Tổng quan nghiên cứu

Ngành du lịch toàn cầu chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi đại dịch COVID-19, với mức độ tác động nặng nề nhất trong vòng 100 năm qua. Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) dự đoán việc phục hồi ngành du lịch về mức trước khủng hoảng có thể mất từ 3-4 năm. Tại Việt Nam, đặc biệt là huyện đảo Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, du lịch cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc khi các hoạt động du lịch quốc tế bị ngừng trệ từ tháng 3/2020 đến hết năm 2021, trong khi thị trường nội địa cũng bị hạn chế do các đợt giãn cách xã hội. Vân Đồn, với hơn 600 đảo lớn nhỏ, sở hữu nhiều tiềm năng du lịch biển đảo, cảnh quan thiên nhiên và di tích lịch sử văn hóa đặc sắc, đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhưng vẫn còn nhiều thách thức về quy hoạch, bảo vệ môi trường và phát triển nguồn nhân lực du lịch.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào phát triển du lịch huyện Vân Đồn theo định hướng bền vững, nhằm đề xuất các giải pháp phát triển du lịch vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế, vừa bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và phát huy giá trị văn hóa xã hội. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ không gian địa lý huyện Vân Đồn, với thời gian khảo sát thực trạng từ 2017 đến 2022 và định hướng phát triển đến năm 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các nhà đầu tư xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch, bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch bền vững dựa trên ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội - văn hóa và môi trường. Khái niệm du lịch bền vững được hiểu là phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách du lịch và cộng đồng địa phương mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Các nguyên tắc phát triển du lịch bền vững bao gồm sử dụng có trách nhiệm tài nguyên du lịch, không khai thác quá mức, bảo vệ đa dạng sinh học, tăng cường sự tham gia của cộng đồng và đảm bảo phát triển kinh tế xã hội hài hòa.

Bộ tiêu chí đánh giá du lịch bền vững được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế như của Hội đồng Du lịch Toàn cầu (GSTC), ETE và Manning, đồng thời được điều chỉnh phù hợp với đặc thù của huyện Vân Đồn. Các tiêu chí tập trung vào ba nhóm chính: nhóm tiêu chí kinh tế (tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, giá cả dịch vụ hợp lý), nhóm tiêu chí tài nguyên thiên nhiên và môi trường (bảo vệ tài nguyên, xử lý chất thải, đa dạng sản phẩm du lịch) và nhóm tiêu chí văn hóa - xã hội (bảo tồn di tích, phát huy văn hóa truyền thống, chất lượng nguồn nhân lực, sự tham gia của cộng đồng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống, kết hợp phân tích kinh tế, xã hội - văn hóa và môi trường để đánh giá phát triển du lịch bền vững tại Vân Đồn. Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức của UBND huyện Vân Đồn, Sở Du lịch tỉnh Quảng Ninh, các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước, cùng số liệu khảo sát thực địa và phỏng vấn chuyên gia.

Phương pháp khảo sát thực địa được tiến hành tại các điểm du lịch trọng điểm như đảo Quan Lạn, Minh Châu, Ngọc Vừng và Bãi Dài nhằm thu thập dữ liệu về hoạt động du lịch, tài nguyên và nhận thức cộng đồng. Phương pháp phân tích thống kê được áp dụng để xử lý dữ liệu định lượng từ khoảng 120 mẫu khảo sát khách du lịch và người dân địa phương. Phân tích SWOT được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch bền vững của huyện. Ngoài ra, phỏng vấn sâu các chuyên gia du lịch giúp bổ sung các định hướng và giải pháp phát triển phù hợp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2022 cho khảo sát thực trạng, với đề xuất giải pháp và định hướng phát triển đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế và đóng góp của du lịch: Giá trị sản xuất toàn huyện Vân Đồn giai đoạn 2017-2021 đạt khoảng 1.402 tỷ đồng, trong đó ngành dịch vụ và du lịch chiếm 26,8% cơ cấu kinh tế năm 2021, tăng từ 21,4% năm 2017. Thu nhập bình quân đầu người năm 2021 đạt khoảng 82,3 triệu đồng/năm, tương đương 3.660 USD, chiếm 65% mức bình quân cả nước.

  2. Tài nguyên thiên nhiên và môi trường: Vân Đồn sở hữu hệ thống đảo đá vôi với nhiều bãi biển đẹp như Bãi Dài, Quan Lạn, Minh Châu, có khí hậu ôn hòa, lượng mưa trung bình khoảng 1.500 mm/năm và nhiệt độ trung bình trên 22°C. Tuy nhiên, hiện trạng ô nhiễm môi trường do xử lý chất thải chưa hiệu quả và áp lực từ phát triển du lịch chưa được kiểm soát chặt chẽ.

  3. Nguồn nhân lực và chất lượng dịch vụ: Nguồn nhân lực du lịch chủ yếu là người dân địa phương với trình độ chuyên môn còn hạn chế. Chất lượng dịch vụ du lịch chưa đồng đều, ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách du lịch. Tỷ lệ hài lòng của khách du lịch về dịch vụ đạt khoảng 70%, còn thấp so với các điểm đến phát triển bền vững khác.

