Tổng quan nghiên cứu

Phát triển năng lực nói và nghe cho học sinh lớp 2 là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Theo khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh, có khoảng 200 học sinh lớp 2 và 69 giáo viên từ 20 trường tiểu học tham gia nghiên cứu thực trạng dạy học phát triển năng lực nói và nghe theo hướng tiếp cận phân hóa. Năng lực nói và nghe không chỉ giúp học sinh giao tiếp hiệu quả mà còn là công cụ quan trọng để phát triển tư duy, nhận thức và phẩm chất cá nhân. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh còn gặp khó khăn trong việc phát biểu ý kiến, thiếu tự tin và chưa hứng thú với các hoạt động nói và nghe.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp phát triển năng lực nói và nghe cho học sinh lớp 2 theo hướng tiếp cận phân hóa, giúp giáo viên có công cụ hỗ trợ hiệu quả trong giảng dạy, đồng thời nâng cao chất lượng học tập môn Tiếng Việt. Nghiên cứu được thực hiện tại các trường tiểu học công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 11 năm 2023. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện phương pháp dạy học phát triển năng lực nói và nghe, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát triển toàn diện về ngôn ngữ và giao tiếp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và dạy học phát triển năng lực, trong đó năng lực được định nghĩa là khả năng thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định dựa trên kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cá nhân. Lý thuyết dạy học phân hóa được vận dụng nhằm đáp ứng sự khác biệt về năng lực, hứng thú và nhu cầu học tập của từng học sinh trong lớp. Theo đó, dạy học phân hóa không chỉ là chiến lược mà còn là cách tư duy mới trong tổ chức dạy học, giúp phát huy tối đa tiềm năng của từng cá nhân.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực nói và nghe, dạy học phát triển năng lực, dạy học phân hóa, đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh lớp 2, cũng như các nguyên tắc thiết kế bài học theo hướng phân hóa. Lý thuyết Bandura về học tập qua quan sát và bắt chước cũng được áp dụng để giải thích sự phát triển kỹ năng nói thông qua tương tác xã hội và động lực học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích tổng hợp tài liệu, khảo sát thực trạng, phỏng vấn chuyên gia, quan sát lớp học và thực nghiệm sư phạm. Cỡ mẫu khảo sát gồm 69 giáo viên và 200 học sinh lớp 2 tại các trường tiểu học ở Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê toán học, chủ yếu là tính tỷ lệ phần trăm để đánh giá nhận thức, thái độ và thực trạng dạy học. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023 nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Timeline nghiên cứu gồm khảo sát thực trạng (03-05/2023), xây dựng biện pháp (06-08/2023), thực nghiệm (09-11/2023) và tổng hợp báo cáo (12/2023).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về dạy học phát triển năng lực nói và nghe theo hướng phân hóa: 52,2% giáo viên đánh giá việc tổ chức dạy học này là rất cần thiết, 42% cho là cần thiết, chỉ 5,8% ở mức bình thường. 91,3% giáo viên cho rằng mục đích chính là giúp học sinh phát triển kỹ năng nói và nghe, 78,3% nhấn mạnh phát triển tối đa tiềm năng của từng học sinh.

  2. Hình thức tổ chức dạy học: 81,2% giáo viên sử dụng kết hợp đa dạng các hình thức tổ chức, 71% áp dụng nhóm nhỏ, 58% tổ chức cá nhân, trong khi chỉ 31,9% dạy toàn lớp. Điều này cho thấy sự linh hoạt trong tổ chức nhằm đáp ứng nhu cầu phân hóa.

  3. Khó khăn của giáo viên: 92,8% gặp khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động dạy học, 58% khó khăn trong thiết kế nội dung, 34,8% gặp trở ngại về cơ sở vật chất và năng lực bản thân. Khó khăn này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả dạy học phát triển năng lực nói và nghe.

  4. Thực trạng học sinh: 38% học sinh rất hứng thú hoặc hứng thú với giờ học nói và nghe, trong khi 62% còn lại có mức độ bình thường hoặc không hứng thú. Về sự tự tin khi phát biểu, chỉ 32% học sinh mạnh dạn hoặc rất mạnh dạn, 68% còn lại ít hoặc không tự tin. Các khó khăn phổ biến gồm: 72,5% gặp khó khăn trong biểu cảm giọng nói và cử chỉ, 68% thiếu tự tin, 47% khó khăn trong xây dựng ý tưởng, 43% gặp vấn đề về ngôn ngữ.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của dạy học phát triển năng lực nói và nghe theo hướng phân hóa, đồng thời đã áp dụng đa dạng hình thức tổ chức nhằm phù hợp với đặc điểm học sinh. Tuy nhiên, khó khăn trong tổ chức hoạt động và thiết kế nội dung phản ánh nhu cầu nâng cao năng lực chuyên môn và cải thiện điều kiện dạy học.

