Tổng quan nghiên cứu

Năng lực tính toán là một trong những năng lực cốt lõi trong giáo dục phổ thông, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy logic, khả năng giải quyết vấn đề và ứng dụng kiến thức toán học vào thực tiễn. Tại huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, với đặc điểm địa lý vùng cao, kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh trung học cơ sở (THCS) thông qua tổ chức dạy học trải nghiệm là một nhiệm vụ cấp thiết. Theo số liệu khảo sát tại 5 trường THCS trong huyện, tỷ lệ học sinh đạt học lực giỏi môn Toán chỉ chiếm khoảng 2,66%, trong khi phần lớn học sinh ở mức trung bình và khá, phản ánh thực trạng năng lực tính toán còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý phát triển năng lực tính toán thông qua tổ chức dạy học trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Sông Mã trong giai đoạn 2021-2023. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát 5/19 trường THCS, với đối tượng gồm 10 cán bộ quản lý, 20 giáo viên dạy Toán và 100 học sinh lớp 6,7. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời góp phần nâng cao năng lực tính toán cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về phát triển năng lực học sinh và dạy học trải nghiệm. Lý thuyết học tập trải nghiệm của John Dewey nhấn mạnh việc học thông qua thực hành và trải nghiệm thực tế, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng vận dụng kiến thức. Lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget cho thấy học sinh THCS đang ở giai đoạn vận hành chính thức, có khả năng tư duy trừu tượng và logic, phù hợp với việc áp dụng các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán. Ngoài ra, khái niệm năng lực tính toán (Numeracy) được hiểu là khả năng sử dụng kiến thức và kỹ năng toán học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, bao gồm ước lượng, tính toán, suy luận và diễn giải thông tin toán học. Các mô hình quản lý giáo dục hiện đại cũng được vận dụng để phân tích vai trò của cán bộ quản lý trong việc tổ chức, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học trải nghiệm nhằm phát triển năng lực tính toán cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát thực trạng tại 5 trường THCS huyện Sông Mã với mẫu gồm 10 cán bộ quản lý, 20 giáo viên dạy Toán và 100 học sinh lớp 6,7. Các công cụ thu thập dữ liệu gồm phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp và phân tích tài liệu. Phương pháp phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả với các chỉ số như tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình và hệ số tương quan để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm học 2021 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp quản lý. Việc lựa chọn phương pháp này nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả năng áp dụng thực tiễn cao trong bối cảnh giáo dục vùng cao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực tính toán của học sinh còn hạn chế: Khoảng 63,21% học sinh đạt mức trung bình, chỉ 2,66% đạt giỏi môn Toán. Nhiều học sinh chưa nắm vững quy tắc thực hiện các phép tính cơ bản, khả năng tính nhẩm và ước lượng còn yếu, phụ thuộc nhiều vào bút giấy. Khả năng vận dụng kiến thức vào bài toán có lời văn còn hạn chế do tính trừu tượng và vốn từ ngữ toán học yếu.

  2. Hoạt động dạy học trải nghiệm chưa được tổ chức hiệu quả: Chỉ khoảng 40-50% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm trong giảng dạy môn Toán. Các hoạt động trải nghiệm còn mang tính hình thức, thiếu sự đa dạng và liên kết chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống học sinh.

  3. Năng lực quản lý của cán bộ quản lý giáo dục còn nhiều bất cập: Khoảng 30% cán bộ quản lý chưa thực sự quan tâm hoặc chưa có kế hoạch cụ thể để phát triển năng lực tính toán thông qua dạy học trải nghiệm. Việc giám sát, đánh giá và hỗ trợ giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các hoạt động trải nghiệm.

