Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc nâng cao năng lực dạy học các môn Khoa học xã hội (KHXH) cho giáo viên trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học. Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, với 6 trường THCS và hơn 2.200 học sinh năm học 2019-2020, đã chú trọng phát triển đội ngũ giáo viên đáp ứng chuẩn trình độ đào tạo và năng lực sư phạm. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên còn gặp nhiều khó khăn trong việc đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng chương trình mới. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHXH cho giáo viên THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục cấp THCS. Nghiên cứu tập trung khảo sát 75 cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) tại 6 trường THCS, sử dụng số liệu thống kê năm học 2018-2019 và 2019-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý bồi dưỡng giáo viên, góp phần nâng cao năng lực dạy học KHXH, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực dạy học và quản lý giáo dục, trong đó:

  • Lý thuyết năng lực dạy học: Năng lực dạy học được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện hiệu quả hoạt động dạy học trong bối cảnh thực tế. Các năng lực chuyên môn gồm năng lực phát triển chương trình, hiểu học sinh, dạy học phân hóa, tích hợp, tổ chức hoạt động trải nghiệm, sử dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học hiện đại.

  • Lý thuyết quản lý bồi dưỡng giáo viên: Quản lý bồi dưỡng là quá trình xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực giáo viên. Vai trò của Phòng GD&ĐT là trung tâm điều phối, đảm bảo nguồn lực, xây dựng chương trình và giám sát thực hiện.

  • Khái niệm bồi dưỡng năng lực dạy học: Quá trình bổ sung, nâng cao kiến thức, kỹ năng và phẩm chất nghề nghiệp cho giáo viên nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê của Phòng GD&ĐT Bắc Kạn năm học 2018-2019 và 2019-2020; khảo sát 75 đối tượng gồm 2 lãnh đạo phòng, 7 chuyên viên, 13 cán bộ quản lý trường THCS và 53 giáo viên tại 6 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế các hoạt động bồi dưỡng, nghiên cứu tài liệu và sản phẩm hoạt động giáo dục.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng trên phần mềm Excel để xử lý kết quả khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện và hiệu quả công tác bồi dưỡng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2021, tập trung khảo sát và phân tích thực trạng trong các năm học 2018-2019 và 2019-2020, đồng thời đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực dạy học của giáo viên KHXH THCS: Khoảng 45% giáo viên được khảo sát có năng lực dạy học đạt mức khá trở lên, tuy nhiên còn khoảng 30% giáo viên chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  2. Nhu cầu bồi dưỡng năng lực: Hơn 80% giáo viên thể hiện nhu cầu bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, đặc biệt về dạy học phân hóa, tích hợp và tổ chức hoạt động trải nghiệm. Khoảng 70% mong muốn được bồi dưỡng qua hình thức kết hợp trực tuyến và trực tiếp.

  3. Thực trạng quản lý bồi dưỡng: Phòng GD&ĐT đã tổ chức bồi dưỡng cho 45 giáo viên với mô hình kết hợp 5 ngày tự học trực tuyến, 3 ngày sinh hoạt chuyên môn và 7 ngày hoàn thành nhiệm vụ học tập trên hệ thống LMS. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng còn chưa đồng bộ, chưa có hệ thống đánh giá năng lực toàn diện.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng: Các yếu tố chủ quan như nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý, trình độ năng lực ban đầu của giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, tài chính, chính sách hỗ trợ và môi trường tổ chức cũng đóng vai trò quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHXH tại Bắc Kạn đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc áp dụng mô hình bồi dưỡng kết hợp trực tuyến và trực tiếp giúp tăng cường tính linh hoạt và hiệu quả học tập. Tuy nhiên, tỷ lệ giáo viên chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới còn khá cao, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức bồi dưỡng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc xây dựng khung năng lực rõ ràng, đánh giá năng lực định kỳ và phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả bồi dưỡng. Việc quản lý bồi dưỡng cần chú trọng đến việc khảo sát nhu cầu thực tế của giáo viên, xây dựng kế hoạch bồi dưỡng sát với năng lực hiện tại và điều kiện thực tế của từng trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố năng lực giáo viên trước và sau bồi dưỡng, bảng tổng hợp nhu cầu bồi dưỡng theo từng nội dung và hình thức, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng dựa trên đánh giá năng lực và nhu cầu thực tế: Phòng GD&ĐT cần tổ chức khảo sát định kỳ để cập nhật nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên, từ đó xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cá thể hóa, phù hợp với từng nhóm giáo viên và điều kiện thực tế của các trường THCS. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với hiệu trưởng các trường.

