Phát Triển Kinh Tế Thị Trường Tại Việt Nam: Nghiên Cứu và Giải Pháp

Thị trường tài chính là nơi mua và bán các loại hình công cụ tài chính. Có thể nói rằng, thị trường tài chính mang lại lợi nhuận quan trọng cho các thành viên tham gia vì thị trường có thể tái phân phối vốn trong hệ thống tài chính hay nói cách khác là dẫn vốn từ nơi thừa đến nơi cần vốn. Bên cạnh đó, thị trường tài chính cũng cho phép các đơn vị kinh tế điều chỉnh các loại nợ họ nắm giữ và phát hành để họ có thể đảm bảo khả năng trả nợ, quản lý rủi ro và có khả năng thanh toán; thực hiện phát hành nợ để có thể đa dạng hóa các loại hình tài sản và có khả năng thanh toán.

Các thị trường cấu thành cơ bản của thị trường tài chính Việt Nam đã được hình thành tương đối đầy đủ. Bao gồm: Thị trường tiền tệ, thị trường tín dụng và thị trường chứng khoán. Thị trường tiền tệ là thị trường vốn ngắn hạn, là nơi mua bán ngắn hạn các giấy tờ có giá. Thị trường tín dụng là thị trường được hình thành sớm nhất trong các thị trường cấu thành của thị trường tài chính. Đến nay tín dụng ngân hàng chính thức vẫn là kênh đáp ứng vốn chủ yếu cho nền kinh tế. Thị trường chứng khoán đã được thành lập và đi vào hoạt động từ tháng 7/2000 đã có những đóng góp ban đầu trong việc huy động nguồn vốn dài hạn cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, đến nay thị trường tiền tệ phát triển ở mức độ thấp, quy mô giao dịch trên thị trường còn nhỏ. Các công cụ tài chính chưa đa dạng về chủng loại và thời gian. Thành viên tham gia thị trường chủ yếu là các tổ chức tín dụng có quy mô vốn lớn nhất là các NHTM Nhà nước. Mối liên kết tác động qua lại giữa các thị trường cấu thành của thị trường tiền tệ còn yếu. Mối quan hệ lãi suất trên thị trường nội tệ liên ngân hàng với các thị trường khác như thị trường tín phiếu Kho bạc, thị trường tín dụng. Vì vậy, lãi suất trên thị trường tiền tệ chưa phải là lãi suất để các lực lượng thị trường điều chỉnh lãi suất và có các quyết định đầu tư thích hợp.

Hoạt động tín dụng ngân hàng còn một số vấn đề cần lưu ý như: chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng còn thấp, chứa đựng nhiều rủi ro, tỷ lệ an toàn vốn còn thấp so với thông lệ quốc tế, hệ thống thanh tra giám sát ngân hàng còn nhiều điểm chưa phù hợp với thông lệ quốc tế. Huy động vốn của hệ thống ngân hàng tăng khá mạnh, tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2001-2004 khoảng 25%/năm, chủ yếu là nguồn tiền gửi của tổ chức kinh tế chiếm tỷ trọng lớn nhất chiếm khoảng 50%, tiền gửi tiết kiệm chiếm khoảng 22%.

Cần tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, đảm bảo sự vận hành đồng bộ, hiệu quả của các yếu tố thị trường. Cần tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và công bằng cho các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Đồng thời, cần tăng cường vai trò quản lý, điều tiết của Nhà nước đối với nền kinh tế, đảm bảo sự phát triển bền vững và hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đầu tư vào khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Cần xây dựng hệ thống giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Đồng thời, cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh.

Cần tiếp tục đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, tận dụng tối đa các cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) để mở rộng thị trường xuất khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài. Cần chủ động tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao vị thế của Việt Nam trong nền kinh tế thế giới. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác kinh tế với các nước đối tác, đặc biệt là các nước có nền kinh tế phát triển và có tiềm năng hợp tác lớn.

Thị trường TPCP là một kênh chủ yếu huy động các nguồn vốn trung và dài hạn cho Chính phủ, do vậy sự tạo lập và phát triển thị trường TPCP có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của thị trường tài chính cũng như đối với sự nghiệp phát triển kinh tế của các nước có nền kinh tế thị trường. Thị trường TPCP thực hiện các vai trò chủ yếu sau đây: Tài trợ cho chi tiêu của Chính phủ. Với tư cách là một bộ phận của thị trường tài chính, thị trường TPCP có vai trò khuyến khích tiết kiệm và thu hút các nguồn vốn đầu tư, góp phần làm đồng bộ hóa các khu vực thị trường.

Các thành phần tham gia thị trường trái phiếu chính phủ bao gồm: Nhà phát hành (Bộ Tài chính), nhà đầu tư (ngân hàng, công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư, cá nhân), các tổ chức trung gian (công ty chứng khoán, ngân hàng đầu tư). Mỗi thành phần đều có vai trò và chức năng riêng, góp phần vào sự vận hành hiệu quả của thị trường.

Các nước phát triển có nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc xây dựng và vận hành kinh tế thị trường. Các bài học về cải cách thể chế, tự do hóa thương mại, thu hút đầu tư nước ngoài, phát triển thị trường tài chính, và quản lý rủi ro có thể giúp Việt Nam tránh được những sai lầm và tận dụng tối đa các cơ hội phát triển.

Các nước đang phát triển cũng có nhiều kinh nghiệm đáng giá trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường. Các bài học về xây dựng thể chế, phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ, xóa đói giảm nghèo, và bảo vệ môi trường có thể giúp Việt Nam giải quyết những thách thức tương tự.

Kinh tế số và chuyển đổi số là xu hướng tất yếu của thời đại. Việt Nam cần tận dụng tối đa các cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển kinh tế số, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia.

Kinh tế xanh và phát triển bền vững là mục tiêu quan trọng của Việt Nam. Cần có các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, sử dụng năng lượng tái tạo, và bảo vệ môi trường.