Dạy Học Hình Học Lớp 8 Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Giải Quyết Vấn Đề Và Sáng Tạo Cho Học Sinh

• Tác giả: Bùi Nhật Hòa
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Anh Tuấn
• Trường học: Trường Đại học Hải Phòng
• Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán
• Đề tài: Dạy Học Hình Học Lớp 8 Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Giải Quyết Vấn Đề Và Sáng Tạo Cho Học Sinh
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hải Phòng

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
• 1.2. Quan niệm về năng lực, năng lực giải quyết vấn đề
• 1.3. Năng lực sáng tạo và năng lực tư duy sáng tạo trong môn Toán
• 1.4. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong môn Toán
• 1.5. Thực trạng dạy học hình học 8 ở trường trung học cơ sở và vấn đề phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
• 1.6. Mục đích, nội dung và đối tượng điều tra
• 1.7. Nội dung và phương pháp điều tra
• 1.8. Kết quả và đánh giá
• 1.9. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC HÌNH HỌC 8 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀ SÁNG TẠO CHO HỌC SINH
• 2.1. Một số biện pháp dạy học hình học 8 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh lớp 8 trường trung học cơ sở
• 2.2. Biện pháp 1: Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học hình học để tăng cường luyện tập hoạt động phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh
• 2.3. Biện pháp 2: Lựa chọn, xây dựng câu hỏi bài tập có tính gợi mở và sáng tạo giúp học sinh tập dượt các hoạt động tư duy sáng tạo khi giải quyết vấn đề
• 2.4. Biện pháp 3: Sưu tầm, khai thác sử dụng những bài toán có nội dung thực tiễn liên quan đến kiến thức hình học 8 để phát triển năng lực thực hành giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh
• 2.5. Biện pháp 4: Sưu tầm, khai thác và sử dụng những bài toán có nội dung mở để tập luyện cho học sinh tính mềm dẻo và tính độc đáo trong giải quyết vấn đề
• 2.6. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Nội dung, đối tượng và kế hoạch thực nghiệm sư phạm
• 3.3. Nội dung thực nghiệm
• 3.4. Kế hoạch và đối tượng thực nghiệm
• 3.5. Bài soạn dạy thực nghiệm
• 3.6. Kết quả và đánh giá thực nghiệm
• 3.7. Đánh giá định lượng
• 3.8. Đánh giá định tính
• 3.9. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về dạy hình học lớp 8 và năng lực then chốt

Hình học lớp 8 đóng vai trò then chốt trong chương trình toán THCS, xây dựng nền tảng cho các kiến thức hình học phức tạp hơn. Việc dạy hình học không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức về các hình học, định lý, mà còn phải hướng đến phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh. Đây là hai năng lực quan trọng, không chỉ giúp học sinh học tốt môn toán mà còn áp dụng được vào nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống. Theo CTGDPT 2018, phát triển NL GQVĐ và ST giúp HS đưa ra ý tưởng mới, tối ưu chúng, xem xét vấn đề từ nhiều khía cạnh, hiểu sâu vấn đề, từ đó đưa ra các giải pháp không ngừng hoàn thiện và phát triển. Môn Toán tạo môi trường tốt để HS phát triển NL phát hiện và giải quyết vấn đề toán học một cách sáng tạo. Vì vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học hình học lớp 8 theo hướng này là vô cùng cần thiết. Việc tích hợp dạy học STEM hay dạy học dự án cũng là một hướng đi hiệu quả.

1.1. Tầm quan trọng của hình học lớp 8 trong chương trình

Hình học lớp 8 là cầu nối giữa hình học trực quan ở cấp tiểu học và hình học trừu tượng ở cấp THPT. Học sinh được làm quen với các khái niệm, định lý cơ bản, cũng như các phương pháp chứng minh. Đây là cơ hội để phát triển tư duy logic, khả năng suy luận, và trí tưởng tượng không gian. Kiến thức hình học lớp 8 được ứng dụng rộng rãi trong thực tế, từ xây dựng, kiến trúc, đến thiết kế đồ họa và nhiều lĩnh vực khác.

