Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI, nền kinh tế tri thức và sự bùng nổ của khoa học công nghệ đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao, có năng lực và phẩm chất phù hợp để đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội. Giáo dục trung học phổ thông (THPT) giữ vai trò then chốt trong việc trang bị kiến thức, kỹ năng và phát triển năng lực cho học sinh (HS). Môn Hóa học, thuộc nhóm môn khoa học tự nhiên, không chỉ giúp HS tiếp cận tri thức cốt lõi mà còn góp phần thúc đẩy giáo dục STEM, một xu hướng giáo dục toàn cầu. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Hóa học tại các trường THPT thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La còn nhiều hạn chế như chất lượng dạy và học chưa cao, phương pháp dạy học chưa đổi mới hiệu quả, cơ sở vật chất thiếu thốn, và việc áp dụng dạy học phân hóa chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học theo hướng phân hóa tại các trường THPT thành phố Sơn La, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2019-2022, khảo sát tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Sơn La. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, góp phần nâng cao năng lực dạy học phân hóa, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học phân hóa. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học phân hóa (Differentiated Instruction) tập trung vào việc thiết kế và tổ chức dạy học phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu khác nhau của HS nhằm phát huy tối đa tiềm năng cá nhân.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dạy học phân hóa: Chiến lược dạy học dựa trên sự khác biệt cá nhân và nhóm HS, nhằm tạo điều kiện học tập phù hợp và hiệu quả.
  • Quản lý dạy học: Hoạt động có kế hoạch của hiệu trưởng trong việc tổ chức, giám sát và đánh giá quá trình dạy học của giáo viên và học tập của HS.
  • Năng lực Hóa học: Bao gồm năng lực giải quyết vấn đề, năng lực thực nghiệm, năng lực tự học và sáng tạo trong môn Hóa học.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như thảo luận nhóm, dự án học tập, dạy học theo mô hình STEM, nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua phiếu khảo sát với 25 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường THPT thành phố Sơn La trong năm học 2021-2022.
  • Dữ liệu thứ cấp: Tài liệu, báo cáo của ngành giáo dục, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Giáo dục 2019, Thông tư 39/2013/TT-BGDĐT về kiểm tra đánh giá.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, kết quả học tập HS.
  • Phân tích nội dung để đánh giá nhận thức, thực hành quản lý dạy học phân hóa.
  • So sánh kết quả khảo sát với các tiêu chuẩn quản lý giáo dục và nghiên cứu trước đây.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2021 đến tháng 6/2023, gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu, phân tích và đề xuất biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý: Đội ngũ giáo viên môn Hóa học tại các trường THPT Sơn La có trình độ chuyên môn đạt chuẩn 100%, trong đó khoảng 60% có trình độ trên đại học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 45% giáo viên được bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học phân hóa. Cán bộ quản lý chủ yếu có kinh nghiệm quản lý trên 5 năm, nhưng chưa có nhiều kiến thức chuyên sâu về quản lý dạy học phân hóa.

  2. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Khoảng 70% phòng học bộ môn Hóa học được trang bị thiết bị tối thiểu theo quy định, nhưng chỉ 40% thiết bị đáp ứng yêu cầu thực hành thí nghiệm theo hướng phân hóa. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 35% giáo viên sử dụng hiệu quả CNTT trong giảng dạy.

  3. Thực trạng dạy học và học tập theo hướng phân hóa: Khoảng 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học phân hóa trong giảng dạy, nhưng mức độ phân hóa chưa sâu và chưa đồng đều giữa các trường. Học sinh đánh giá chỉ có khoảng 50% tiết học thực sự tạo điều kiện cho sự khác biệt về năng lực và sở thích cá nhân. Kết quả học tập môn Hóa học cho thấy tỷ lệ học sinh đạt loại khá, giỏi chỉ chiếm khoảng 48%, thấp hơn so với mục tiêu đề ra.

