Phát Triển Cụm Liên Kết Ngành Tại Vùng Kinh Tế Trọng Điểm Bắc Bộ Trong Bối Cảnh Hội Nhập Quốc Tế

Các nghiên cứu tập trung vào bản chất của CLKN, kinh nghiệm nước ngoài về hình thành và phát triển CLKN ở những ngành và những vùng khác nhau. Những công trình nghiên cứu này cũng chỉ ra các nhân tố khác nhau tác động đến sự hình thành các CLKN và nhận định việc hình thành và phát triển CLKN là một vấn đề tất yếu. Tuy nhiên, việc xác định cụ thể mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến sự hình thành, phát triển của CLKN trong bối cảnh hội nhập quốc tế cũng như xác định bộ tiêu chí đánh giá sự phát triển này từ đó đưa ra các chính sách, giải pháp để thúc đẩy phát triển các CLKN phù hợp với từng ngành, từng lĩnh vực, từng vùng vẫn còn nhiều bàn luận.

Sự hình thành các CLKN ở Vùng Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ (Vùng KTTĐ Bắc Bộ) phần lớn là tự phát, không có sự can thiệp trực tiếp có chủ ý ban đầu của Chính phủ. Việc hình thành các cụm này được chủ động dẫn dắt bởi các nhà đầu tư nước ngoài. Do đó, mối liên kết kinh tế giữa các CLKN với nền kinh tế địa phương chưa thực sự phát huy mạnh. Điều này làm giảm tác động lan tỏa của CLKN tới phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Đặc biệt, các mối liên kết với các nước phát triển, các cụm ngành kinh tế chưa đủ mạnh. Năng suất lao động chưa được cải thiện đáng kể.

Các CLKN đều được hình thành và phát triển một cách tự nhiên nhưng nó đã có những đóng góp đáng kể. Thời gian tới, việc hội nhập ngày càng sâu rộng vào đời sống kinh tế thế giới thông qua việc kí kết và thực hiện các hiệp định thương mại tự do và tham gia vào Hiệp định Đối tác Toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTTP) sẽ tạo ra những cơ hội to lớn và thách thức gay gắt đối với các doanh nghiệp và các ngành. Cùng với việc tổ chức lại sản xuất của doanh nghiệp, phương thức phát triển CLKN như thế nào để tác động hiệu quả nhất đến phát triển kinh tế Vùng KTTĐ Bắc Bộ trong bối cảnh hội nhập quốc tế luôn là vấn đề cấp thiết.

Vùng KTTĐ Bắc Bộ bao gồm 7 tỉnh và thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc. Đây là trung tâm kinh tế năng động và là đầu tàu kinh tế quan trọng của cả nước. Vùng này có nhiều tiềm năng, lợi thế về vị trí địa lý, hệ thống kết cấu hạ tầng, đi đầu trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thúc đẩy, hỗ trợ các vùng khác cùng phát triển. Nó tập trung đầy đủ các nhân tố hình thành và phát triển các CLKN: cơ sở đào tạo và nghiên cứu, tổ chức trung gian, nguồn nhân lực, vốn đầu tư, môi trường kinh doanh, môi trường sống cho nhà đầu tư và cơ sở hạ tầng.

Luận án khẳng định sự hình thành và phát triển của các CLKN dệt may, điện tử đã được các nghiên cứu trước đó chứng minh vẫn tiếp tục phát triển đến giai đoạn hiện nay. Đồng thời thông qua việc tính toán chỉ tiêu LQ, luận án đã phát hiện được mức độ hình thành và phát triển của CLKN ô tô tại Vùng KTTĐ Bắc Bộ.

Luận án phân tích, đánh giá và cung cấp bằng chứng thực tế về thực trạng phát triển các CLKN dệt may, điện tử và ô tô tại Vùng KTTĐ Bắc Bộ về số lượng các chủ thể liên kết trong cụm, về loại hình và quy mô các CLKN, về mối liên kết của các chủ thể trong CLKN. Trên cơ sở phân tích SWOT, luận án chỉ ra và kết luận về những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức về CLKN Vùng KTTĐ Bắc Bộ.

Từ đó, đưa ra các định hướng về tiêu thụ sản phẩm, các chính sách quản lý Nhà nước, đào tạo đội ngũ lao động, áp dụng thành tựu chuyển giao công nghệ nhằm phát triển CLKN Vùng KTTĐ Bắc Bộ. Luận án đã lựa chọn mô hình SEM để phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển CLKN tại Vùng KTTĐ Bắc Bộ và kiểm định mô hình đó, các yếu tố được xác định bao gồm: Vai trò của Nhà nước, Khả năng liên kết hợp tác của các DN trong cụm, Nguồn tài chính, Môi trường kinh doanh, Cơ sở hạ tầng, Chất lượng lao động.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt. Cần đầu tư vào giáo dục và đào tạo nghề để cung cấp lực lượng lao động có kỹ năng phù hợp với yêu cầu của các ngành công nghiệp trong cụm. Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho người lao động. Đảm bảo lực lượng lao động chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển.

Cải thiện môi trường kinh doanh là yếu tố quan trọng để thu hút đầu tư và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp trong cụm. Cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và thông tin. Đảm bảo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và cạnh tranh.

Tăng cường khả năng liên kết và hội nhập là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh của các cụm. Cần khuyến khích các doanh nghiệp hợp tác, liên kết trong chuỗi giá trị, tạo thành mạng lưới sản xuất, cung ứng và phân phối hiệu quả. Đồng thời, cần tăng cường kết nối với các thị trường quốc tế, tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu để mở rộng thị trường và tiếp cận công nghệ mới.

Luận án lựa chọn mô hình SEM và kiểm định các yếu tố tác động đến phát triển CLKN, bao gồm: Vai trò của Nhà nước, Khả năng liên kết hợp tác của các DN trong cụm, Nguồn tài chính, Môi trường kinh doanh, Cơ sở hạ tầng, Chất lượng lao động. Kết quả phân tích cho thấy mức độ tác động và vai trò quan trọng của từng yếu tố tới sự phát triển chung của cụm liên kết ngành.

Dựa trên kết quả mô hình SEM, luận án đưa ra các hàm ý chính sách cụ thể nhằm thúc đẩy phát triển CLKN tại Vùng KTTĐ Bắc Bộ. Các chính sách này tập trung vào việc cải thiện các yếu tố có tác động mạnh nhất tới sự phát triển của cụm liên kết ngành, bao gồm cả chính sách về hỗ trợ tài chính, phát triển cơ sở hạ tầng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Để phát triển CLKN bền vững, cần có định hướng rõ ràng về phát triển các ngành công nghiệp chủ lực, tập trung vào các ngành có giá trị gia tăng cao, có khả năng cạnh tranh quốc tế và thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần tăng cường hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu, mở rộng thị trường xuất khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài vào các cụm liên kết ngành.

Trong bối cảnh kinh tế và chính trị thế giới liên tục biến động, việc nghiên cứu về cụm liên kết ngành cần tiếp tục được đẩy mạnh. Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của các hiệp định thương mại tự do, các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, và các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của các CLKN. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu chuyên sâu về từng ngành công nghiệp cụ thể để đề xuất các giải pháp phát triển phù hợp.