  4. Sự tham gia của cộng đồng và quản lý: Cư dân địa phương có nhận thức ngày càng cao về tầm quan trọng của bảo vệ tài nguyên và môi trường, tuy nhiên mức độ tham gia vào các hoạt động du lịch còn hạn chế. Công tác quản lý nhà nước và quy hoạch phát triển du lịch chưa đồng bộ, dẫn đến một số bất cập trong phát triển bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy du lịch Vân Đồn đang trên đà phát triển tích cực, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế địa phương. Tuy nhiên, sự phát triển này chưa thực sự bền vững do các hạn chế về quản lý tài nguyên, môi trường và nguồn nhân lực. So với các thành phố du lịch biển như Đà Nẵng và Nha Trang, Vân Đồn còn thiếu các chính sách quy hoạch chi tiết và hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ.

Biểu đồ cơ cấu ngành kinh tế giai đoạn 2017-2021 minh họa sự chuyển dịch tích cực từ nông nghiệp sang dịch vụ và du lịch, phản ánh xu hướng phát triển kinh tế địa phương. Bảng đánh giá mức độ hài lòng của khách du lịch và người dân địa phương cũng cho thấy cần cải thiện chất lượng dịch vụ và tăng cường sự tham gia cộng đồng.

Việc áp dụng các nguyên tắc phát triển du lịch bền vững, như sử dụng tài nguyên có trách nhiệm, bảo vệ môi trường và phát huy giá trị văn hóa, là cần thiết để đảm bảo sự phát triển lâu dài của ngành du lịch Vân Đồn. Kinh nghiệm từ Đà Nẵng và Nha Trang cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng chiến lược phát triển rõ ràng, thu hút đầu tư chiến lược và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện quy hoạch phát triển du lịch bền vững: Thiết lập kế hoạch chi tiết, đồng bộ với quy hoạch sử dụng đất và các ngành liên quan, đảm bảo cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Vân Đồn, Sở Du lịch tỉnh Quảng Ninh. Thời gian: 2023-2025.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, kỹ năng phục vụ và quản lý du lịch cho người dân địa phương và cán bộ quản lý. Chủ thể thực hiện: các trường đào tạo du lịch, doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương. Thời gian: 2023-2027.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, thân thiện môi trường: Khai thác các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch biển đảo gắn với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và di sản văn hóa. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương. Thời gian: 2023-2030.

  4. Tăng cường quản lý môi trường và xử lý chất thải: Xây dựng hệ thống xử lý nước thải, rác thải tại các điểm du lịch, kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ đa dạng sinh học. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương, các cơ quan môi trường. Thời gian: 2023-2026.

  5. Thúc đẩy quảng bá, xúc tiến du lịch an toàn và bền vững: Xây dựng chiến lược truyền thông, quảng bá hình ảnh du lịch Vân Đồn an toàn, thân thiện, hấp dẫn khách du lịch trong và ngoài nước. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch, các doanh nghiệp lữ hành. Thời gian: 2023-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch: Giúp xây dựng chính sách, quy hoạch và quản lý phát triển du lịch bền vững phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Cung cấp cơ sở dữ liệu và giải pháp để phát triển sản phẩm du lịch thân thiện môi trường, nâng cao chất lượng dịch vụ và thu hút đầu tư hiệu quả.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển du lịch bền vững, đồng thời hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong bảo vệ tài nguyên và phát triển du lịch bền vững, góp phần cải thiện đời sống và sinh kế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch bền vững là gì và tại sao quan trọng đối với Vân Đồn?
    Du lịch bền vững là phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng của các thế hệ tương lai, cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Đối với Vân Đồn, phát triển bền vững giúp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, phát huy giá trị văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng.

  2. Những thách thức chính trong phát triển du lịch bền vững tại Vân Đồn là gì?
    Bao gồm quy hoạch chưa đồng bộ, ô nhiễm môi trường do xử lý chất thải chưa hiệu quả, nguồn nhân lực du lịch còn hạn chế về chuyên môn, và sự tham gia của cộng đồng chưa cao.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch tại Vân Đồn?
    Thông qua tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, kỹ năng mềm, quản lý dịch vụ và nâng cao nhận thức về du lịch bền vững cho người dân địa phương và cán bộ quản lý.

  4. Các sản phẩm du lịch nào phù hợp để phát triển bền vững tại Vân Đồn?
    Du lịch sinh thái biển đảo, du lịch văn hóa truyền thống, du lịch trải nghiệm thiên nhiên và các loại hình du lịch xanh thân thiện môi trường là những sản phẩm phù hợp.

  5. Vai trò của cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững là gì?
    Cộng đồng địa phương đóng vai trò trung tâm trong bảo vệ tài nguyên, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo lợi ích kinh tế xã hội được chia sẻ công bằng.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích toàn diện thực trạng phát triển du lịch huyện Vân Đồn giai đoạn 2017-2022, xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch bền vững.
  • Đề xuất bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với đặc thù địa phương, tập trung vào ba trụ cột kinh tế, môi trường và văn hóa - xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển sản phẩm du lịch xanh, hoàn thiện quy hoạch và tăng cường quản lý môi trường.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, hỗ trợ chính quyền và doanh nghiệp trong việc xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững tại Vân Đồn đến năm 2030.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các mô hình quản lý du lịch bền vững và đánh giá tác động lâu dài của các giải pháp đề xuất.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan để phát triển du lịch Vân Đồn một cách bền vững và hiệu quả. Đề nghị các nhà quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương cùng chung tay thực hiện để đưa Vân Đồn trở thành điểm đến du lịch sinh thái biển đảo chất lượng cao, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững của tỉnh Quảng Ninh.