Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, với 17 trường trung học cơ sở (THCS) và hơn 11.000 học sinh, công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề đang được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh tại các trường THCS huyện Yên Lạc, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, khả thi để nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2022-2023, trên địa bàn huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục, phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, đồng thời hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, trong đó có lý thuyết quản lý giáo dục của P. Khuđôminxky, nhấn mạnh vai trò của quản lý có hệ thống, có kế hoạch nhằm phát triển toàn diện học sinh. Mô hình dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề được xây dựng dựa trên ba nội dung chính: xác định năng lực, phát triển năng lực và đánh giá năng lực (Boyatzis, 1982). Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề được hiểu là tổ hợp các kỹ năng tư duy và hoạt động học tập nhằm giải quyết hiệu quả các nhiệm vụ toán học trong thực tiễn. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các nguyên tắc quản lý hoạt động dạy học, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, cơ sở vật chất và môi trường giáo dục. Các khái niệm chính gồm: quản lý giáo dục, hoạt động dạy học, năng lực giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm: khảo sát bằng phiếu hỏi với 35 cán bộ quản lý và 83 giáo viên dạy Toán tại các trường THCS huyện Yên Lạc; phỏng vấn sâu một số giáo viên, cán bộ quản lý và học sinh; quan sát sư phạm các tiết dạy Toán; nghiên cứu hồ sơ quản lý như kế hoạch dạy học, giáo án, biên bản dự giờ. Phân tích dữ liệu sử dụng các thuật toán thống kê mô tả để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý và dạy học. Cỡ mẫu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trên địa bàn. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2022 đến đầu năm 2023, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình dạy học môn Toán: Giáo viên thực hiện nghiêm túc khung phân phối chương trình với điểm trung bình 2,92/3 về việc tuân thủ nội dung và số tiết. Tuy nhiên, việc điều chỉnh nội dung phù hợp với đối tượng học sinh còn hạn chế (điểm trung bình 1,73), và lựa chọn nội dung gắn với thực tiễn để phát triển năng lực giải quyết vấn đề chỉ đạt mức trung bình (1,81).

  2. Công tác chuẩn bị bài dạy: Giáo viên chú trọng nghiên cứu tài liệu và xây dựng kế hoạch bài học với điểm trung bình 2,81 về nghiên cứu tài liệu, nhưng việc thiết kế bài dạy theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề còn yếu (1,73), đặc biệt là chưa thực sự phù hợp với năng lực từng nhóm học sinh (1,77).

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Hoạt động khởi động tiết học được thực hiện tốt (2,69), giáo viên tạo động lực và khuyến khích học sinh tham gia tích cực (2,24). Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động nhóm, thảo luận và quan tâm đến sự khác biệt về tiếp thu kiến thức của học sinh còn hạn chế (điểm trung bình khoảng 1,78-2,00). Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học chưa phổ biến, chủ yếu dùng để soạn bài và tra cứu tài liệu.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Giáo viên thực hiện đánh giá thường xuyên trong quá trình dạy học với điểm trung bình 2,04, tuy nhiên việc xây dựng ma trận đề kiểm tra và câu hỏi mở theo hướng phát triển năng lực còn chưa được chú trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy công tác quản lý và dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề tại các trường THCS huyện Yên Lạc đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc tuân thủ chương trình và tạo môi trường học tập tích cực. Tuy nhiên, hạn chế về việc điều chỉnh nội dung phù hợp với năng lực học sinh và đổi mới phương pháp dạy học phản ánh sự thiếu đồng bộ trong công tác bồi dưỡng giáo viên và quản lý chuyên môn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực giải quyết vấn đề của học sinh, nhưng tại địa phương này còn chưa được khai thác triệt để. Việc kiểm tra, đánh giá chưa thực sự phát huy vai trò định hướng và phản hồi kịp thời cho quá trình học tập cũng là điểm cần cải thiện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các nội dung quản lý và dạy học, bảng tổng hợp điểm trung bình các tiêu chí khảo sát, giúp minh họa rõ nét các mặt mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch bài học, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường hoạt động nhóm, thảo luận và trải nghiệm thực tế, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Thực hiện liên tục trong năm học, với sự hỗ trợ kỹ thuật từ các tổ chuyên môn và trung tâm CNTT giáo dục.

  3. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng ma trận đề kiểm tra theo hướng phát triển năng lực, sử dụng câu hỏi mở và đánh giá quá trình học tập của học sinh. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới trong quý I năm học.

  4. Tăng cường quản lý cơ sở vật chất và môi trường giáo dục: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, như bảng tương tác, phần mềm hỗ trợ dạy học Toán, đồng thời xây dựng môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự hợp tác giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Kế hoạch thực hiện trong 1-2 năm, phối hợp giữa Phòng GD&ĐT và chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng kế hoạch bài học và kiểm tra đánh giá phù hợp với năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, tỉnh: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và quản lý giáo dục phù hợp với điều kiện địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy và học môn Toán nhằm phát triển năng lực tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá và môi trường học tập.

  2. Tại sao việc đổi mới phương pháp dạy học lại quan trọng trong phát triển năng lực học sinh?
    Phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề, thay vì chỉ tiếp nhận kiến thức thụ động, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại huyện Yên Lạc là gì?
    Bao gồm việc điều chỉnh nội dung dạy học phù hợp với năng lực học sinh còn hạn chế, thiếu đồng bộ trong đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ thông tin chưa phổ biến và kiểm tra đánh giá chưa phát huy hiệu quả.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể thiết kế bài dạy theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề?
    Giáo viên cần xác định rõ mục tiêu năng lực, xây dựng các hoạt động học tập có tính thực tiễn, tạo tình huống có vấn đề để học sinh khám phá, vận dụng kiến thức và đánh giá kết quả học tập dựa trên tiêu chí năng lực.

  5. Vai trò của cán bộ quản lý trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá và tạo điều kiện về cơ sở vật chất, môi trường học tập nhằm hỗ trợ giáo viên và học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề tại các trường THCS huyện Yên Lạc đã được thực hiện nhưng còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp và điều chỉnh nội dung phù hợp.
  • Giáo viên và cán bộ quản lý cần được bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Việc ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức hoạt động học tập tích cực là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất có tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, hướng tới phát triển toàn diện năng lực học sinh.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu để nhân rộng mô hình quản lý hiệu quả.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại các trường THCS huyện Yên Lạc, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.