Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013, việc phát triển chương trình dạy học địa phương (DHĐP) tại các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở (PTDTBT THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt ở các vùng dân tộc thiểu số. Huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, với đặc điểm địa lý miền núi, đa dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lý chương trình DHĐP. Toàn huyện có 10 trường PTDTBT THCS với hơn 4.000 học sinh và 373 cán bộ, giáo viên, trong đó dân tộc Mông chiếm 69,18%, dân tộc Thái 18,5%, tạo nên môi trường đa văn hóa đặc thù.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý chương trình DHĐP các môn khoa học xã hội (Lịch sử, Ngữ văn, Địa lý, Giáo dục công dân) tại các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ trong năm học 2017-2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học địa phương, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát huy giá trị văn hóa địa phương, tăng cường nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên, đồng thời hỗ trợ phát triển nhân cách và năng lực học sinh vùng dân tộc thiểu số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và chương trình dạy học địa phương, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến các thành tố của hệ thống giáo dục nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý chương trình dạy học địa phương là một phần của quản lý giáo dục, tập trung vào việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá quá trình dạy học địa phương.

  • Lý thuyết chương trình dạy học địa phương: Chương trình DHĐP là phần nội dung bổ sung trong chương trình giáo dục phổ thông, nhằm cung cấp kiến thức, kỹ năng gắn liền với thực tiễn địa phương, phát triển nhân cách học sinh. Các mô hình nghiên cứu chương trình địa phương trên thế giới như mô hình của Úc, Hàn Quốc được tham khảo để xây dựng khung lý luận phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Các khái niệm chính bao gồm: chương trình dạy học, chương trình dạy học địa phương, quản lý chương trình dạy học địa phương, quản lý giáo dục, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chương trình DHĐP.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 10 trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ, với đối tượng khảo sát gồm 10 hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, 15 tổ trưởng chuyên môn và 80 giáo viên dạy các môn khoa học xã hội.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi (phương pháp anket) để khảo sát nhận thức, thực trạng quản lý; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên; quan sát hoạt động chuyên môn; thu thập tài liệu, văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu bằng thống kê toán học, tính điểm trung bình theo thang Likert 3 và 5 mức độ để đánh giá mức độ nhận thức, thực hiện các hoạt động quản lý. Phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để bổ sung, làm rõ các kết quả định lượng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2017-2018, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý chương trình DHĐP.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của chương trình DHĐP còn hạn chế: Điểm trung bình nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về kiến thức, nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học địa phương chỉ đạt khoảng 1,78 trên thang 3, cho thấy nhận thức chưa cao, đặc biệt phương tiện dạy học được đánh giá thấp nhất (1,67).

  2. Công tác lập kế hoạch quản lý chương trình DHĐP ở mức trung bình: Ban giám hiệu xây dựng kế hoạch năm học về nội dung DHĐP tương đối tốt (điểm 3,37), nhưng tổ trưởng chuyên môn và giáo viên còn hạn chế trong việc xây dựng kế hoạch chi tiết, đặc biệt là kế hoạch lồng ghép nội dung địa phương vào các môn học khác (điểm 2,09 - 2,88).

  3. Tổ chức thực hiện chương trình DHĐP chưa hiệu quả: Ban giám hiệu chủ yếu định hướng hình thức tổ chức dạy học địa phương (điểm 3,99), nhưng việc tổ chức trải nghiệm, tham quan, ngoại khóa còn rất hạn chế (điểm 2,39). Việc giao nhiệm vụ cho giáo viên và tổ chuyên môn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng thực hiện.

  4. Chỉ đạo và kiểm tra đánh giá còn mang tính hình thức: Ban giám hiệu và tổ trưởng chuyên môn chỉ đạo thực hiện chương trình DHĐP với điểm trung bình 3,27, trong đó quản lý trực tiếp của ban giám hiệu còn thấp (2,94). Công tác kiểm tra, đánh giá chương trình DHĐP có điểm trung bình 3,04, với đánh giá kết quả học tập của học sinh và phương pháp đánh giá được chú trọng hơn, nhưng quy định và tiêu chí kiểm tra còn thiếu rõ ràng.

  5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chương trình DHĐP: Hệ thống văn bản pháp quy (điểm 2,70), điều kiện văn hóa, xã hội, địa lý (2,60) là những yếu tố ảnh hưởng lớn. Năng lực quản lý của cán bộ quản lý nhà trường được đánh giá thấp nhất (2,10), cho thấy hạn chế về năng lực và sự chủ động trong quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý chương trình DHĐP tại các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý của cán bộ quản lý còn yếu, thiếu sự quan tâm sát sao của ban giám hiệu, cũng như thiếu tài liệu, phương tiện dạy học phù hợp. So với các nghiên cứu quốc tế về chương trình địa phương như ở Úc và Hàn Quốc, nơi có hệ thống quản lý chặt chẽ, đội ngũ cố vấn chuyên môn và sự tham gia của cộng đồng, thì thực trạng ở Nậm Pồ còn nhiều điểm cần cải thiện.