Mức độ hứng thú và tự tin của học sinh còn thấp cho thấy cần có các biện pháp kích thích tích cực, tạo môi trường học tập thân thiện, hấp dẫn và phù hợp với năng lực từng nhóm học sinh. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng dạy học phân hóa giúp tăng cường sự tham gia và phát triển kỹ năng giao tiếp, đồng thời giảm bớt sự chán nản và áp lực cho học sinh yếu kém.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên và học sinh theo từng mức độ đánh giá, bảng tổng hợp các khó khăn và biện pháp được sử dụng, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và áp dụng yêu cầu cần đạt phân hóa rõ ràng: Giáo viên cần xác định mục tiêu và yêu cầu phù hợp với từng nhóm học sinh (dưới chuẩn, đạt chuẩn, trên chuẩn) để thiết kế bài học và hoạt động phù hợp, giúp học sinh phát triển năng lực nói và nghe một cách hiệu quả. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: giáo viên và ban giám hiệu.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học: Tăng cường sử dụng hình thức nhóm nhỏ, cá nhân và kết hợp đa dạng để tạo điều kiện cho học sinh phát huy tối đa năng lực cá nhân, đồng thời khuyến khích sự tương tác và hợp tác. Thời gian: triển khai trong các tiết học hàng tuần. Chủ thể: giáo viên.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về thiết kế nội dung dạy học phân hóa, kỹ thuật tổ chức hoạt động và sử dụng đồ dùng dạy học nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm. Thời gian: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể: phòng giáo dục, trường học.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư trang thiết bị hỗ trợ như clip, tranh ảnh minh họa, phiếu học tập để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn, giúp học sinh tăng hứng thú và phát triển kỹ năng nói và nghe. Thời gian: kế hoạch đầu tư trong năm học. Chủ thể: nhà trường, phụ huynh.

  5. Tăng cường đánh giá và phản hồi tích cực: Giáo viên cần thường xuyên đánh giá năng lực nói và nghe của học sinh theo hướng phân hóa, đồng thời cung cấp phản hồi cụ thể, tích cực để khích lệ và hỗ trợ học sinh phát triển. Thời gian: xuyên suốt quá trình học. Chủ thể: giáo viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về cách tổ chức dạy học phát triển năng lực nói và nghe theo hướng phân hóa, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và đáp ứng nhu cầu đa dạng của học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng dạy học phân hóa, đồng thời cải thiện điều kiện dạy học tại các trường tiểu học.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục học (Giáo dục tiểu học): Tài liệu tham khảo quý giá trong quá trình học tập và nghiên cứu, giúp hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học phát triển năng lực và ứng dụng thực tiễn.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu được tầm quan trọng của năng lực nói và nghe trong phát triển toàn diện của con em, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ học sinh học tập hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần phát triển năng lực nói và nghe cho học sinh lớp 2?
    Năng lực nói và nghe là nền tảng giúp học sinh giao tiếp hiệu quả, phát triển tư duy và học tập tốt hơn. Việc phát triển sớm giúp các em tự tin, chủ động trong học tập và cuộc sống.

  2. Tiếp cận phân hóa là gì và tại sao áp dụng trong dạy học nói và nghe?
    Tiếp cận phân hóa là phương pháp điều chỉnh nội dung, phương pháp và hình thức dạy học phù hợp với năng lực và nhu cầu khác nhau của học sinh, giúp phát huy tối đa tiềm năng từng em.

  3. Khó khăn lớn nhất của giáo viên khi dạy học phát triển năng lực nói và nghe là gì?
    Khó khăn chủ yếu là tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp với từng nhóm học sinh và thiết kế nội dung phân hóa, đòi hỏi nhiều thời gian và kỹ năng chuyên môn.

  4. Làm thế nào để tăng hứng thú học sinh trong giờ học nói và nghe?
    Sử dụng đa dạng hình thức tổ chức như trò chơi, thảo luận nhóm, đóng vai, kết hợp đồ dùng trực quan sinh động giúp học sinh tích cực tham gia và hứng thú hơn.

  5. Các biện pháp đề xuất có thể áp dụng ngay trong thực tế không?
    Các biện pháp được thiết kế đảm bảo tính khả thi, dễ áp dụng trong các trường tiểu học mà không cần nhiều thời gian tập huấn, giúp giáo viên linh hoạt điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế.

Kết luận

  • Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển năng lực nói và nghe cho học sinh lớp 2 theo hướng tiếp cận phân hóa, làm nền tảng cho nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.
  • Khảo sát thực trạng tại Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy giáo viên nhận thức tốt về tầm quan trọng nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong tổ chức dạy học.
  • Học sinh còn thiếu tự tin và hứng thú trong các hoạt động nói và nghe, cần có biện pháp hỗ trợ phù hợp.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể, đảm bảo tính hệ thống, vừa sức, hiệu quả và khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Khuyến nghị triển khai đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất và đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học trong năm học tới để đạt hiệu quả cao nhất.

Hãy áp dụng các biện pháp này để nâng cao năng lực nói và nghe cho học sinh lớp 2, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và phẩm chất cá nhân của các em.