Tổng quan nghiên cứu

Người khuyết tật (NKT) chiếm khoảng 6% dân số Việt Nam, tương đương với hơn 5 triệu người, trong đó nhu cầu phục hồi chức năng (PHCN) là rất lớn và đa dạng. Tại xã Trung Nghĩa, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, với dân số gần 10.000 người, có 118 NKT được quản lý theo số liệu của Trạm y tế xã. Nghiên cứu nhằm đánh giá nhu cầu và thực trạng PHCN tại nhà cho NKT trên địa bàn này trong năm 2010, với mục tiêu cụ thể: mô tả nhu cầu PHCN tại nhà của NKT, thực trạng thực hành PHCN của người chăm sóc chính, và xác định các yếu tố liên quan đến việc thực hành PHCN tại nhà. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy hòa nhập xã hội cho NKT, đồng thời cung cấp cơ sở dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách y tế và xã hội địa phương. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2010, tập trung vào các nhu cầu PHCN trong vận động di chuyển, ngôn ngữ giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày và hòa nhập xã hội. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ khoảng cách giữa nhu cầu và thực trạng phục hồi chức năng tại cộng đồng, từ đó đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (PHCNDVCĐ), nhấn mạnh nguyên tắc bình đẳng và tôn trọng quyền của NKT. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về quá trình dẫn đến khuyết tật: Khuyết tật được hiểu là kết quả của quá trình từ khiếm khuyết, giảm chức năng đến tàn tật, chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Việc can thiệp phục hồi chức năng nhằm giảm thiểu hậu quả của tàn tật và tăng khả năng hòa nhập xã hội.

  2. Mô hình PHCNDVCĐ: Tập trung vào việc sử dụng nguồn lực tại cộng đồng và gia đình để hỗ trợ NKT, bao gồm các hoạt động vận động, giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày và hòa nhập xã hội. Mô hình này đề cao vai trò của người chăm sóc chính và sự tham gia của cộng đồng trong quá trình phục hồi.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: khuyết tật, phục hồi chức năng tại nhà, người chăm sóc chính, nhu cầu PHCN trong vận động di chuyển, ngôn ngữ giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày và hòa nhập xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang, kết hợp phương pháp định lượng với cỡ mẫu toàn bộ 118 người chăm sóc chính của NKT tại xã Trung Nghĩa. Phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Dữ liệu được thu thập qua bộ phiếu phỏng vấn có cấu trúc, bao gồm các phần về thông tin chung, nhu cầu PHCN và thực hành PHCN tại nhà.

Quá trình thu thập dữ liệu được thực hiện bởi 5 y tá thôn thuộc Trạm y tế xã, có kinh nghiệm và được tập huấn kỹ lưỡng. Dữ liệu được nhập liệu bằng phần mềm Epi Data 3.1 và phân tích bằng SPSS 16. Các biến số nghiên cứu bao gồm thông tin nhân khẩu học, dạng khuyết tật, nhu cầu PHCN theo các lĩnh vực và thực hành PHCN của người chăm sóc. Tiêu chuẩn đánh giá nhu cầu và thực hành dựa trên thang điểm cụ thể, phân loại có hoặc không có nhu cầu, đạt hoặc không đạt thực hành.

Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo quyền lợi và sự tự nguyện của người tham gia. Hạn chế nghiên cứu gồm phạm vi địa lý giới hạn và thời gian thực hiện ngắn, được khắc phục bằng thiết kế nghiên cứu chặt chẽ và giám sát nghiêm ngặt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhu cầu PHCN của NKT:

    • Nhu cầu cao nhất là hòa nhập xã hội với 98,3% NKT có nhu cầu.
    • Nhu cầu trong ngôn ngữ và giao tiếp chiếm 34,7%.
    • Nhu cầu trong sinh hoạt hàng ngày là 33,9%.
    • Nhu cầu vận động di chuyển là 38,1%.
      Ví dụ, 22% NKT có nhu cầu di chuyển trong làng, 32,2% cần hỗ trợ tự tắm rửa, và 94,9% mong muốn tham gia các hoạt động đoàn thể xã hội.