Việc tổ chức trải nghiệm, ngoại khóa còn hạn chế làm giảm hiệu quả giáo dục địa phương, trong khi đây là phương pháp quan trọng giúp học sinh hiểu sâu sắc về văn hóa, lịch sử địa phương. Các biểu đồ thể hiện điểm trung bình nhận thức, mức độ thực hiện kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá sẽ minh họa rõ nét các khoảng cách giữa yêu cầu và thực tế.

Kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý, tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý và tài liệu dạy học địa phương để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý chương trình DHĐP, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng và hoàn thiện tài liệu, phương tiện dạy học địa phương
    Phối hợp với các chuyên gia địa phương và nhà nghiên cứu để biên soạn tài liệu chính thống, phù hợp với đặc điểm văn hóa, lịch sử của huyện Nậm Pồ. Đầu tư trang thiết bị hỗ trợ dạy học trải nghiệm, ngoại khóa nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Thực hiện trong 2 năm, do Phòng GD&ĐT chủ trì.

  3. Tăng cường chỉ đạo, giám sát và kiểm tra thực hiện chương trình DHĐP
    Ban giám hiệu các trường cần trực tiếp quản lý, chỉ đạo hoạt động dạy học địa phương, phối hợp chặt chẽ với tổ chuyên môn để xây dựng kế hoạch và đánh giá thường xuyên. Xây dựng quy chế kiểm tra, đánh giá rõ ràng, minh bạch. Thực hiện ngay trong năm học hiện tại.

  4. Khuyến khích tổ chức các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa gắn với địa phương
    Tổ chức các chuyến tham quan, tìm hiểu thực tế, hoạt động văn hóa dân tộc nhằm giúp học sinh hiểu sâu sắc và yêu quý văn hóa địa phương. Ban giám hiệu phối hợp với các tổ chức xã hội và cộng đồng dân tộc để triển khai. Thời gian thực hiện theo kế hoạch năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp nâng cao năng lực quản lý chương trình dạy học địa phương, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

  2. Giáo viên các môn khoa học xã hội tại trường PTDTBT THCS
    Hỗ trợ hiểu rõ hơn về nội dung, phương pháp và vai trò của chương trình DHĐP, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường lồng ghép kiến thức địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chương trình dạy học địa phương, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở GD&ĐT
    Là căn cứ để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển chương trình DHĐP phù hợp với đặc điểm vùng miền, góp phần thực hiện thành công đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình dạy học địa phương là gì và tại sao nó quan trọng?
    Chương trình DHĐP là phần nội dung bổ sung trong chương trình giáo dục phổ thông, giúp học sinh hiểu biết sâu sắc về văn hóa, lịch sử, địa lý địa phương. Nó quan trọng vì góp phần phát triển nhân cách, năng lực học sinh và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý chương trình DHĐP tại các trường PTDTBT THCS là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa cao của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu tài liệu và phương tiện dạy học, công tác lập kế hoạch và kiểm tra đánh giá chưa hiệu quả, cũng như hạn chế trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chương trình DHĐP?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý, xây dựng tài liệu phù hợp, tăng cường chỉ đạo và kiểm tra, đồng thời khuyến khích tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với địa phương.

  4. Vai trò của ban giám hiệu trong quản lý chương trình DHĐP như thế nào?
    Ban giám hiệu đóng vai trò chủ đạo trong xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện, giám sát và đánh giá chương trình DHĐP, đảm bảo chương trình được triển khai nghiêm túc và hiệu quả.

  5. Chương trình DHĐP có thể được tích hợp vào các môn học như thế nào?
    Nội dung địa phương có thể được lồng ghép vào các môn khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lý, Ngữ văn và Giáo dục công dân thông qua các bài giảng, hoạt động nhóm, thảo luận và trải nghiệm thực tế, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động.

Kết luận

  • Quản lý chương trình dạy học địa phương tại các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ còn nhiều hạn chế về nhận thức, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, ảnh hưởng đến hiệu quả chương trình DHĐP.
  • Các yếu tố bên ngoài như văn bản pháp quy, điều kiện văn hóa xã hội cũng tác động đáng kể đến công tác quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, bồi dưỡng năng lực, hoàn thiện tài liệu và tăng cường chỉ đạo, kiểm tra nhằm cải thiện hiệu quả quản lý chương trình DHĐP.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho việc phát triển giáo dục địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số trong giai đoạn đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo chương trình DHĐP phát huy tối đa hiệu quả giáo dục.