Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, kỹ năng hợp tác được xem là một trong những năng lực sống thiết yếu, đặc biệt đối với trẻ em ở lứa tuổi mầm non. Theo báo cáo của ngành giáo dục tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, việc phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ 5-6 tuổi thông qua các hoạt động vui chơi, đặc biệt là trò chơi đóng vai theo chủ đề, đang được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và kiểm nghiệm các biện pháp phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi đóng vai theo chủ đề tại các trường mẫu giáo trên địa bàn thị xã Điện Bàn trong khoảng thời gian từ tháng 4/2019 đến tháng 4/2020.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng tại ba trường mẫu giáo gồm Điện Phong, Điện Trung và Phan Triêm với tổng số 289 trẻ 5-6 tuổi và 52 giáo viên tham gia khảo sát. Việc phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ không chỉ giúp trẻ hòa nhập tốt hơn trong môi trường giáo dục mà còn góp phần hình thành nhân cách, kỹ năng xã hội cần thiết cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Các chỉ số như tỷ lệ trẻ mẫu giáo ra lớp đạt từ 60% đến 84%, cùng với nhận thức tích cực của giáo viên về vai trò của kỹ năng hợp tác, cho thấy sự cần thiết và ý nghĩa của nghiên cứu này đối với nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục và tâm lý phát triển trẻ em, trong đó có lý thuyết về học tập hợp tác của Johnson và Johnson (1994), nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội trong phát triển kỹ năng hợp tác. Lý thuyết trò chơi của Piaget (1960) cũng được áp dụng để giải thích vai trò của trò chơi đóng vai trong việc phát triển nhận thức và kỹ năng xã hội của trẻ. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kỹ năng hợp tác: Khả năng tương tác và phối hợp hành động hiệu quả với người khác nhằm đạt mục tiêu chung.
  • Trò chơi đóng vai theo chủ đề: Hoạt động vui chơi mà trẻ mô phỏng các vai trò xã hội theo chủ đề cụ thể, giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, tưởng tượng và hợp tác.
  • Phát triển kỹ năng hợp tác trong trò chơi: Quá trình giáo dục có kế hoạch nhằm hình thành và nâng cao khả năng phối hợp, chia sẻ và giải quyết mâu thuẫn trong nhóm trẻ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 3 trường mẫu giáo tại thị xã Điện Bàn, với 289 trẻ 5-6 tuổi và 52 giáo viên tham gia khảo sát.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Bao gồm quan sát trực tiếp các hoạt động chơi đóng vai, phỏng vấn giáo viên, điều tra bằng phiếu hỏi và thực nghiệm sư phạm.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (giá trị trung bình, tỷ lệ phần trăm) để đánh giá nhận thức giáo viên, thực trạng kỹ năng hợp tác của trẻ và hiệu quả các biện pháp can thiệp.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 4/2019 đến tháng 4/2020, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kỹ năng hợp tác: 76,9% giáo viên đánh giá việc phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi đóng vai theo chủ đề là rất cần thiết, 23% cho rằng cần thiết. 92,7% giáo viên cho rằng kỹ năng hợp tác là kỹ năng sống quan trọng giúp trẻ hòa nhập xã hội.

  2. Biểu hiện kỹ năng hợp tác của trẻ: Khoảng 75% trẻ biết thỏa thuận công việc, phối hợp hành động và hỗ trợ bạn bè trong nhóm chơi. Tuy nhiên, chỉ có 38% trẻ thể hiện khả năng giải quyết xung đột hiệu quả trong quá trình chơi.

  3. Thực trạng tổ chức trò chơi: Các trường tổ chức hoạt động góc chơi từ 30-45 phút, trong đó góc phân vai được đầu tư nhiều nhất. Tuy nhiên, giáo viên còn hạn chế trong việc linh hoạt phân vai và xử lý mâu thuẫn, dẫn đến trẻ dễ chán và nhóm chơi tan rã.

  4. Sử dụng biện pháp phát triển kỹ năng hợp tác: 94% giáo viên thường xuyên xây dựng chủ đề chơi phong phú, 75% hướng dẫn trẻ cách hợp tác bàn bạc, thỏa thuận và tuân thủ yêu cầu chung. Tuy nhiên, chỉ 39% giáo viên tăng cường thay đổi vai chơi và nhóm chơi để kích thích sự hợp tác.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của kỹ năng hợp tác trong phát triển toàn diện trẻ mẫu giáo, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tầm quan trọng của học tập hợp tác và trò chơi đóng vai trong giáo dục mầm non. Tuy nhiên, thực tế tổ chức hoạt động và áp dụng biện pháp còn nhiều hạn chế do số lượng trẻ đông, kinh nghiệm giáo viên chưa đồng đều và thiếu sự linh hoạt trong quản lý lớp học.