1.2. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong môn Toán

Năng lực giải quyết vấn đề trong toán học là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng để giải quyết các bài toán, tình huống cụ thể. Năng lực sáng tạo là khả năng đưa ra các ý tưởng mới, độc đáo, khác biệt so với các cách giải thông thường. Cả hai năng lực này đều rất quan trọng, giúp học sinh không chỉ học tốt môn toán mà còn phát triển khả năng tư duy phản biện, khả năng thích ứng và giải quyết các vấn đề phức tạp trong cuộc sống.

II. Thực trạng và thách thức khi dạy hình học lớp 8 hiện nay

Mặc dù có vai trò quan trọng, việc dạy hình học lớp 8 vẫn còn nhiều thách thức. Phương pháp dạy học truyền thống, nặng về lý thuyết và công thức, khiến học sinh cảm thấy nhàm chán và khó tiếp thu. Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc chứng minh hình học, vận dụng kiến thức vào giải các bài toán thực tế. Bên cạnh đó, việc thiếu các hoạt động thực hành, trải nghiệm cũng hạn chế khả năng phát triển tư duy hình học và khả năng sáng tạo của học sinh. Theo khảo sát của Bùi Nhật Hòa (2024), GV chỉ ra nhiều khó khăn trong DH hình học lớp 8 theo hướng phát triển NL GQVĐ và sáng tạo, HS thường mắc sai lầm khi giải bài tập.

2.1. Phương pháp dạy học truyền thống và hạn chế của nó

Phương pháp dạy học truyền thống thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một chiều, ít chú trọng đến việc phát triển tư duy và khả năng sáng tạo của học sinh. Học sinh thường thụ động tiếp thu kiến thức, ít có cơ hội tham gia vào các hoạt động thảo luận, giải quyết vấn đề. Điều này khiến học sinh cảm thấy nhàm chán và khó tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả.

2.2. Khó khăn của học sinh trong chứng minh hình học và ứng dụng

Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc chứng minh hình học, do thiếu kỹ năng suy luận logic và khả năng vận dụng các định lý. Bên cạnh đó, việc thiếu các bài toán thực tế khiến học sinh khó hình dung được ứng dụng của hình học trong cuộc sống, từ đó giảm động lực học tập.

2.3. Thiếu hoạt động thực hành và trải nghiệm sáng tạo

Việc thiếu các hoạt động thực hành, trải nghiệm sáng tạo khiến học sinh ít có cơ hội phát triển tư duy hình học, trí tưởng tượng không gian, và khả năng sáng tạo. Các hoạt động như vẽ hình, cắt ghép hình, xây dựng mô hình, giải các bài toán thực tế có thể giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về kiến thức hình học và phát triển các năng lực cần thiết.

III. Cách dạy hình học lớp 8 phát triển năng lực GQVĐ hiệu quả

Để khắc phục những hạn chế trên, cần đổi mới phương pháp dạy hình học lớp 8 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Giáo viên cần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh chủ động tham gia vào các hoạt động học tập. Cần tăng cường các hoạt động thực hành, trải nghiệm, kết hợp với việc sử dụng các phương tiện dạy học trực quan, sinh động. Quan trọng nhất, cần tạo điều kiện để học sinh được giải quyết các bài toán thực tế, vận dụng kiến thức vào cuộc sống, và phát triển khả năng tư duy sáng tạo.

3.1. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong hình học lớp 8

Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề giúp tăng cường luyện tập hoạt động phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh. Cần lựa chọn các bài toán có tính gợi mở, kích thích tư duy, và khuyến khích học sinh tìm tòi, khám phá các cách giải khác nhau. GV có thể tạo ra các tình huống có vấn đề, đặt câu hỏi gợi mở, hướng dẫn học sinh phân tích, tìm kiếm thông tin, và đưa ra các giải pháp.

