Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động đánh giá kết quả học tập (KQHT) của học sinh theo tiếp cận năng lực (TCNL) là một nội dung trọng yếu trong quản lý giáo dục phổ thông hiện đại. Tại các trường Trung học phổ thông (THPT) huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, công tác quản lý hoạt động đánh giá này đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần được khắc phục. Theo khảo sát thực tế tại 5 trường THPT trong huyện, nhận thức của cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) và học sinh (HS) về vai trò, mục đích của đánh giá theo TCNL đạt mức đồng thuận cao, với trên 80% GV và CBQL thừa nhận đánh giá là cơ sở để điều chỉnh phương pháp dạy và học, đồng thời giúp HS tự nhận xét điểm mạnh, điểm yếu của bản thân. Tuy nhiên, việc đổi mới nội dung chương trình, phương pháp dạy học và công tác quản lý đánh giá vẫn còn mang tính hình thức, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo TCNL ở các trường THPT huyện Vũ Thư, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT huyện Vũ Thư trong năm học 2015-2016, với đối tượng khảo sát gồm CBQL, GV, học sinh các khối 10, 11, 12 và các tổ chức chính trị xã hội trong nhà trường.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý đánh giá theo TCNL, góp phần đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và hiệu quả học tập của học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc ra quyết định chính sách và chỉ đạo chuyên môn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, đánh giá kết quả học tập và tiếp cận năng lực, trong đó nổi bật là:

  • Mô hình CIPP của L. Stufflebean (1966): Đánh giá bối cảnh, đầu vào, quá trình và kết quả học tập, làm cơ sở cho quản lý hoạt động đánh giá.
  • Lý thuyết phân loại mục tiêu đánh giá của Bloom: Phân chia mục tiêu nhận thức thành sáu cấp độ từ biết, hiểu, áp dụng, phân tích, tổng hợp đến đánh giá, làm nền tảng cho xây dựng chuẩn đánh giá năng lực.
  • Khái niệm năng lực: Được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ trong các tình huống thực tiễn, bao gồm năng lực chung và năng lực chuyên biệt.
  • Tiếp cận năng lực trong giáo dục: Nhấn mạnh đánh giá năng lực vận dụng tri thức trong bối cảnh thực tế, khác biệt với đánh giá truyền thống tập trung vào kiến thức và kỹ năng riêng lẻ.

Các khái niệm chính bao gồm: đánh giá kết quả học tập, tiếp cận năng lực, chuẩn đánh giá, phương pháp và công cụ đánh giá, quản lý hoạt động đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, so sánh và hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý đánh giá kết quả học tập theo TCNL.
  • Phương pháp thực tiễn:
    • Khảo sát bằng bảng hỏi (Anket): Thu thập dữ liệu định lượng từ 5 trường THPT huyện Vũ Thư, với 5 CBQL, 55 GV, 300 HS và 5 cán bộ các tổ chức chính trị xã hội.
    • Phỏng vấn sâu và tọa đàm: Thu thập ý kiến định tính từ CBQL, GV, HS và phụ huynh.
    • Quan sát và nghiên cứu hồ sơ quản lý: Kiểm tra sổ điểm, bài kiểm tra, đề thi để đánh giá thực trạng quản lý.
    • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đánh giá về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả, biểu bảng và sơ đồ để xử lý và trình bày kết quả khảo sát.

Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm học 2015-2016, tại 5 trường THPT huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò và mục đích đánh giá theo TCNL:

    • 76,9% CBQL và 81,6% GV đồng tình đánh giá là cơ sở để điều chỉnh phương pháp dạy học.
    • 100% CBQL, 88,3% GV và 83,6% HS thừa nhận đánh giá giúp HS tự nhận xét điểm mạnh, điểm yếu.
    • Tuy nhiên, 77% GV và 84,7% CBQL vẫn coi đánh giá chủ yếu là cho điểm, xếp loại.

  2. Thực trạng xây dựng chuẩn đánh giá:

    • Các trường đã triển khai xây dựng chuẩn đánh giá theo TCNL nhưng còn thiếu sự cụ thể và đồng bộ.
    • Khoảng 60% GV cho rằng chuẩn đánh giá chưa được phổ biến đầy đủ và chưa có tiêu chí rõ ràng cho từng môn học.

  3. Phương pháp và hình thức đánh giá:

    • Đa số GV sử dụng phương pháp truyền thống như kiểm tra viết, trắc nghiệm khách quan.
    • Chỉ khoảng 40% GV áp dụng các phương pháp đánh giá tích cực như quan sát, đánh giá qua sản phẩm, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.
    • Hình thức đánh giá còn đơn điệu, chưa đa dạng, chưa thực sự gắn với bối cảnh thực tiễn.

  4. Quản lý hoạt động đánh giá:

    • Công tác quản lý xác định chuẩn đánh giá, lựa chọn phương pháp, xây dựng công cụ đánh giá còn nhiều hạn chế.
    • Việc thu thập, phân tích thông tin phản hồi và sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh dạy học chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống.
    • Các yếu tố ảnh hưởng gồm năng lực đánh giá của GV, năng lực quản lý của CBQL, điều kiện cơ sở vật chất và nhận thức của HS, phụ huynh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy công tác quản lý hoạt động đánh giá KQHT theo TCNL tại các trường THPT huyện Vũ Thư đã có những bước tiến nhưng vẫn còn nhiều bất cập. Nguyên nhân chủ yếu là do sự thiếu đồng bộ trong xây dựng chuẩn đánh giá, hạn chế trong đổi mới phương pháp và công cụ đánh giá, cũng như năng lực quản lý và đánh giá của đội ngũ GV, CBQL chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này không phải là riêng biệt mà là thách thức chung trong quá trình chuyển đổi sang đánh giá theo TCNL. Việc thiếu các tiêu chí đánh giá cụ thể và công cụ đánh giá phù hợp làm giảm tính khách quan, toàn diện và hiệu quả của đánh giá. Ngoài ra, việc chưa khai thác tốt kết quả đánh giá để điều chỉnh quá trình dạy học cũng làm giảm tác động tích cực của đánh giá đối với chất lượng giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của CBQL, GV và HS về vai trò đánh giá; bảng so sánh các phương pháp đánh giá được sử dụng; sơ đồ quy trình quản lý hoạt động đánh giá hiện tại và các điểm nghẽn cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý về đánh giá theo TCNL:

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về xây dựng chuẩn đánh giá, thiết kế công cụ và phương pháp đánh giá tích cực.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và công khai chuẩn đánh giá theo TCNL cho từng môn học:

    • Phát triển bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, rõ ràng, phù hợp với đặc điểm từng môn và cấp học.
    • Thời gian: 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn các trường THPT.

  3. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức đánh giá:

    • Khuyến khích sử dụng đánh giá qua sản phẩm, dự án học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.
    • Thời gian: áp dụng ngay trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể: Giáo viên các bộ môn, tổ chuyên môn.

  4. Tăng cường quản lý, giám sát và sử dụng kết quả đánh giá:

    • Thiết lập hệ thống thu thập, phân tích thông tin phản hồi định kỳ, sử dụng kết quả để điều chỉnh kế hoạch dạy học.
    • Thời gian: xây dựng hệ thống trong 6 tháng, vận hành liên tục.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng giáo vụ, tổ chuyên môn.

  5. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và hỗ trợ pháp lý:

    • Đầu tư trang thiết bị phục vụ đánh giá tích cực, cập nhật văn bản hướng dẫn quản lý đánh giá theo TCNL.
    • Thời gian: kế hoạch 2 năm.
    • Chủ thể: Sở GD&ĐT, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục (Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng):
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động đánh giá, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo đổi mới kiểm tra đánh giá theo TCNL, từ đó nâng cao chất lượng dạy học toàn trường.

  2. Giáo viên các bộ môn THPT:
    Hỗ trợ trong việc hiểu và áp dụng các phương pháp, công cụ đánh giá theo TCNL, xây dựng chuẩn đánh giá và tổ chức đánh giá hiệu quả, góp phần phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên khoa học giáo dục:
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đánh giá theo TCNL, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới kiểm tra đánh giá trong giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp sở, phòng GD&ĐT:
    Làm căn cứ để xây dựng chính sách, hướng dẫn chuyên môn và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, kiểm tra giám sát công tác đánh giá theo TCNL tại các trường phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận năng lực trong đánh giá kết quả học tập là gì?
    Tiếp cận năng lực là phương pháp đánh giá tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong các tình huống thực tiễn, thay vì chỉ đánh giá kiến thức thuần túy. Ví dụ, học sinh không chỉ trả lời câu hỏi mà còn phải giải quyết vấn đề thực tế.

  2. Tại sao cần đổi mới quản lý hoạt động đánh giá theo tiếp cận năng lực?
    Vì đánh giá theo TCNL giúp phát triển toàn diện năng lực người học, thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục. Quản lý hiệu quả hoạt động này đảm bảo đánh giá khách quan, toàn diện và có tác động tích cực đến quá trình dạy và học.

  3. Các phương pháp đánh giá nào phù hợp với tiếp cận năng lực?
    Các phương pháp như đánh giá qua sản phẩm, dự án học tập, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng rất phù hợp vì chúng giúp học sinh thể hiện năng lực trong bối cảnh thực tế, phát huy tư duy sáng tạo và kỹ năng vận dụng.

  4. Làm thế nào để xây dựng chuẩn đánh giá theo tiếp cận năng lực?
    Chuẩn đánh giá được xây dựng dựa trên mục tiêu năng lực của môn học, phân loại theo các cấp độ nhận thức của Bloom, cụ thể hóa thành các tiêu chí và hành vi quan sát được, đảm bảo đo lường được kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.

  5. Những khó khăn thường gặp trong quản lý đánh giá theo TCNL là gì?
    Bao gồm năng lực đánh giá của giáo viên chưa cao, thiếu công cụ đánh giá phù hợp, chưa có sự đồng bộ trong xây dựng chuẩn đánh giá, hạn chế về cơ sở vật chất và nhận thức chưa đầy đủ của các bên liên quan. Ví dụ, nhiều giáo viên vẫn quen với phương pháp đánh giá truyền thống, chưa áp dụng đa dạng hình thức đánh giá.

Kết luận

  • Đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực là yếu tố then chốt thúc đẩy đổi mới giáo dục và nâng cao chất lượng dạy học tại các trường THPT huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.
  • Thực trạng quản lý hoạt động đánh giá còn nhiều hạn chế về nhận thức, chuẩn đánh giá, phương pháp và công cụ đánh giá cũng như việc sử dụng kết quả đánh giá.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khoa học nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đánh giá theo TCNL, bao gồm nâng cao năng lực đội ngũ, xây dựng chuẩn đánh giá, đa dạng hóa phương pháp và tăng cường quản lý, giám sát.
  • Các biện pháp đề xuất cần được triển khai trong vòng 1-2 năm với sự phối hợp chặt chẽ giữa Sở GD&ĐT, các trường THPT và các bên liên quan.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu quan tâm, áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.