Pháp Luật Về Kết Hôn Giả Tạo Ở Việt Nam Hiện Nay

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 đã đưa ra định nghĩa rõ ràng về kết hôn giả tạo, bao gồm các mục đích cụ thể như xuất cảnh, nhập cảnh, cư trú, nhập quốc tịch, và hưởng chế độ ưu đãi. Điều này tạo cơ sở pháp lý vững chắc để xử lý các hành vi kết hôn giả tạo trong thực tiễn. Khái niệm này không chỉ liệt kê các trường hợp mà pháp luật nước ngoài đề cập đến, mà còn cụ thể hóa mục đích dựa trên điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam. Theo tác giả, kết hôn giả tạo là việc kết hôn để che giấu những mục đích khác mà không nhằm xây dựng gia đình.

Kết hôn giả tạo là một biến thể mới của hôn nhân hiện đại, được xã hội thừa nhận và pháp luật bảo hộ cho đến khi có bằng chứng chứng minh sự giả tạo. Đây là cuộc hôn nhân có đầy đủ giá trị pháp lý, đáp ứng các điều kiện kết hôn theo quy định. Tuy nhiên, mục đích chung sống và xây dựng gia đình không được chú trọng. Các chủ thể nhận thức được hành vi của mình khi xác lập quan hệ hôn nhân. Quan hệ hôn nhân giả tạo là cả hai bên nam nữ cùng biết hôn nhân đó là giả tạo, nếu chỉ một bên biết thì sẽ trở thành hôn nhân lừa dối.

Điều 124 Bộ Luật Dân sự năm 2015 quy định về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo. Tuy nhiên, kết hôn giả tạo không nhằm che giấu một giao dịch khác, mà là che giấu mục đích thật sự của các bên trong quan hệ hôn nhân. Việc kết hôn giả tạo cũng không có trường hợp nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba. Khi phát hiện giao dịch dân sự có dấu hiệu giả tạo, giao dịch dân sự có thể bị hủy bỏ và các bên trở lại tình trạng ban đầu. Còn trong hôn nhân, nếu việc kết hôn là giả tạo, thì việc huỷ bỏ việc kết hôn đó còn phải đƣợc xem xét trên rất nhiều góc độ, đặc biệt có tính toán đến lợi ích của gia đình.

Có rất nhiều động cơ dẫn đến việc kết hôn giả tạo, trong đó có thể kể đến như: lợi dụng kết hôn giả tạo để xuất cảnh, chủ yếu xảy ra trong trường hợp người Việt Nam xuất cảnh ra nước ngoài mà ít xảy ra theo hướng ngược lại. Lợi dụng kết hôn giả tạo để nhập cảnh, xuất hiện cả trong trường hợp người nước ngoài nhập cảnh tại Việt Nam và người Việt Nam nhập cảnh tại nước ngoài. Lợi dụng kết hôn giả tạo để cư trú, trường hợp này thường gặp ở ba khía cạnh: một là, người Việt Nam lợi dụng kết hôn để cư trú ở trong nước, chủ yếu gặp ở những người muốn nhập hộ khẩu vào các thành phố lớn hoặc những người lợi dụng cuốn hộ khẩu thường trú để nhằm hưởng chế độ ưu đãi của Nhà nước.

Hậu quả của kết hôn giả tạo không chỉ dừng lại ở việc xác lập quan hệ hôn nhân về mặt pháp lý để đạt mục đích nào đó mà còn có những vấn đề phức tạp xảy ra nên không thể lường trước được những hậu quả phát sinh. Tiềm ẩn những nguy cơ như nạn buôn bán người xuyên quốc gia, xâm phạm tình dục đối với phụ nữ, lợi dụng điểm yếu để đòi hỏi về vật chất hoặc gây áp lực tinh thần. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 đã có quy định về vấn đề kết hôn giả tạo tại Khoản 11 Điều 3 và điểm a Khoản 2 Điều 5. Tuy nhiên những quy định này chưa giải quyết được các vấn đề phức tạp xung quanh việc kết hôn giả tạo.