3.2. Lựa chọn bài tập hình học có tính gợi mở và sáng tạo cao

Cần lựa chọn, xây dựng câu hỏi bài tập có tính gợi mở và sáng tạo giúp học sinh tập dượt các hoạt động tư duy sáng tạo khi giải quyết vấn đề. Các bài tập này có thể là các bài toán mở, bài toán có nhiều cách giải, bài toán yêu cầu học sinh tự đặt ra các giả thiết, hoặc bài toán yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào các tình huống mới, khác biệt.

3.3. Sử dụng bài toán thực tế và nội dung mở trong dạy học

Cần sưu tầm, khai thác, sử dụng những bài toán có nội dung thực tiễn liên quan đến kiến thức hình học 8 để phát triển năng lực thực hành giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Đồng thời, sưu tầm, khai thác và sử dụng những bài toán có nội dung mở để tập luyện cho học sinh tính mềm dẻo và tính độc đáo trong giải quyết vấn đề.

IV. Hướng dẫn chứng minh hình học lớp 8 dễ hiểu nhất

Việc chứng minh hình học lớp 8 thường gây khó khăn cho nhiều học sinh. Để giúp học sinh vượt qua khó khăn này, cần trang bị cho học sinh các kỹ năng chứng minh cơ bản, hướng dẫn học sinh cách phân tích bài toán, tìm kiếm các mối liên hệ giữa các yếu tố, và xây dựng lập luận logic. Ngoài ra, cần khuyến khích học sinh sử dụng các phương pháp chứng minh khác nhau, như chứng minh trực tiếp, chứng minh phản chứng, chứng minh bằng quy nạp. Tạo cơ hội để học sinh trình bày, thảo luận về các cách chứng minh khác nhau, từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo.

4.1. Trang bị kỹ năng chứng minh hình học cơ bản

Cần trang bị cho học sinh các kỹ năng chứng minh cơ bản, như kỹ năng vẽ hình chính xác, kỹ năng ghi giả thiết và kết luận, kỹ năng sử dụng các định lý và tiên đề. Hướng dẫn học sinh cách phân tích bài toán, xác định các yếu tố đã cho và các yếu tố cần chứng minh, từ đó tìm kiếm các mối liên hệ giữa chúng.

4.2. Hướng dẫn cách phân tích bài toán và xây dựng lập luận

Cần hướng dẫn học sinh cách phân tích bài toán, tìm kiếm các mối liên hệ giữa các yếu tố, và xây dựng lập luận logic. Khuyến khích học sinh sử dụng các sơ đồ tư duy, bảng biểu để hệ thống hóa thông tin và tìm ra các bước chứng minh phù hợp.

4.3. Khuyến khích sử dụng nhiều phương pháp chứng minh khác nhau

Cần khuyến khích học sinh sử dụng các phương pháp chứng minh khác nhau, như chứng minh trực tiếp, chứng minh phản chứng, chứng minh bằng quy nạp. Tạo cơ hội để học sinh trình bày, thảo luận về các cách chứng minh khác nhau, từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo.

V. Ứng dụng hình học lớp 8 vào giải quyết bài toán thực tế

Để giúp học sinh thấy được tầm quan trọng của hình học lớp 8, cần tăng cường các bài toán thực tế. Các bài toán này có thể liên quan đến xây dựng, kiến trúc, thiết kế, hoặc các hoạt động thường ngày. Thông qua việc giải quyết các bài toán thực tế, học sinh sẽ thấy được sự kết nối giữa kiến thức hình học và cuộc sống, từ đó tăng động lực học tập và phát triển khả năng tư duy ứng dụng.

5.1. Liên hệ kiến thức hình học với các tình huống thực tế

Cần liên hệ kiến thức hình học với các tình huống thực tế, như đo đạc diện tích đất, tính toán thể tích bể nước, thiết kế một căn phòng, hoặc xây dựng một mô hình. Điều này giúp học sinh thấy được ứng dụng của hình học trong cuộc sống và tăng cường khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

5.2. Sử dụng bài toán liên quan đến xây dựng kiến trúc thiết kế

Có thể sử dụng các bài toán liên quan đến xây dựng, kiến trúc, thiết kế để giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về hình học. Ví dụ, bài toán về tính toán diện tích mái nhà, bài toán về thiết kế một khu vườn, hoặc bài toán về xây dựng một cây cầu.

