Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Tại huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, với đặc điểm là vùng miền núi có chất lượng đầu vào học sinh còn hạn chế, việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Giáo dục công dân (GDCD) lớp 12, đặc biệt phần “Công dân với pháp luật”, là rất cần thiết. Năm học 2019-2020, tổng số học sinh trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn khoảng 606 em, trong đó trường THPT Bộc Bố có 535 học sinh. Môn GDCD giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, kỹ năng sống và ý thức pháp luật cho học sinh, góp phần giảm thiểu các tệ nạn xã hội và xây dựng môi trường văn hóa học đường lành mạnh.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung xây dựng quy trình sử dụng phương pháp dạy học tình huống nhằm nâng cao chất lượng dạy và học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh THPT huyện Pác Nặm. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong năm học 2019-2020 tại các trường THPT trên địa bàn huyện. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy môn GDCD lớp 12.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp dạy học tình huống. Phương pháp này được hiểu là cách thức tổ chức dạy học trong đó học sinh được đặt vào các tình huống thực tiễn hoặc giả định có chứa đựng mâu thuẫn, yêu cầu giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng thực hành. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Phương pháp dạy học tình huống: Tổ hợp các hoạt động dạy và học dựa trên việc phân tích, thảo luận và giải quyết các tình huống có vấn đề.
  • Năng lực giải quyết vấn đề: Khả năng phân tích, đánh giá và lựa chọn phương án xử lý các tình huống thực tế.
  • Ý thức pháp luật và trách nhiệm công dân: Hiểu biết và tuân thủ các quy định pháp luật, phát huy vai trò công dân trong xã hội.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Tập trung phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

Khung lý thuyết còn tham khảo các nghiên cứu quốc tế về phương pháp tình huống trong giáo dục pháp luật, cũng như các công trình nghiên cứu trong nước về đổi mới phương pháp dạy học GDCD.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát thực trạng dạy học tại các trường THPT huyện Pác Nặm, số liệu điều tra xã hội học với 140 học sinh lớp 12 và 2 giáo viên GDCD. Phương pháp phân tích sử dụng bao gồm:

  • Phân tích và tổng hợp tài liệu: Nghiên cứu các tài liệu khoa học, lý luận về phương pháp dạy học tình huống và GDCD.
  • Điều tra xã hội học: Sử dụng bảng hỏi khảo sát mức độ hứng thú, nhận thức và thái độ của học sinh, giáo viên về phương pháp tình huống.
  • Thực nghiệm sư phạm: Tiến hành dạy học theo phương pháp tình huống tại trường THPT Bộc Bố và Trung tâm GDNN-GDTX huyện Pác Nặm trong năm học 2019-2020 để đánh giá hiệu quả.
  • Phân tích thống kê: Xử lý số liệu khảo sát và kết quả học tập bằng các công cụ thống kê mô tả.

Cỡ mẫu gồm 140 học sinh lớp 12 và 2 giáo viên dạy GDCD được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn khảo sát, thực nghiệm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hứng thú của học sinh với môn GDCD tăng rõ rệt khi áp dụng phương pháp tình huống: Trước thực nghiệm, chỉ có 9,2% học sinh rất hứng thú và 23,5% hứng thú với môn học; sau thực nghiệm, tỷ lệ này tăng lên lần lượt 17,9% và 55,7%. Số học sinh không hứng thú giảm từ 6,4% xuống 0%.

  2. Hiệu quả học tập được cải thiện rõ nét: Kết quả kiểm tra học kỳ I năm học 2019-2020 cho thấy điểm trung bình của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng tại trường THPT Bộc Bố và Trung tâm GDNN-GDTX, với mức chênh lệch khoảng 10-15%.

  3. Giáo viên nhận thức tốt về vai trò của phương pháp tình huống: Hai giáo viên GDCD đều có trình độ đại học và đánh giá phương pháp tình huống giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, đồng thời làm tăng sự hiểu biết và kinh nghiệm thực tế của học sinh trước khi bước vào cuộc sống.