  4. Chất lượng đội ngũ giáo viên chưa đồng đều: Trong tổng số 89 giáo viên dạy Toán, chỉ 29,2% đạt loại giỏi chuyên môn, 65,2% khá và 5,6% trung bình. Trình độ đào tạo chủ yếu là đại học (97,75%), chưa có giáo viên trình độ thạc sĩ. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giảng dạy và khả năng tổ chức các hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng năng lực tính toán hạn chế là do chương trình Toán THCS hiện hành thiếu các bài toán ứng dụng thực tiễn, giáo viên chưa chú trọng rèn luyện kỹ năng tính toán và tổ chức hoạt động trải nghiệm chưa hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng dạy học trải nghiệm giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề rõ rệt hơn. Tuy nhiên, tại huyện Sông Mã, điều kiện kinh tế xã hội và cơ sở vật chất còn hạn chế, cùng với năng lực quản lý và chuyên môn giáo viên chưa đồng đều, đã ảnh hưởng đến việc triển khai phương pháp này. Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố năng lực học sinh, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm của giáo viên và bảng thống kê trình độ chuyên môn giáo viên, giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò then chốt của quản lý giáo dục trong việc phát triển năng lực tính toán thông qua dạy học trải nghiệm, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học trải nghiệm và phát triển năng lực tính toán, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên Toán. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch và chương trình dạy học trải nghiệm cụ thể: Hiệu trưởng các trường THCS cần xây dựng kế hoạch dài hạn, tích hợp các hoạt động trải nghiệm gắn liền với nội dung chương trình Toán, đảm bảo ít nhất 50% tiết học có hoạt động trải nghiệm trong năm học tiếp theo.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư trang thiết bị, tài liệu học tập và không gian học tập sáng tạo để hỗ trợ các hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất tại 5 trường khảo sát trong vòng 2 năm, do UBND huyện và nhà trường phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và đánh giá: Ban giám hiệu cần thường xuyên kiểm tra, đánh giá hiệu quả các hoạt động dạy học trải nghiệm, tổ chức phản hồi và điều chỉnh kịp thời. Thiết lập hệ thống đánh giá năng lực tính toán dựa trên tiêu chí rõ ràng, áp dụng liên tục trong các năm học.

  5. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền, vận động phụ huynh tham gia hỗ trợ học sinh trong các hoạt động trải nghiệm, đồng thời khai thác nguồn lực từ cộng đồng để tổ chức các dự án học tập thực tế. Mục tiêu xây dựng ít nhất 3 mô hình hợp tác trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý phát triển năng lực tính toán qua dạy học trải nghiệm, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo chuyên môn.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ thuật tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá năng lực tính toán học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng khó khăn, đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong phát triển năng lực tính toán?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp học thông qua thực hành và trải nghiệm thực tế, giúp học sinh vận dụng kiến thức toán học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Phương pháp này tăng cường tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và ghi nhớ kiến thức lâu dài.

  2. Thực trạng năng lực tính toán của học sinh THCS huyện Sông Mã hiện nay ra sao?
    Theo khảo sát, phần lớn học sinh đạt mức trung bình và khá, chỉ khoảng 2,66% đạt giỏi. Nhiều em còn yếu về kỹ năng tính nhẩm, ước lượng và vận dụng kiến thức vào bài toán thực tế, do hạn chế trong phương pháp dạy và điều kiện học tập.

  3. Vai trò của cán bộ quản lý trong phát triển năng lực tính toán qua dạy học trải nghiệm là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, giám sát và đánh giá các hoạt động dạy học trải nghiệm, hỗ trợ giáo viên và tạo môi trường học tập thuận lợi nhằm nâng cao hiệu quả phát triển năng lực tính toán cho học sinh.

  4. Những khó khăn chính trong việc triển khai dạy học trải nghiệm tại các trường THCS vùng cao?
    Khó khăn gồm cơ sở vật chất hạn chế, trình độ chuyên môn giáo viên chưa đồng đều, thiếu tài liệu và thiết bị hỗ trợ, cùng với sự quan tâm chưa đầy đủ từ phía quản lý và phụ huynh.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả phát triển năng lực tính toán qua dạy học trải nghiệm?
    Đánh giá cần đa dạng, bao gồm kiểm tra kiến thức, quan sát quá trình học tập, đánh giá dự án và tự đánh giá của học sinh. Tiêu chí đánh giá tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập tích cực.

Kết luận

  • Năng lực tính toán của học sinh THCS huyện Sông Mã còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
  • Hoạt động dạy học trải nghiệm chưa được tổ chức hiệu quả do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Cán bộ quản lý và giáo viên đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực tính toán thông qua tổ chức dạy học trải nghiệm.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm và nâng cao công tác quản lý, giám sát.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toán học tại các trường THCS vùng khó khăn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và trường học cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho giáo viên và cán bộ quản lý để nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm, góp phần phát triển toàn diện năng lực tính toán cho học sinh.