5.3. Khuyến khích học sinh tự tạo ra bài toán thực tế

Cần khuyến khích học sinh tự tạo ra các bài toán thực tế, dựa trên những quan sát và trải nghiệm của bản thân. Điều này giúp học sinh phát triển khả năng tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề, và khả năng làm việc nhóm.

VI. Kết luận và định hướng phát triển trong dạy học hình học

Dạy hình học lớp 8 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là một hướng đi đúng đắn, cần được khuyến khích và nhân rộng. Để thực hiện được điều này, cần có sự thay đổi từ cả phía giáo viên và học sinh. Giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học, tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh chủ động tham gia vào các hoạt động học tập. Học sinh cần tích cực học tập, rèn luyện các kỹ năng tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề, và kỹ năng sáng tạo. Kết quả nghiên cứu của Bùi Nhật Hòa (2024) cho thấy các biện pháp dạy học đề xuất có tính khả thi và hiệu quả. Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu về vấn đề này, nhằm tìm ra các phương pháp dạy học hiệu quả hơn, phù hợp với từng đối tượng học sinh.

6.1. Tóm tắt các phương pháp dạy học hiệu quả

Các phương pháp dạy học hiệu quả bao gồm: Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề, lựa chọn bài tập gợi mở và sáng tạo, sử dụng bài toán thực tế và nội dung mở, hướng dẫn chứng minh hình học dễ hiểu, và ứng dụng hình học vào giải quyết bài toán thực tế.

6.2. Định hướng phát triển chương trình và tài liệu dạy học

Cần tiếp tục phát triển chương trình và tài liệu dạy học theo hướng phát triển năng lực, tăng cường các hoạt động thực hành, trải nghiệm, và kết nối kiến thức với cuộc sống. Cần có các tài liệu hướng dẫn chi tiết cho giáo viên về cách dạy học theo hướng phát triển năng lực.

6.3. Đề xuất cho việc bồi dưỡng giáo viên và đổi mới kiểm tra

Cần tăng cường bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo. Đồng thời, cần đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá, từ đó đánh giá được năng lực thực chất của học sinh, thay vì chỉ tập trung vào việc kiểm tra kiến thức.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ) và sáng tạo được xem là những kỹ năng cốt lõi cần phát triển cho học sinh nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục toàn diện. Theo báo cáo PISA của OECD, mặc dù học sinh Việt Nam đạt kết quả tương đối cao trong lĩnh vực Toán học (xếp thứ 17/65 năm 2012 và thứ 22/72 năm 2015), điểm số có xu hướng giảm và học sinh còn thiếu tự tin trong vận dụng kiến thức Toán vào thực tiễn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đổi mới phương pháp dạy học Toán, đặc biệt là phân môn Hình học lớp 8, nhằm phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo cho học sinh.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học hình học lớp 8 theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo cho học sinh tại các trường trung học cơ sở thuộc thành phố Hải Phòng trong năm học 2023-2024. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và kiểm nghiệm các biện pháp dạy học hình học lớp 8 nhằm nâng cao năng lực GQVĐ và sáng tạo cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Toán học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng vận dụng kiến thức Toán học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và năng lực toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về năng lực, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong giáo dục Toán học. Khung lý thuyết chính bao gồm:

• Lý thuyết năng lực: Năng lực được hiểu là tổ hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ cần thiết để thực hiện hiệu quả một nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể. Năng lực GQVĐ và sáng tạo là thuộc tính cá nhân được hình thành và phát triển qua quá trình học tập, rèn luyện.

• Lý thuyết giải quyết vấn đề của G. Polya: Quy trình 4 bước gồm tìm hiểu vấn đề, lập kế hoạch giải quyết, thực hiện kế hoạch và nhìn lại quá trình giải quyết, được vận dụng để thiết kế hoạt động dạy học phát triển năng lực GQVĐ.

