Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình GDPT 2018, việc phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Môn Toán, với vai trò then chốt trong phát triển tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề, được xem là lĩnh vực trọng tâm để thúc đẩy năng lực này. Tại thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, với hơn 7.600 học sinh và 91 giáo viên dạy Toán trong 17 trường THCS, việc quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học có ý nghĩa quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Toán tại địa phương trong giai đoạn 2020-2023, với mục tiêu đánh giá hiệu quả công tác quản lý, nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao năng lực tự học, tự chủ của học sinh mà còn hỗ trợ cải thiện chất lượng giảng dạy môn Toán, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời đại công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực tự chủ, tự học. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc tổ chức, điều hành và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực tự chủ và tự học tập trung vào khả năng người học tự xác định mục tiêu, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá quá trình học tập của bản thân. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: năng lực toán học (tư duy, lập luận, mô hình hóa, giao tiếp toán học), năng lực tự chủ (chịu trách nhiệm về việc học), năng lực tự học (khả năng giải quyết vấn đề độc lập và hợp tác), và quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 128 cán bộ quản lý và giáo viên dạy Toán, cùng 170 học sinh đại diện cho 17 trường THCS tại thị xã Duy Tiên trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2023. Dữ liệu thứ cấp gồm số liệu thống kê về số lượng học sinh, giáo viên, cán bộ quản lý và các báo cáo liên quan giai đoạn 2020-2023. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ cán bộ quản lý và giáo viên Toán, mẫu đại diện học sinh theo lớp. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel để thống kê, tính toán giá trị trung bình và so sánh với các tiêu chuẩn tham chiếu nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu kết quả khảo sát với các nghiên cứu tương tự và tiêu chuẩn giáo dục hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học. Tuy nhiên, 22% còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa sâu sắc, ảnh hưởng đến việc triển khai thực tế.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Quản lý mục tiêu dạy học được đánh giá ở mức trung bình khá với 75% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng mục tiêu được xây dựng rõ ràng và phù hợp. Nội dung dạy học được quản lý chặt chẽ, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với chương trình GDPT mới, nhưng vẫn còn khoảng 18% ý kiến cho rằng nội dung chưa thực sự tinh giản và sát thực tiễn.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 70% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như vấn đáp, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác nhóm. Tuy nhiên, việc tổ chức hình thức học tập còn mang tính hình thức, chưa thực sự phát huy tối đa năng lực tự học của học sinh.

  4. Kiểm tra, đánh giá và điều kiện dạy học: Quản lý kiểm tra đánh giá được thực hiện nghiêm túc với 80% giáo viên sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra, trong đó có áp dụng trắc nghiệm khách quan. Điều kiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đầu tư tương đối đầy đủ, nhưng vẫn còn thiếu phòng thí nghiệm và thiết bị hỗ trợ hiện đại, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy công tác quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học tại các trường THCS thị xã Duy Tiên đã có nhiều chuyển biến tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, một số hạn chế như nhận thức chưa đồng đều, phương pháp tổ chức dạy học chưa thực sự đổi mới sâu sắc và điều kiện vật chất chưa đồng bộ vẫn còn tồn tại. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại Duy Tiên tương đối cao nhưng chưa đạt mức tối ưu. Việc quản lý kiểm tra đánh giá đa dạng và khách quan góp phần nâng cao chất lượng học tập, tuy nhiên cần tăng cường hơn nữa việc sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giảng dạy. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ về quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học, nâng cao nhận thức và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực, tăng cường hoạt động nhóm, tự học và nghiên cứu cá nhân của học sinh. Thực hiện đánh giá hiệu quả qua các đợt dự giờ và sinh hoạt chuyên môn hàng quý.

  3. Cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá: Áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra, đặc biệt là kiểm tra trắc nghiệm khách quan và đánh giá quá trình học tập để phản ánh chính xác năng lực tự học của học sinh. Xây dựng phần mềm quản lý điểm số và kết quả kiểm tra trong vòng 6 tháng.

  4. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực tài chính để trang bị phòng thí nghiệm, thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học môn Toán hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới. Lập kế hoạch đầu tư trong 2 năm tới với sự phối hợp của các cấp chính quyền và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học, hỗ trợ xây dựng kế hoạch và chính sách quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Tài liệu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức giờ học phát huy năng lực tự học của học sinh, đồng thời nâng cao kỹ năng kiểm tra, đánh giá.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về quản lý dạy học môn Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức giáo dục: Giúp hiểu rõ vai trò của quản lý dạy học trong phát triển năng lực tự học của con em, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học môn Toán nhằm giúp học sinh phát triển khả năng tự xác định mục tiêu, tự học và tự đánh giá kết quả học tập.

  2. Tại sao năng lực tự chủ và tự học lại quan trọng trong dạy học môn Toán?
    Năng lực này giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức, phát triển tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục và xu hướng học tập suốt đời.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng hiệu quả?
    Phương pháp vấn đáp, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác nhóm nhỏ được đánh giá cao trong việc phát huy năng lực tự học và tự chủ của học sinh.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý dạy học môn Toán?
    Năng lực của cán bộ quản lý và chất lượng đội ngũ giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng, bên cạnh đó điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp của phụ huynh cũng ảnh hưởng đáng kể.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Toán?
    Cần tăng cường đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, cải tiến công tác kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tự chủ và tự học là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại thị xã Duy Tiên.
  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng quản lý, nhận diện các điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý và giảng dạy môn Toán.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp, cải tiến kiểm tra đánh giá và nâng cấp cơ sở vật chất.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong giai đoạn 2023-2025 nhằm hỗ trợ thực hiện hiệu quả chương trình GDPT mới.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan phối hợp triển khai các giải pháp để phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh một cách bền vững.

Hãy bắt đầu hành trình đổi mới quản lý dạy học môn Toán để tạo nền tảng vững chắc cho thế hệ học sinh tương lai!