  4. Hạn chế trong việc áp dụng phương pháp tình huống: Việc sử dụng phương pháp tình huống chưa đồng bộ và hệ thống, giáo viên chưa xây dựng được hệ thống tình huống hoàn chỉnh, còn phụ thuộc nhiều vào phương pháp truyền thống. Tỷ lệ sử dụng phương pháp tình huống thường xuyên chưa cao so với các phương pháp khác như thuyết trình, đàm thoại.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp dạy học tình huống có tác động tích cực đến sự hứng thú và kết quả học tập của học sinh môn GDCD lớp 12. Việc tăng tỷ lệ học sinh hứng thú lên hơn 70% sau thực nghiệm phản ánh rõ sự phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập khi học sinh được tham gia giải quyết các tình huống thực tế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

Việc giáo viên chưa áp dụng phương pháp tình huống một cách hệ thống cho thấy cần có sự đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn sâu hơn về kỹ năng xây dựng và tổ chức các tình huống dạy học. Ngoài ra, cơ sở vật chất và điều kiện tổ chức cũng ảnh hưởng đến hiệu quả áp dụng phương pháp này. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hứng thú trước và sau thực nghiệm, bảng điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng để minh họa rõ nét hiệu quả của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về phương pháp dạy học tình huống: Đào tạo kỹ năng xây dựng tình huống, tổ chức thảo luận và đánh giá tình huống nhằm nâng cao năng lực giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng bộ tình huống mẫu phù hợp với nội dung phần “Công dân với pháp luật”: Phát triển hệ thống tình huống thực tiễn, đa dạng và có tính hướng đích rõ ràng để giáo viên tham khảo và áp dụng. Thời gian hoàn thành trong năm học 2021-2022, do tổ chuyên môn các trường THPT huyện Pác Nặm thực hiện.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ dạy học tích cực: Trang bị phòng học hiện đại, thiết bị trình chiếu, tài liệu tham khảo để tạo môi trường thuận lợi cho việc áp dụng phương pháp tình huống. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và ngành giáo dục, ưu tiên trong kế hoạch đầu tư 3 năm tới.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, thực hành pháp luật gắn với tình huống học tập: Tổ chức các câu lạc bộ pháp luật, sân chơi trí tuệ để học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do nhà trường và đoàn thanh niên phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Giáo dục công dân: Nắm bắt phương pháp dạy học tình huống, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy phần “Công dân với pháp luật” nhằm nâng cao chất lượng bài giảng và phát huy năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT: Tham khảo quy trình và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, hỗ trợ giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Lý luận chính trị và Giáo dục công dân: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục pháp luật.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và chính sách đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích về hiệu quả phương pháp tình huống trong giáo dục phổ thông vùng miền núi, góp phần xây dựng chính sách đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tình huống là gì?
    Phương pháp dạy học tình huống là cách tổ chức dạy học dựa trên việc đưa học sinh vào các tình huống thực tế hoặc giả định có vấn đề cần giải quyết, giúp phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh được phân tích một vụ việc pháp luật trong đời sống để đưa ra giải pháp phù hợp.

  2. Tại sao nên áp dụng phương pháp tình huống trong dạy học phần “Công dân với pháp luật”?
    Phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về pháp luật qua trải nghiệm thực tế, tăng hứng thú học tập và phát triển kỹ năng phân tích, đánh giá các tình huống pháp luật trong cuộc sống. Điều này góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và trách nhiệm công dân.

  3. Những khó khăn khi áp dụng phương pháp tình huống là gì?
    Khó khăn gồm việc giáo viên chưa có kỹ năng xây dựng tình huống phù hợp, thiếu hệ thống tình huống hoàn chỉnh, cơ sở vật chất hạn chế và thói quen dạy học truyền thống còn phổ biến. Điều này làm giảm hiệu quả áp dụng phương pháp.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích tài liệu, điều tra xã hội học qua bảng hỏi, thực nghiệm sư phạm tại trường THPT và phân tích thống kê số liệu để đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học tình huống.

  5. Phương pháp tình huống có thể áp dụng cho những môn học nào khác?
    Ngoài môn GDCD, phương pháp tình huống có thể áp dụng hiệu quả trong các môn khoa học xã hội, pháp luật, quản lý, kinh tế và các môn học đòi hỏi phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học tình huống góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
  • Mức độ hứng thú và kết quả học tập của học sinh cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng phương pháp tình huống.
  • Giáo viên cần được đào tạo bài bản để xây dựng và tổ chức các tình huống dạy học phù hợp, đồng thời nhà trường cần đầu tư cơ sở vật chất hỗ trợ.
  • Việc áp dụng phương pháp tình huống giúp phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và ý thức pháp luật cho học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm tổ chức tập huấn giáo viên, xây dựng bộ tình huống mẫu và triển khai các hoạt động ngoại khóa gắn với pháp luật nhằm nâng cao chất lượng giáo dục công dân.

Hãy áp dụng phương pháp dạy học tình huống để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển toàn diện năng lực học sinh trong môn Giáo dục công dân!