo khảo sát, học sinh có năng lực này đạt kết quả học tập tốt hơn 20% so với nhóm còn lại.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Toán lớp 1 hiện nay là gì?
    Bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên, thiếu đồng bộ trong đánh giá năng lực học sinh, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ và áp lực về lượng kiến thức lớn. Ví dụ, chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp dạy học tích cực.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học?
    Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, củng cố công tác đánh giá, phát triển môi trường học tập và tăng cường phối hợp quản lý. Mỗi biện pháp đều có mục tiêu cụ thể và thời gian thực hiện rõ ràng.

  5. Ai là chủ thể chính trong quản lý dạy học môn Toán lớp 1?
    Bao gồm Phòng Giáo dục và Đào tạo, hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên. Mỗi chủ thể có vai trò phối hợp để đảm bảo hoạt động dạy học hiệu quả, phát triển năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề là một quá trình có mục tiêu, kế hoạch rõ ràng, tác động trực tiếp đến chất lượng giáo dục tiểu học tại thành phố Ninh Bình.
  • Thực trạng cho thấy việc thiết kế bài dạy và tổ chức giảng dạy được thực hiện khá tốt, nhưng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực còn hạn chế.
  • Các yếu tố bên trong nhà trường như năng lực giáo viên, cơ sở vật chất có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, cải tiến đánh giá, phát triển môi trường học tập và tăng cường phối hợp quản lý.
  • Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2023-2024, đề nghị các cơ quan quản lý và nhà trường triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 1.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nên áp dụng các biện pháp quản lý và phương pháp dạy học được đề xuất để phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.