• Lý thuyết tư duy sáng tạo: Tư duy sáng tạo được đặc trưng bởi các thành tố như tính mềm dẻo, nhuần nhuyễn, độc đáo, hoàn thiện và nhạy cảm với vấn đề. Năng lực sáng tạo trong Toán học biểu hiện qua khả năng phát hiện ý tưởng mới, đề xuất giải pháp sáng tạo và vận dụng linh hoạt kiến thức.

• Mô hình phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo trong dạy học Toán: Bao gồm các biểu hiện như nhận ra ý tưởng mới, phân tích và làm rõ vấn đề, đề xuất và lựa chọn giải pháp, thực hiện và đánh giá giải pháp, tư duy độc lập và sáng tạo.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, tư duy sáng tạo, phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, dạy học hình học, năng lực toán học, mô hình hóa toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, điều tra khảo sát và thực nghiệm sư phạm.

• Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 15 giáo viên và 300 học sinh lớp 8 tại các trường THCS thuộc huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Dữ liệu bao gồm kết quả phiếu khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn giáo viên và học sinh, cùng số liệu điểm kiểm tra thường xuyên và kiểm tra ứng dụng đo đạc thực tế.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, đánh giá định lượng và định tính kết quả thực nghiệm sư phạm. So sánh điểm số trước và sau khi áp dụng các biện pháp dạy học mới nhằm đánh giá hiệu quả phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2024, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp dạy học, triển khai thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích gồm 15 giáo viên và 300 học sinh lớp 8, đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trong khu vực nghiên cứu.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được thiết kế theo quy trình 4 bước giải quyết vấn đề của Polya, kết hợp với các hoạt động phát triển tư duy sáng tạo, nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học hình học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng nhận thức và thực hành dạy học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo: Kết quả khảo sát cho thấy 80% giáo viên đánh giá việc phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo trong dạy học hình học lớp 8 là rất quan trọng hoặc quan trọng. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp dạy học phát triển năng lực này trong thực tế giảng dạy.

2. Khó khăn trong dạy học hình học theo hướng phát triển năng lực: Hơn 60% học sinh gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức hình học để giải quyết các bài toán mở, sáng tạo. Nguyên nhân chủ yếu là do phương pháp dạy học còn thiên về truyền thụ kiến thức lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành, trải nghiệm và phát triển tư duy sáng tạo.

3. Hiệu quả của các biện pháp dạy học đề xuất: Qua thực nghiệm sư phạm với 2 lớp thực nghiệm và đối chứng, điểm trung bình kiểm tra thường xuyên của lớp thực nghiệm tăng từ 6,8 lên 7,9 (tăng 16,2%), điểm kiểm tra ứng dụng đo đạc thực tế cuối học kỳ II tăng từ 6,5 lên 8,0 (tăng 23%). Lớp đối chứng không có sự thay đổi đáng kể. Điều này chứng tỏ các biện pháp dạy học hình học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo có tác động tích cực đến kết quả học tập.

4. Biểu hiện năng lực GQVĐ và sáng tạo của học sinh được cải thiện rõ rệt: Học sinh lớp thực nghiệm thể hiện khả năng phát hiện vấn đề, đề xuất nhiều giải pháp sáng tạo và trình bày giải pháp một cách logic, mạch lạc hơn so với trước khi thực nghiệm và so với lớp đối chứng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo trong dạy học Toán. Việc áp dụng quy trình 4 bước giải quyết vấn đề của Polya kết hợp với các hoạt động phát triển tư duy sáng tạo đã tạo điều kiện cho học sinh phát huy khả năng tư duy độc lập, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Sự gia tăng điểm số kiểm tra ứng dụng đo đạc thực tế cho thấy học sinh không chỉ nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn có khả năng vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế, một biểu hiện quan trọng của năng lực GQVĐ và sáng tạo. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã xây dựng và kiểm nghiệm thành công các biện pháp dạy học cụ thể, phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 8 và chương trình SGK Kết nối tri thức với cuộc sống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cùng bảng phân tích tần suất các biểu hiện năng lực GQVĐ và sáng tạo của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sư phạm cho giáo viên. Thời gian thực hiện: trong năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.