Biểu hiện kỹ năng hợp tác của trẻ chưa đồng đều, đặc biệt kỹ năng giải quyết xung đột còn yếu, phản ánh nhu cầu cần có các biện pháp giáo dục cụ thể, có hệ thống để phát triển kỹ năng này. Việc tổ chức trò chơi đóng vai theo chủ đề là phương tiện hiệu quả để phát triển kỹ năng hợp tác, giúp trẻ trải nghiệm các vai trò xã hội, học cách thỏa thuận, chia sẻ và phối hợp hành động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm các biểu hiện kỹ năng hợp tác của trẻ theo từng tiêu chí, cũng như bảng tổng hợp mức độ sử dụng các biện pháp của giáo viên. So sánh trước và sau thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng hợp tác của trẻ nhóm thực nghiệm so với nhóm đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng môi trường chơi thân thiện, kích thích hợp tác: Tạo không gian chơi đa dạng, trang bị đồ chơi phù hợp, khuyến khích trẻ chia sẻ và phối hợp trong nhóm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên. Thời gian: Triển khai ngay trong năm học.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật tổ chức trò chơi đóng vai và phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo, nhà trường. Thời gian: Hàng năm.

  3. Xây dựng kế hoạch tổ chức trò chơi linh hoạt: Giáo viên cần linh hoạt phân vai, thay đổi nhóm chơi, tạo tình huống hợp tác và xử lý mâu thuẫn kịp thời để duy trì hứng thú chơi của trẻ. Chủ thể: Giáo viên trực tiếp giảng dạy. Thời gian: Áp dụng trong từng tiết học.

  4. Đánh giá và khuyến khích kỹ năng hợp tác của trẻ: Thiết lập tiêu chí đánh giá kỹ năng hợp tác, khuyến khích trẻ tự đánh giá và nhận xét bạn bè để nâng cao ý thức hợp tác. Chủ thể: Giáo viên và trẻ. Thời gian: Thường xuyên trong quá trình học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm bắt phương pháp tổ chức trò chơi đóng vai theo chủ đề để phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ, nâng cao hiệu quả giảng dạy và quản lý lớp học.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giáo dục mầm non phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến giáo dục kỹ năng sống cho trẻ.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của trò chơi đóng vai trong phát triển kỹ năng xã hội của trẻ, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục và hỗ trợ trẻ tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng hợp tác quan trọng đối với trẻ 5-6 tuổi?
    Kỹ năng hợp tác giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn và làm việc nhóm, chuẩn bị cho trẻ hòa nhập xã hội và học tập hiệu quả. Ví dụ, trẻ biết chia sẻ đồ chơi và thỏa thuận vai chơi trong nhóm giúp tăng cường mối quan hệ bạn bè.

  2. Trò chơi đóng vai theo chủ đề có đặc điểm gì nổi bật?
    Đây là trò chơi mô phỏng các vai trò xã hội theo chủ đề cụ thể, giúp trẻ phát triển trí tưởng tượng, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội. Ví dụ, trẻ đóng vai bác sĩ, y tá trong trò chơi bệnh viện để học cách giao tiếp và hợp tác.

  3. Làm thế nào để giáo viên tổ chức trò chơi đóng vai hiệu quả?
    Giáo viên cần chuẩn bị môi trường chơi phù hợp, hướng dẫn trẻ thỏa thuận vai chơi, phân công nhiệm vụ rõ ràng và xử lý mâu thuẫn kịp thời. Ví dụ, giáo viên khuyến khích trẻ thay đổi vai chơi để mọi trẻ đều có cơ hội tham gia.

  4. Những khó khăn thường gặp khi phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ?
    Khó khăn gồm số lượng trẻ đông, trẻ chưa biết cách thỏa thuận, giáo viên thiếu kinh nghiệm quản lý nhóm và xử lý xung đột. Ví dụ, trẻ tranh giành đồ chơi hoặc không chịu chia sẻ vai chơi.

  5. Làm sao đánh giá hiệu quả phát triển kỹ năng hợp tác của trẻ?
    Có thể sử dụng tiêu chí như khả năng thỏa thuận, phối hợp hành động, chia sẻ ý tưởng và giải quyết mâu thuẫn trong trò chơi. Ví dụ, trẻ biết lắng nghe bạn và cùng hoàn thành nhiệm vụ chung được đánh giá cao.

Kết luận

  • Kỹ năng hợp tác là năng lực sống thiết yếu, cần được phát triển từ lứa tuổi mầm non, đặc biệt qua trò chơi đóng vai theo chủ đề.
  • Giáo viên tại các trường mẫu giáo thị xã Điện Bàn nhận thức rõ vai trò của kỹ năng hợp tác và trò chơi đóng vai trong giáo dục trẻ 5-6 tuổi.
  • Thực trạng tổ chức trò chơi và áp dụng biện pháp phát triển kỹ năng hợp tác còn nhiều hạn chế, cần có các giải pháp cụ thể và thực nghiệm sư phạm để nâng cao hiệu quả.
  • Các biện pháp như xây dựng môi trường chơi thân thiện, đào tạo giáo viên, tổ chức trò chơi linh hoạt và đánh giá kỹ năng hợp tác được đề xuất và kiểm nghiệm thành công.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương; khuyến khích các nhà giáo dục và quản lý tiếp tục ứng dụng và phát triển.

Hành động tiếp theo: Các trường mẫu giáo nên triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên để nâng cao năng lực tổ chức trò chơi và phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ.