Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở bậc trung học phổ thông (THPT). Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với đặc điểm địa lý biên giới, dân số trên 100.000 người và sự đa dạng dân tộc, là địa bàn có nhiều thuận lợi và thách thức trong việc triển khai chương trình giáo dục mới. Năm học 2019-2020, nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học tại ba trường THPT trọng điểm gồm Trần Phú, Chu Văn An và Lý Thường Kiệt với sự tham gia của 35 cán bộ quản lý và giáo viên nhằm đánh giá thực trạng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới và đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong năm học 2019-2020 tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý dạy học môn Hóa học, góp phần nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, cải thiện phương pháp dạy học và tăng cường điều kiện vật chất, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý dạy học, trong đó có mô hình quản lý hoạt động dạy học của Trần Thị Hương (2016) nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Lý thuyết về năng lực dạy học của giáo viên và vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học được vận dụng để phân tích các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Hóa học. Mô hình phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới được áp dụng để đánh giá mục tiêu dạy học môn Hóa học, bao gồm phát triển phẩm chất chung (yêu nước, nhân ái, trung thực, trách nhiệm) và năng lực chung (tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề, khoa học, công nghệ). Các khái niệm chính gồm: quản lý dạy học, dạy học môn Hóa học, năng lực dạy học của giáo viên, năng lực học sinh, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các văn bản pháp luật liên quan, các công trình nghiên cứu trước đây và dữ liệu khảo sát thực địa tại ba trường THPT thành phố Móng Cái. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm điều tra bằng bảng hỏi với 35 cán bộ quản lý và giáo viên, phỏng vấn sâu các nhà quản lý và giáo viên chủ chốt, nghiên cứu sản phẩm dạy học và quản lý dạy học môn Hóa học. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả với điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, từ khảo sát thực trạng đến đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: Kế hoạch dạy học môn Hóa học được xây dựng tại các trường THPT thành phố Móng Cái với mức độ thực hiện trung bình khá (điểm trung bình khoảng 3.2), tuy nhiên còn tồn tại hạn chế trong việc phân bổ nguồn lực và thời gian hợp lý. Khoảng 60% giáo viên cho biết kế hoạch chưa được cập nhật thường xuyên theo yêu cầu đổi mới chương trình.

  2. Năng lực quản lý và dạy học của cán bộ quản lý và giáo viên: 70% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá năng lực quản lý và năng lực dạy học theo chương trình mới còn hạn chế, đặc biệt là trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, dạy học STEM và tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.

  3. Điều kiện cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Khoảng 65% giáo viên phản ánh cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm và trải nghiệm.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá theo tiếp cận năng lực mới được thực hiện ở mức trung bình (điểm trung bình khoảng 3.0), với 55% giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng như đánh giá qua dự án, thuyết trình, thực hành nhưng còn hạn chế trong việc đánh giá quá trình và tự đánh giá của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THPT thành phố Móng Cái đang trong giai đoạn chuyển đổi với nhiều điểm mạnh và hạn chế. Năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ chuyên môn có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tổ chức dạy học, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò then chốt của hiệu trưởng trong quản lý giáo dục. Việc thiếu hụt cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại là một trong những nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả dạy học thực hành và trải nghiệm, điều này cũng được phản ánh trong các báo cáo ngành giáo dục địa phương.

So sánh với các nghiên cứu ở các địa phương khác, mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo năng lực tại Móng Cái còn thấp hơn, cho thấy cần có sự đầu tư và bồi dưỡng chuyên môn sâu rộng hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học mới và biểu đồ đường thể hiện mức độ cải thiện năng lực quản lý qua các năm học. Việc nâng cao năng lực quản lý và dạy học, đồng thời cải thiện điều kiện vật chất sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông mới, phương pháp dạy học tích cực, dạy học STEM và kiểm tra đánh giá theo năng lực. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn năng lực lên trên 85% trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh: Các trường cần xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết theo từng chủ đề tích hợp, chủ đề trải nghiệm và giáo dục STEM, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế và năng lực học sinh. Mục tiêu hoàn thiện kế hoạch cho năm học tiếp theo và đánh giá định kỳ hàng học kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường THPT.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Tăng cường trang bị phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành, tài liệu học tập và công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn Hóa học. Mục tiêu đạt chuẩn cơ sở vật chất theo quy định trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, UBND thành phố Móng Cái và các nhà trường.

  4. Tăng cường giám sát, đánh giá và phản hồi kết quả dạy học: Xây dựng hệ thống giám sát việc thực hiện kế hoạch dạy học, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo hướng tiếp cận năng lực. Mục tiêu nâng cao chất lượng giờ dạy và kết quả học tập của học sinh qua các kỳ đánh giá định kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn và các chuyên gia giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới hiệu quả.

  2. Giáo viên môn Hóa học: Cung cấp kiến thức về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình mới, hỗ trợ phát triển năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý dạy học môn Hóa học trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao chất lượng giáo dục THPT trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới có điểm gì khác biệt so với chương trình hiện hành?
    Chương trình mới nhấn mạnh phát triển năng lực học sinh, tăng cường thực hành, trải nghiệm và ứng dụng STEM, thay vì chỉ tập trung vào kiến thức lý thuyết và tính toán. Quản lý dạy học theo chương trình mới đòi hỏi sự đổi mới trong lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học môn Hóa học?
    Năng lực quản lý của hiệu trưởng, năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học của giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, cũng như sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội là những yếu tố then chốt.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học của giáo viên môn Hóa học?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, dạy học STEM, nghiên cứu bài học và đánh giá theo năng lực; đồng thời tạo môi trường học tập, trao đổi chuyên môn thường xuyên.

  4. Cơ sở vật chất ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng dạy học môn Hóa học?
    Thiếu phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành và tài liệu học tập sẽ hạn chế khả năng tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm và trải nghiệm, làm giảm hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh.

  5. Các trường THPT ở Móng Cái đã chuẩn bị như thế nào cho việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới?
    Các trường đã xây dựng kế hoạch dạy học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, triển khai dạy học theo chủ đề tích hợp, dạy học STEM và đổi mới kiểm tra đánh giá, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn về năng lực quản lý và điều kiện vật chất cần khắc phục.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THPT thành phố Móng Cái đang trong quá trình chuyển đổi với nhiều điểm mạnh và hạn chế cần khắc phục.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực dạy học của giáo viên là nhân tố chủ chốt ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học.
  • Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành và trải nghiệm.
  • Việc kiểm tra, đánh giá theo tiếp cận năng lực mới được áp dụng nhưng còn hạn chế về đa dạng hình thức và đánh giá quá trình.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường giám sát, đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học theo chương trình mới.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các cán bộ quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển các kết quả nghiên cứu này nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.