  2. Thực trạng thực hành PHCN tại nhà:

    • 74,6% người chăm sóc chính có hoạt động hỗ trợ PHCN cho NKT.
    • Tần suất hỗ trợ hàng ngày chiếm 76,1%.
    • Trong vận động di chuyển, 64,4% người chăm sóc thực hành PHCN, với 40% tập luyện chống co cứng, 37,8% hỗ trợ vận động trong nhà.
    • Trong ngôn ngữ giao tiếp, 70,7% người chăm sóc hỗ trợ, với 61% tạo điều kiện cho NKT nói và 58,5% luyện nói/phát âm.
    • Thực hành trong sinh hoạt hàng ngày đạt 47,5%, hòa nhập xã hội đạt 27,6%.
    • Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ PHCN đạt 73,7%.

  3. Yếu tố liên quan đến thực hành PHCN:

    • Mối quan hệ giữa người chăm sóc và NKT có ý nghĩa thống kê với thực hành PHCN trong vận động di chuyển và sinh hoạt hàng ngày. Người chăm sóc là bố/mẹ có xu hướng thực hành tốt hơn.
    • Không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa giữa nghề nghiệp, thu nhập, trình độ học vấn và tiếp cận dịch vụ với thực hành PHCN.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhu cầu hòa nhập xã hội của NKT là rất cao, phản ánh mong muốn được tham gia đầy đủ vào các hoạt động gia đình và cộng đồng. Tuy nhiên, thực trạng thực hành PHCN trong lĩnh vực này còn thấp, chỉ đạt 27,6%, cho thấy sự thiếu hụt trong hỗ trợ và tạo điều kiện cho NKT hòa nhập xã hội. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và các nước đang phát triển, nơi mà các dịch vụ xã hội cho NKT còn hạn chế.

Tỷ lệ thực hành PHCN trong vận động di chuyển và ngôn ngữ giao tiếp tương đối cao, thể hiện sự quan tâm của người chăm sóc chính, đặc biệt là bố mẹ, trong việc hỗ trợ NKT. Tuy nhiên, việc không tìm thấy mối liên quan giữa trình độ học vấn hay thu nhập với thực hành PHCN có thể do phần lớn người chăm sóc có trình độ THCS và thu nhập thấp, đồng nghĩa với sự đồng nhất về mặt kinh tế - xã hội trong mẫu nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhu cầu và thực hành PHCN theo từng lĩnh vực, cũng như bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học và thực hành PHCN, giúp minh họa rõ ràng sự chênh lệch giữa nhu cầu và thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền và phổ biến kiến thức PHCN:

    • Mục tiêu: Nâng cao nhận thức và kỹ năng PHCN cho người chăm sóc chính, đặc biệt là bố mẹ NKT.
    • Thời gian: Triển khai trong 12 tháng tới.
    • Chủ thể: Trung tâm y tế dự phòng huyện phối hợp với Trạm y tế xã.

  2. Phát triển các chương trình đào tạo kỹ năng PHCN tại nhà:

    • Mục tiêu: Đào tạo thực hành PHCN trong vận động, giao tiếp, sinh hoạt và hòa nhập xã hội.
    • Thời gian: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ 6 tháng/lần.
    • Chủ thể: Cán bộ y tế xã, cộng tác viên chương trình PHCN.

  3. Thúc đẩy thành lập tổ chức của người khuyết tật:

    • Mục tiêu: Tạo môi trường sinh hoạt, giao lưu và đề xuất nguyện vọng cho NKT.
    • Thời gian: Thành lập trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể: Hội người khuyết tật tỉnh, chính quyền địa phương.

  4. Mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ PHCN tại cộng đồng:

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tiếp cận dịch vụ PHCN từ 73,7% lên trên 85%.
    • Thời gian: 2 năm.
    • Chủ thể: Sở Y tế tỉnh, Trung tâm y tế huyện.

