Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là lao động nông thôn (LĐNT), trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Tỉnh Bình Định, với dân số lao động nông thôn chiếm tỷ lệ lớn, đang đối mặt với thách thức về trình độ tay nghề và kỹ năng của lực lượng này. Theo số liệu thống kê, giai đoạn 2015-2018, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp (GDNN) trên địa bàn tỉnh đã đào tạo nghề cho khoảng 32.886 lao động, tuy nhiên, bình quân mỗi năm có thêm khoảng 24.000 người đến tuổi lao động, trong khi tỷ lệ lao động nông thôn được đào tạo nghề còn thấp. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động và khả năng thích ứng với thị trường lao động hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động đào tạo nghề (ĐTN) cho lao động nông thôn tại các trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên (GDNN-GDTX) trên địa bàn tỉnh Bình Định, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trung tâm GDNN-GDTX trên địa bàn tỉnh Bình Định trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2019, với đối tượng nghiên cứu là cán bộ quản lý, giáo viên và học viên tham gia đào tạo nghề.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông thôn, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng năng suất lao động và phát triển bền vững kinh tế nông nghiệp, nông thôn tại Bình Định. Các chỉ số như tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề tăng từ 28% năm 2009 lên 59,5% năm 2019 và năng suất lao động tăng gấp gần 3 lần trong lĩnh vực nông nghiệp cho thấy tiềm năng phát triển nếu công tác quản lý được cải thiện hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục nghề nghiệp và phát triển nguồn nhân lực, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động đào tạo nghề: Quản lý hoạt động đào tạo nghề là hệ thống các tác động có mục đích, kế hoạch nhằm vận hành hệ thống đào tạo nghề theo đúng chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Các chức năng quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.

  • Mô hình đào tạo nghề kép (Dual Training System): Áp dụng kinh nghiệm từ Đức, mô hình này kết hợp đào tạo tại cơ sở giáo dục và thực hành tại doanh nghiệp, giúp người học vừa có kiến thức lý thuyết vừa có kỹ năng thực tế, nâng cao chất lượng đào tạo.

  • Khái niệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn: ĐTN cho LĐNT là hoạt động có tổ chức nhằm truyền đạt kiến thức, kỹ năng nghề cho người lao động ở khu vực nông thôn, giúp họ có năng lực hành nghề và thích ứng với thị trường lao động.

Các khái niệm chính bao gồm: lao động nông thôn, đào tạo nghề, quản lý hoạt động đào tạo nghề, cơ sở vật chất - thiết bị đào tạo, và phương pháp đào tạo nghề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 11 trung tâm GDNN-GDTX trên địa bàn tỉnh Bình Định, với 73 phiếu khảo sát hợp lệ từ cán bộ quản lý và giáo viên; số liệu thống kê từ Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Giáo dục nghề nghiệp 2014, Quyết định số 1956/QĐ-TTg về Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng qua thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, đánh giá mức độ nhận thức và hiệu quả quản lý; phân tích định tính qua phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý và giáo viên nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng quản lý đào tạo nghề từ năm 2015 đến 2019, đánh giá kết quả và đề xuất biện pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đào tạo nghề cho lao động nông thôn còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò và mục tiêu đào tạo nghề, trong khi 35% còn chưa nắm rõ hoặc chưa đồng thuận về các chính sách đào tạo nghề cho LĐNT.

  2. Thực trạng quản lý kế hoạch và nội dung đào tạo còn nhiều bất cập: Chỉ khoảng 58% trung tâm có kế hoạch đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động địa phương; 42% còn lại chưa xây dựng kế hoạch chi tiết hoặc chưa cập nhật chương trình đào tạo theo xu hướng phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Cơ sở vật chất và thiết bị đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu: Đánh giá cho thấy 60% trung tâm có trang thiết bị đào tạo lạc hậu, không đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo và khả năng thực hành của học viên.

  4. Chất lượng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý còn yếu về kỹ năng và nghiệp vụ: Khoảng 55% giáo viên chưa đạt chuẩn về kỹ năng nghề và phương pháp giảng dạy hiện đại, dẫn đến hiệu quả đào tạo chưa cao.

  5. Kết quả đào tạo nghề chưa thực sự gắn kết với giải quyết việc làm: Tỷ lệ học viên có việc làm sau đào tạo đạt khoảng 59,5%, vượt chỉ tiêu chung của cả nước nhưng vẫn còn khoảng 40% học viên chưa tìm được việc làm phù hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong quản lý kế hoạch đào tạo, chưa cập nhật kịp thời chương trình đào tạo theo nhu cầu thị trường lao động và sự thiếu hụt về cơ sở vật chất hiện đại. So với các nghiên cứu trong nước và kinh nghiệm quốc tế, như mô hình đào tạo nghề kép của Đức hay chính sách đào tạo nghề tại Nhật Bản, việc kết hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp còn yếu kém tại Bình Định.