  2. Cải thiện điều kiện tổ chức bồi dưỡng: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ thông tin, xây dựng hệ thống quản lý bồi dưỡng trực tuyến hiệu quả nhằm tạo môi trường học tập thuận lợi cho giáo viên. Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá kết quả bồi dưỡng: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực dạy học các môn KHXH, tổ chức đánh giá định kỳ kết quả bồi dưỡng, từ đó điều chỉnh nội dung và phương pháp bồi dưỡng phù hợp. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng các trường.

  4. Hướng dẫn hiệu trưởng tổ chức bồi dưỡng qua sinh hoạt chuyên môn: Khuyến khích các trường THCS tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ, tạo điều kiện cho giáo viên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm và tự bồi dưỡng nâng cao năng lực. Thời gian thực hiện: hàng học kỳ; Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn.

  5. Phát triển đội ngũ giảng viên, báo cáo viên chất lượng cao: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý bồi dưỡng nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả công tác bồi dưỡng. Thời gian thực hiện: 3 năm; Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, các trường sư phạm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các Phòng GD&ĐT: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, nâng cao hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHXH.

  2. Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn các trường THCS: Tham khảo để tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, sinh hoạt chuyên môn phù hợp với đặc điểm đội ngũ giáo viên và điều kiện nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Giáo viên các môn Khoa học xã hội THCS: Hiểu rõ yêu cầu năng lực dạy học theo chương trình phổ thông 2018, từ đó chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng, tự học nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.

  4. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm: Tài liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý bồi dưỡng giáo viên, phát triển chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHXH cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên cập nhật kiến thức, đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào được áp dụng hiệu quả tại Bắc Kạn?
    Mô hình kết hợp tự học trực tuyến, sinh hoạt chuyên môn trực tiếp và hoàn thành nhiệm vụ học tập trên hệ thống LMS được đánh giá cao về tính linh hoạt và hiệu quả.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng?
    Nhận thức và năng lực ban đầu của giáo viên, cùng với sự chỉ đạo, hỗ trợ của cán bộ quản lý và điều kiện cơ sở vật chất, chính sách tài chính là những yếu tố quyết định.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực dạy học?
    Thông qua đánh giá năng lực dạy học thực tế của giáo viên sau bồi dưỡng, kết quả học tập của học sinh, cũng như khảo sát ý kiến phản hồi của giáo viên và cán bộ quản lý.

  5. Các trường THCS có thể tổ chức bồi dưỡng như thế nào để phù hợp với điều kiện thực tế?
    Có thể tổ chức bồi dưỡng qua sinh hoạt chuyên môn, lớp tập huấn ngắn hạn, bồi dưỡng trực tuyến kết hợp trực tiếp, đồng thời khuyến khích tự học, nghiên cứu tài liệu và trao đổi kinh nghiệm giữa giáo viên.

Kết luận

  • Giáo viên các môn KHXH THCS tại thành phố Bắc Kạn còn nhiều hạn chế về năng lực dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, đặc biệt về phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Công tác quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học do Phòng GD&ĐT thực hiện đã có những bước tiến, nhưng cần nâng cao hiệu quả qua việc xây dựng kế hoạch sát thực tế, cải thiện điều kiện tổ chức và tăng cường đánh giá kết quả.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan như nhận thức, trình độ giáo viên, cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm xây dựng kế hoạch dựa trên nhu cầu, cải thiện điều kiện tổ chức, kiểm tra giám sát, hướng dẫn tổ chức sinh hoạt chuyên môn và phát triển đội ngũ giảng viên.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý bồi dưỡng giáo viên KHXH THCS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo nâng cao năng lực dạy học của giáo viên KHXH THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.