  5. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và gia đình trong hỗ trợ NKT:

    • Mục tiêu: Tăng cường sự hỗ trợ xã hội và giảm kỳ thị đối với NKT.
    • Thời gian: Liên tục.
    • Chủ thể: Các tổ chức xã hội, đoàn thể địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và Trạm y tế xã:

    • Lợi ích: Nắm bắt nhu cầu thực tế và thực trạng PHCN tại cộng đồng để xây dựng kế hoạch chăm sóc phù hợp.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho người chăm sóc.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế và xã hội:

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu khoa học để phát triển chính sách hỗ trợ NKT và đầu tư dịch vụ PHCN.
    • Use case: Xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và pháp lý cho NKT.

  3. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức xã hội:

    • Lợi ích: Hiểu rõ nhu cầu và thực trạng để triển khai các dự án hỗ trợ hiệu quả.
    • Use case: Tổ chức các hoạt động đào tạo, cung cấp dụng cụ trợ giúp và hỗ trợ hòa nhập xã hội.

  4. Gia đình và người chăm sóc chính của NKT:

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức và kỹ năng chăm sóc, phục hồi chức năng tại nhà.
    • Use case: Áp dụng các kỹ thuật PHCN phù hợp để cải thiện chất lượng cuộc sống cho NKT.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhu cầu phục hồi chức năng của người khuyết tật tại nhà bao gồm những gì?
    Nhu cầu PHCN tại nhà bao gồm vận động di chuyển, ngôn ngữ giao tiếp, sinh hoạt hàng ngày và hòa nhập xã hội. Ví dụ, 38,1% NKT cần hỗ trợ vận động, 34,7% cần hỗ trợ giao tiếp, và 98,3% mong muốn hòa nhập xã hội.

  2. Ai là người chăm sóc chính trong quá trình phục hồi chức năng tại nhà?
    Người chăm sóc chính thường là bố mẹ hoặc người thân trong gia đình, chiếm tỷ lệ cao trong nghiên cứu. Họ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và thực hành PHCN hàng ngày cho NKT.

  3. Tỷ lệ thực hành phục hồi chức năng tại nhà hiện nay như thế nào?
    Khoảng 74,6% người chăm sóc chính có thực hành PHCN cho NKT, với tần suất hỗ trợ hàng ngày chiếm 76,1%. Tuy nhiên, thực hành trong hòa nhập xã hội còn thấp, chỉ đạt 27,6%.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến việc thực hành phục hồi chức năng tại nhà?
    Mối quan hệ giữa người chăm sóc và NKT là yếu tố quan trọng, trong đó bố mẹ thường thực hành tốt hơn. Trình độ học vấn, thu nhập và nghề nghiệp không có mối liên quan rõ ràng trong nghiên cứu này.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phục hồi chức năng tại nhà cho người khuyết tật?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng cho người chăm sóc, phổ biến kiến thức PHCN, phát triển dịch vụ cộng đồng và khuyến khích sự tham gia của gia đình, cộng đồng. Ví dụ, tổ chức các khóa tập huấn định kỳ và thành lập các nhóm hỗ trợ NKT.

Kết luận

  • Nhu cầu phục hồi chức năng của người khuyết tật tại xã Trung Nghĩa rất đa dạng, với tỷ lệ cao nhất là nhu cầu hòa nhập xã hội (98,3%).
  • Thực trạng thực hành PHCN tại nhà còn hạn chế, đặc biệt trong lĩnh vực hòa nhập xã hội (27,6%).
  • Người chăm sóc chính, đặc biệt là bố mẹ, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hành PHCN cho NKT.
  • Các yếu tố như trình độ học vấn, thu nhập không ảnh hưởng rõ rệt đến thực hành PHCN trong nghiên cứu này.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường đào tạo, tuyên truyền, phát triển dịch vụ và thành lập tổ chức hỗ trợ nhằm nâng cao chất lượng phục hồi chức năng và hòa nhập xã hội cho NKT.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng cho người chăm sóc, đồng thời xây dựng các chính sách hỗ trợ dịch vụ PHCN tại cộng đồng. Mời các nhà quản lý, cán bộ y tế và tổ chức xã hội cùng phối hợp thực hiện để cải thiện chất lượng cuộc sống cho người khuyết tật trên địa bàn.