2. Xây dựng và áp dụng các bài tập, tình huống dạy học có tính mở, gợi mở sáng tạo trong chương trình hình học lớp 8: Tập trung phát triển các dạng bài tập thực tiễn, bài toán mở, bài toán vận dụng đa dạng để kích thích tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh. Thời gian: triển khai từ năm học 2024-2025. Chủ thể: Ban biên soạn SGK, giáo viên bộ môn.

3. Tăng cường sử dụng các phương tiện, công cụ hỗ trợ dạy học trực quan, thực hành đo đạc, mô hình hóa toán học: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm, thực hành đo đạc, cắt ghép mô hình nhằm phát triển tư duy trực quan và sáng tạo cho học sinh. Thời gian: liên tục trong các năm học. Chủ thể: giáo viên, nhà trường.

4. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự sáng tạo và tư duy độc lập của học sinh: Tạo điều kiện để học sinh được tự do đặt câu hỏi, thảo luận nhóm, trình bày ý tưởng và phản biện, từ đó phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo một cách toàn diện. Thời gian: ngay từ đầu năm học 2024-2025. Chủ thể: giáo viên, nhà trường, phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nghiên cứu giúp nâng cao phương pháp dạy học hình học lớp 8, phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo cho học sinh, từ đó cải thiện hiệu quả giảng dạy và kết quả học tập.

2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực học sinh.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn dạy học phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo, hỗ trợ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình: Cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các mô hình, biện pháp dạy học đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

1. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong môn Toán là gì?
   Năng lực này là khả năng của học sinh huy động kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống toán học chưa có giải pháp rõ ràng, đồng thời tạo ra các ý tưởng và giải pháp mới, hiệu quả. Ví dụ, học sinh có thể tìm nhiều cách giải khác nhau cho một bài toán hình học.

2. Tại sao cần phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo trong dạy học hình học lớp 8?
   Phát triển năng lực này giúp học sinh không chỉ hiểu kiến thức mà còn vận dụng linh hoạt vào thực tiễn, nâng cao tư duy độc lập và sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và chuẩn bị cho các kỳ thi đánh giá năng lực quốc tế.

3. Các biện pháp dạy học nào được đề xuất để phát triển năng lực này?
   Bao gồm vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, xây dựng câu hỏi gợi mở, sử dụng bài toán thực tiễn và bài toán mở, tổ chức hoạt động trải nghiệm, thực hành đo đạc và mô hình hóa toán học.

4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo của học sinh?
   Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra thường xuyên, kiểm tra ứng dụng thực tế, quan sát quá trình học tập, khả năng trình bày giải pháp, đề xuất ý tưởng mới và phản biện trong các hoạt động nhóm.

5. Giáo viên có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này như thế nào trong thực tế?
   Giáo viên có thể thiết kế bài giảng theo quy trình 4 bước giải quyết vấn đề, lồng ghép các hoạt động phát triển tư duy sáng tạo, sử dụng các bài tập mở và thực tiễn, đồng thời tạo môi trường học tập khuyến khích sự sáng tạo và tư duy độc lập của học sinh.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng dạy học hình học lớp 8 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh tại Hải Phòng.
• Đã xây dựng và kiểm nghiệm thành công các biện pháp dạy học cụ thể, góp phần nâng cao năng lực GQVĐ và sáng tạo của học sinh qua thực nghiệm sư phạm.
• Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và biểu hiện năng lực của học sinh, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực GQVĐ và sáng tạo trong dạy học hình học, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
• Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng các biện pháp này trong thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Toán học.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, mở rộng thực nghiệm tại các địa phương khác, phát triển tài liệu dạy học và công cụ đánh giá năng lực GQVĐ và sáng tạo.

Call to action: Các trường THCS và giáo viên Toán cần chủ động áp dụng các biện pháp dạy học phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập, góp phần đào tạo thế hệ học sinh năng động, sáng tạo và có khả năng giải quyết vấn đề hiệu quả trong tương lai.