  4. Kiểm tra, đánh giá và quản lý hoạt động học tập: Việc kiểm tra, đánh giá theo hướng phân hóa mới được thực hiện ở mức độ sơ khai, chỉ khoảng 40% giáo viên xây dựng đề kiểm tra phù hợp với năng lực khác nhau của HS. Quản lý hoạt động học tập của HS còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do sự thiếu đồng bộ trong công tác bồi dưỡng giáo viên về dạy học phân hóa, hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị thực hành, cũng như nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý về vai trò của quản lý dạy học phân hóa. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội phát triển hơn thường có tỷ lệ áp dụng dạy học phân hóa và đổi mới phương pháp cao hơn, dẫn đến chất lượng học tập môn Hóa học tốt hơn.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên được bồi dưỡng, tỷ lệ phòng học đạt chuẩn, và tỷ lệ HS đạt loại khá, giỏi sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện tại. Bảng tổng hợp các biện pháp quản lý hiện hành và mức độ thực hiện cũng góp phần làm rõ các điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý dạy học.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học theo hướng phân hóa tại một tỉnh miền núi còn nhiều khó khăn, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên Hóa học

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phân hóa và ứng dụng CNTT trong giảng dạy.
    • Mục tiêu: 80% giáo viên Hóa học được bồi dưỡng trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT Sơn La phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại

    • Đầu tư bổ sung thiết bị thí nghiệm, phòng học bộ môn đạt chuẩn, tăng cường thiết bị CNTT hỗ trợ dạy học.
    • Mục tiêu: 90% phòng học bộ môn Hóa học đạt chuẩn trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, Sở GD&ĐT, phối hợp với chính quyền địa phương.

  3. Đổi mới công tác quản lý dạy học theo hướng phân hóa

    • Xây dựng quy trình quản lý, kiểm tra, đánh giá dạy học phân hóa rõ ràng, minh bạch.
    • Tăng cường dự giờ, đánh giá tiết dạy, thu thập phản hồi từ HS và phụ huynh.
    • Mục tiêu: 100% trường THPT xây dựng và thực hiện quy trình quản lý trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  4. Xây dựng môi trường học tập tích cực, khuyến khích HS phát huy năng lực cá nhân

    • Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, dự án học tập, câu lạc bộ khoa học.
    • Tạo điều kiện cho HS lựa chọn chuyên đề phù hợp với sở thích và năng lực.
    • Mục tiêu: Tăng 30% HS tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến Hóa học trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, Đoàn thanh niên, GVCN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT

    • Hỗ trợ xây dựng kế hoạch quản lý dạy học môn Hóa học theo hướng phân hóa, nâng cao hiệu quả công tác quản lý chuyên môn.

  2. Giáo viên môn Hóa học

    • Tham khảo các phương pháp dạy học phân hóa, kỹ năng tổ chức lớp học và đánh giá học sinh phù hợp với năng lực cá nhân.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học phân hóa, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh, thành phố

    • Làm căn cứ xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học phân hóa là gì và tại sao cần áp dụng trong môn Hóa học?
    Dạy học phân hóa là phương pháp tổ chức dạy học dựa trên sự khác biệt về năng lực, sở thích của HS nhằm phát huy tối đa tiềm năng cá nhân. Áp dụng trong môn Hóa học giúp HS tiếp cận kiến thức phù hợp, tăng hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện.

  2. Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý dạy học phân hóa?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra giám sát quá trình dạy học và tạo điều kiện cơ sở vật chất để triển khai dạy học phân hóa hiệu quả.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai dạy học phân hóa tại các trường THPT Sơn La là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị thí nghiệm, thiếu bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, nhận thức chưa đầy đủ về dạy học phân hóa và áp lực chương trình học.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của dạy học phân hóa?
    Hiệu quả được đánh giá qua kết quả học tập của HS, mức độ tham gia tích cực trong các hoạt động học tập, sự tiến bộ về năng lực và thái độ học tập, cũng như phản hồi từ giáo viên và phụ huynh.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học theo hướng phân hóa?
    Bao gồm bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng môi trường học tập tích cực và quản lý chặt chẽ công tác kiểm tra, đánh giá.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Hóa học theo hướng phân hóa tại các trường THPT thành phố Sơn La còn nhiều hạn chế về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và phương pháp dạy học.
  • Dạy học phân hóa giúp phát huy tối đa năng lực cá nhân HS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong việc tổ chức, quản lý và kiểm tra hoạt động dạy học phân hóa.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, phát triển cơ sở vật chất, đổi mới quản lý và xây dựng môi trường học tập tích cực.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho việc nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học tại các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở GD&ĐT Sơn La cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ quản lý giáo dục có thể liên hệ với tác giả hoặc các cơ sở đào tạo quản lý giáo dục.