Việc đội ngũ giáo viên chưa được đào tạo bài bản và thiếu kỹ năng sư phạm nghề nghiệp cũng làm giảm hiệu quả đào tạo. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ học viên có việc làm sau đào tạo giữa Bình Định và các vùng khác cho thấy tỉnh đã vượt chỉ tiêu chung, nhưng vẫn thấp hơn các vùng phát triển nhất như Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, đổi mới chương trình đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển đội ngũ giáo viên để nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động và phát triển kinh tế bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và học viên về vai trò và mục tiêu đào tạo nghề cho lao động nông thôn: Triển khai các chương trình tập huấn, hội thảo định kỳ trong vòng 12 tháng tới do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trung tâm GDNN-GDTX thực hiện.

  2. Cải tiến quản lý kế hoạch và nội dung đào tạo nghề theo nhu cầu thị trường lao động địa phương: Xây dựng hệ thống khảo sát nhu cầu lao động hàng năm, cập nhật chương trình đào tạo phù hợp, đảm bảo tính thực tiễn và linh hoạt. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do các trung tâm GDNN-GDTX chủ trì phối hợp với doanh nghiệp địa phương.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo hiện đại, đồng bộ: Ưu tiên nguồn vốn đầu tư công và kêu gọi xã hội hóa đầu tư trong 3 năm tới nhằm đáp ứng yêu cầu đào tạo kỹ năng thực hành nghề cho học viên.

  4. Phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm nghề nghiệp: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy và quản lý cho giáo viên trong vòng 18 tháng, phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu chuyên ngành.

  5. Thúc đẩy liên kết giữa các trung tâm GDNN-GDTX với doanh nghiệp để tạo cơ hội thực tập và việc làm cho học viên sau đào tạo: Xây dựng các hợp đồng hợp tác đào tạo nghề kép, thực hiện trong 2 năm, nhằm nâng cao tỷ lệ học viên có việc làm phù hợp sau khi tốt nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp tại các sở, ban ngành địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Giáo viên và cán bộ các trung tâm GDNN-GDTX: Nắm bắt các phương pháp quản lý, đổi mới chương trình và nâng cao chất lượng đào tạo nghề, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy.

  3. Nhà hoạch định chính sách và các tổ chức phát triển nguồn nhân lực: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  4. Doanh nghiệp và các tổ chức sử dụng lao động: Hiểu rõ vai trò và lợi ích của việc phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề, từ đó tham gia tích cực vào quá trình đào tạo và tuyển dụng lao động có kỹ năng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao đào tạo nghề cho lao động nông thôn lại quan trọng đối với phát triển kinh tế địa phương?
    Đào tạo nghề giúp nâng cao kỹ năng, tay nghề cho lao động nông thôn, tăng năng suất lao động và khả năng thích ứng với thị trường lao động hiện đại, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động đào tạo nghề tại các trung tâm GDNN-GDTX ở Bình Định là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều về đào tạo nghề, cơ sở vật chất lạc hậu, đội ngũ giáo viên chưa đủ năng lực, và thiếu sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp để tạo việc làm cho học viên.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên đào tạo nghề?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm và chuyên môn nghề nghiệp, đồng thời tạo điều kiện cho giáo viên thực tập, học hỏi kinh nghiệm từ doanh nghiệp và các mô hình đào tạo tiên tiến.

  4. Mô hình đào tạo nghề kép có thể áp dụng như thế nào tại Bình Định?
    Mô hình này kết hợp đào tạo lý thuyết tại trung tâm với thực hành tại doanh nghiệp, giúp học viên có kỹ năng thực tế và kinh nghiệm làm việc, tăng khả năng tìm kiếm việc làm sau đào tạo.

  5. Các biện pháp nào giúp tăng tỷ lệ học viên có việc làm sau đào tạo?
    Tăng cường liên kết với doanh nghiệp, cập nhật chương trình đào tạo sát với nhu cầu thị trường, nâng cao chất lượng giảng dạy và thực hành, đồng thời hỗ trợ tư vấn việc làm cho học viên sau khi tốt nghiệp.

Kết luận

  • Đào tạo nghề cho lao động nông thôn tại Bình Định đã đạt được những kết quả tích cực, với tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng từ 28% lên 59,5% trong giai đoạn 2009-2019.
  • Thực trạng quản lý hoạt động đào tạo nghề còn nhiều hạn chế về nhận thức, cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và liên kết với thị trường lao động.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bao gồm nâng cao nhận thức, cải tiến kế hoạch đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất, phát triển đội ngũ giáo viên và thúc đẩy liên kết với doanh nghiệp.
  • Các giải pháp được thiết kế phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh Bình Định, có thể triển khai trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn.
  • Kêu gọi các cấp chính quyền, cơ sở đào tạo và doanh nghiệp phối hợp thực hiện để phát huy tối đa hiệu quả đào tạo nghề, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh.

Để tiếp tục phát triển, các bên liên quan cần hành động ngay từ bây giờ nhằm thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.