Việc xác định kết hôn giả tạo dựa trên hai căn cứ chính: mục đích của việc kết hôn và quyền, nghĩa vụ về nhân thân giữa vợ chồng. Nếu mục đích của việc kết hôn không nhằm xây dựng gia đình mà chỉ để đạt được các lợi ích khác, và nếu quyền, nghĩa vụ về nhân thân giữa vợ chồng không được thực hiện một cách thực chất, thì có thể xác định đó là kết hôn giả tạo.

Các trường hợp kết hôn giả tạo cụ thể bao gồm: Lợi dụng kết hôn để xuất cảnh; Lợi dụng kết hôn để nhập cảnh; Lợi dụng kết hôn để cư trú; Lợi dụng kết hôn để nhập quốc tịch Việt Nam; Lợi dụng kết hôn để nhập quốc tịch nước ngoài; Lợi dụng kết hôn để hưởng chế độ ưu đãi của Nhà nước; Lợi dụng kết hôn để đạt được mục đích khác.

Việc xử lý kết hôn giả tạo theo pháp luật Việt Nam hiện nay tuân theo các nguyên tắc nhất định. Người có quyền yêu cầu hủy kết hôn giả tạo được quy định rõ ràng. Mục đích và ý nghĩa của việc xử lý kết hôn giả tạo là bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình, ngăn chặn các hành vi lợi dụng hôn nhân để đạt được các mục đích bất hợp pháp. Hậu quả pháp lý của việc hủy kết hôn giả tạo cũng được quy định cụ thể.

Các biện pháp phòng ngừa kết hôn giả tạo bao gồm phỏng vấn, thẩm tra, xác minh việc kết hôn để phát hiện các dấu hiệu nghi vấn. Từ chối đăng ký kết hôn nếu có căn cứ xác định đó là kết hôn giả tạo. Quy định về bảo lãnh tài chính để đảm bảo rằng các bên có đủ khả năng tài chính để xây dựng gia đình. Hoàn thiện điều kiện và trình tự đăng ký kết hôn để ngăn chặn các hành vi gian lận.

Để nâng cao hiệu quả xử lý kết hôn giả tạo, cần hoàn thiện các biện pháp xử lý, bao gồm cả biện pháp hành chính và hình sự. Nâng cao năng lực cán bộ làm công tác tư pháp - hộ tịch để họ có đủ kiến thức và kỹ năng để phát hiện và xử lý các trường hợp kết hôn giả tạo. Cần có các giải pháp về chính sách kinh tế, xã hội để giảm thiểu các động cơ dẫn đến kết hôn giả tạo.

Trong giới khoa học pháp lý vẫn còn ít công trình nghiên cứu về vấn đề này. Chính vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài “Pháp luật về kết hôn giả tạo ở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề liên quan đến kết hôn giả tạo và góp phần hoàn thiện pháp luật về kết hôn giả tạo ở Việt Nam.

Trong thực tế rất khó phát hiện và nhận biết được việc kết hôn giả tạo, vì việc kết hôn này thường được sắp đặt, dàn dựng và toàn bộ hồ sơ thủ tục pháp lý là đầy đủ và hợp pháp. Đặc biệt là việc kết hôn giả tạo đã trở thành một nghề để kinh doanh trục lợi thông qua hoạt động môi giới.

Cần có sự tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới trong việc phòng chống kết hôn giả tạo. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia trong việc trao đổi thông tin và xử lý các trường hợp kết hôn giả tạo có yếu tố nước ngoài.

Cần có các giải pháp về chính sách kinh tế, xã hội để giảm thiểu các động cơ dẫn đến kết hôn giả tạo. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng để đảm bảo hiệu quả của các quy định pháp luật về kết hôn giả tạo.