I. Nâng cao chất lượng dạy học Địa lí 12
Phần này tập trung vào nâng cao chất lượng dạy học Địa lí 12, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy và học. Văn bản đề cập đến mục tiêu trở thành một quốc gia công nghiệp hiện đại, trong đó con người đóng vai trò quyết định. Do đó, giáo dục phổ thông cần chú trọng phát triển năng lực học sinh, bắt đầu từ việc đổi mới chương trình và kiểm tra, đánh giá. Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá thường xuyên rất quan trọng, cung cấp thông tin phản hồi cho giáo viên và học sinh để cải thiện hoạt động giảng dạy và học tập. Các văn bản hướng dẫn của ngành đã chỉ đạo chuyển từ kiểm tra, đánh giá theo thời điểm sang đánh giá quá trình, đánh giá vì sự tiến bộ của người học. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều hạn chế về hình thức, phương thức, cách đánh giá, mục tiêu đánh giá và thời điểm đánh giá. Nhiều giáo viên chưa coi trọng đánh giá quá trình, chưa sáng tạo trong dạy học và đổi mới kiểm tra đánh giá. Học sinh cũng chưa có kỹ năng đánh giá và tự đánh giá, chưa yêu thích môn học. Đánh giá kết quả học tập theo định hướng tiếp cận năng lực cần chú trọng vào khả năng vận dụng sáng tạo tri thức.
1.1 Thực trạng và nguyên nhân hạn chế
Văn bản chỉ ra nhiều hạn chế trong việc kiểm tra đánh giá thường xuyên. Hình thức và phương thức kiểm tra đánh giá còn đơn điệu, chủ yếu là kiểm tra vấn đáp và chấm bài tập, chưa kích thích học tập. Cách đánh giá còn độc quyền của giáo viên, học sinh ít tham gia. Mục tiêu đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức, nặng về tái hiện, chưa chú trọng đến quá trình. Thời điểm đánh giá chỉ tập trung vào kiểm tra bài cũ, kiểm tra 15 phút, bỏ qua đánh giá trong quá trình dạy học. Nguyên nhân được xác định là do nhiều giáo viên chưa coi trọng đánh giá quá trình, ngại đổi mới, chưa nắm vững phương pháp đánh giá quá trình, chưa hướng dẫn học sinh cách đánh giá và tự đánh giá. Học sinh chưa có kỹ năng đánh giá và tự đánh giá, chưa yêu thích môn Địa lí. Đây là những thách thức cần khắc phục để nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí 12.
1.2 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của phương pháp và kỹ thuật kiểm tra, đánh giá thường xuyên đối với giáo viên và học sinh. Đề tài hướng tới việc thay đổi cách đánh giá, từ đánh giá thời điểm sang đánh giá quá trình và đánh giá vì sự tiến bộ của người học. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: chỉ ra vai trò của các phương pháp, kỹ thuật kiểm tra, đánh giá thường xuyên; nêu quy trình kiểm tra, đánh giá thường xuyên; đưa ra các phương pháp kiểm tra, đánh giá thường xuyên theo hướng phát triển năng lực học sinh; đề xuất các kỹ thuật, cách thức thực hiện các hình thức kiểm tra đánh giá thường xuyên theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Đối tượng nghiên cứu là học sinh lớp 12. Phạm vi nghiên cứu bao gồm một số trường THPT trên địa bàn Yên Thành, Nghệ An, từ năm học 2019-2020 đến năm học 2020-2021. Nghiên cứu tập trung vào một số phương pháp và kỹ thuật kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí 12 THPT theo định hướng năng lực.
II. Phương pháp dạy học Địa lí 12 hiệu quả
Phần này trình bày các phương pháp dạy học Địa lí 12 hiệu quả, đặc biệt là phương pháp dạy học dựa trên định hướng năng lực. Văn bản nhấn mạnh việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Việc chuyển đổi từ dạy học truyền thụ sang dạy học tích cực, trải nghiệm được đề cập. Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá cần bảo đảm trung thực, khách quan, kết hợp đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm. Đánh giá năng lực khác với đánh giá kiến thức, kỹ năng ở mục đích, ngữ cảnh, công cụ và thời điểm đánh giá. Chương trình giáo dục định hướng năng lực tập trung vào kết quả đầu ra, mô tả thông qua hệ thống năng lực, có thể quan sát, đánh giá được. Cấu trúc năng lực hành động bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể. Sách giáo khoa Địa lí 12 được phân tích, chú trọng vào việc hình thành các năng lực nhận thức khoa học, tìm hiểu Địa lí và vận dụng kiến thức, kỹ năng. Môn Địa lí 12 giúp học sinh học tập và làm việc hiệu quả, hình thành năng lực giao tiếp, tư duy lãnh thổ.
2.1 Cơ sở lí luận về đổi mới kiểm tra đánh giá
Phần này nhấn mạnh cơ sở lí luận về đổi mới kiểm tra đánh giá, dựa trên Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Việc đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học được đề cao. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học. Xu hướng đánh giá học sinh theo tiếp cận năng lực khác với đánh giá kiến thức, kỹ năng truyền thống, thể hiện ở mục đích, ngữ cảnh, công cụ và thời điểm đánh giá. Chương trình giáo dục định hướng năng lực không quy định chi tiết nội dung dạy học mà tập trung vào kết quả đầu ra mong muốn, thông qua hệ thống năng lực. Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần: Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể.
2.2 Cơ sở thực tiễn và thực trạng đổi mới
Phần này đề cập đến cơ sở thực tiễn và thực trạng đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở trường trung học phổ thông. Việc đổi mới phương pháp dạy học chưa mang lại hiệu quả cao. Truyền thụ tri thức một chiều vẫn là phương pháp chủ đạo. Việc rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết tình huống thực tiễn chưa được quan tâm. Kiểm tra, đánh giá chưa bảo đảm khách quan, chính xác, công bằng; kiểm tra chủ yếu chú trọng tái hiện kiến thức, dẫn đến dạy học theo lối "đọc-chép". Nhiều giáo viên chưa vận dụng đúng quy trình biên soạn đề kiểm tra. Hoạt động kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học chưa được quan tâm. Thực trạng này dẫn đến học sinh thụ động, khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức hạn chế. Nguyên nhân được chỉ ra là do nhận thức, khả năng của giáo viên và sự thiếu kỹ năng của học sinh.
III. Định hướng năng lực Địa lí 12
Phần này tập trung vào định hướng năng lực Địa lí 12. Văn bản đề cập đến việc hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực chung, cũng như các năng lực đặc thù của môn Địa lí. Các năng lực đặc thù bao gồm năng lực nhận thức khoa học, năng lực tìm hiểu Địa lí và năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng. Môn Địa lí 12 giúp học sinh học tập và làm việc hiệu quả, hình thành năng lực giao tiếp, tư duy lãnh thổ, hiểu mối quan hệ nhân quả giữa các yếu tố tự nhiên và xã hội. Đánh giá kết quả giáo dục trong môn Địa lí 12 rất quan trọng. Đánh giá cần cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình và sự tiến bộ của học sinh. Đánh giá cần dựa trên yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực, bao gồm cả kiến thức và kỹ năng, như làm việc với bản đồ, atlat, biểu đồ… Chú trọng đánh giá khả năng vận dụng tri thức vào tình huống cụ thể. Công nghệ hiện đại giúp đa dạng hóa hình thức kiểm tra đánh giá. Môn Địa lí 12 cần nâng cao phương pháp và kỹ thuật kiểm tra đánh giá để nâng cao chất lượng dạy học và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.
3.1 Rèn luyện năng lực Địa lí 12
Phần này tập trung vào rèn luyện năng lực Địa lí 12. Văn bản nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hình thành và phát triển các năng lực đặc thù của môn Địa lí, bao gồm: Năng lực nhận thức khoa học Địa lí, Năng lực tìm hiểu Địa lí (sử dụng công cụ địa lí, tổ chức học tập thực địa, khai thác internet), và Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học (cập nhật thông tin, liên hệ thực tế, giải quyết vấn đề thực tiễn). Việc dạy học cần hướng tới mục tiêu phát triển năng lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề, và năng lực ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Đây là những yếu tố quan trọng để học sinh có thể vận dụng kiến thức Địa lí vào cuộc sống, chuẩn bị cho tương lai nghề nghiệp.
3.2 Đánh giá năng lực Địa lí 12
Phần này tập trung vào đánh giá năng lực Địa lí 12. Văn bản đề cập đến việc đa dạng hóa hình thức kiểm tra, đánh giá, sử dụng công nghệ hiện đại để hỗ trợ việc tổng hợp kết quả. Mục tiêu đánh giá không chỉ tập trung vào kiến thức mà cần đánh giá cả kỹ năng, như làm việc với bản đồ, atlat, biểu đồ, sử dụng công nghệ thông tin. Đánh giá cần chú trọng khả năng vận dụng tri thức vào tình huống cụ thể, để đánh giá năng lực thực sự của học sinh. Việc đánh giá cũng cần phản ánh sự tiến bộ của học sinh, cung cấp thông tin phản hồi để cải thiện chất lượng dạy và học. Đánh giá cần công bằng và khách quan, phục vụ tốt hơn cho việc định hướng nghề nghiệp của học sinh.
