Phân Tích Thực Trạng Kê Đơn Điều Trị Ngoại Trú Bệnh Viêm Phế Quản Cấp Tại Bệnh Viện Đại Học Y Dược Buôn Ma Thuột

• Tác giả: Doãn Phương Linh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Thanh Hương
• Trường học: Trường Đại Học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Tổ Chức Quản Lý Dược
• Đề tài: Phân Tích Thực Trạng Kê Đơn Điều Trị Ngoại Trú Bệnh Viêm Phế Quản Cấp Tại Bệnh Viện Đại Học Y Dược Buôn Ma Thuột
• Loại tài liệu: Luận Văn Dược Sĩ Chuyên Khoa Cấp I
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Đắk Lắk

• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1.1. Tổng quan về bệnh viêm phế quản cấp và sử dụng thuốc trong điều trị bệnh viêm phế quản cấp
• 1.1.1. Khái niệm bệnh viêm phế quản cấp
• 1.1.2. Dịch tễ bệnh viêm phế quản cấp
• 1.1.3. Điều trị viêm phế quản cấp
• 1.1.4. Chi phí điều trị viêm phế quản cấp
• 1.1.5. Tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp
• 1.1.5.1. Kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp
• 1.1.5.2. Lựa chọn kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp
• 1.1.6. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
• 1.1.7. Giới thiệu Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột
• 1.1.7.1. Giới thiệu chung
• 1.1.7.2. Mô hình bệnh tật và thực trạng đơn được kê tại Bệnh viện
• 1.1.7.3. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 1.2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.2.3. Biến số nghiên cứu
• 1.2.4. Thiết kế nghiên cứu
• 1.2.5. Phương pháp thu thập số liệu
• 1.2.6. Mẫu nghiên cứu
• 1.2.7. Xử lý và phân tích số liệu
• 1.3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 1.3.1. Mô tả cơ cấu các thuốc được kê đơn điều trị ngoại trú bệnh viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột năm 2022
• 1.3.1.1. Số thuốc được kê trong một đơn thuốc
• 1.3.1.2. Thực trạng các thuốc được kê đơn trong các đơn thuốc
• 1.3.1.3. Cơ cấu chi phí trên đơn thuốc trong điều trị viêm phế quản cấp
• 1.3.2. Phân tích tính phù hợp lựa chọn kháng sinh trong điều trị ngoại trú bệnh viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột năm 2022
• 1.3.2.1. Kết quả đánh giá tính phù hợp trong lựa chọn kháng sinh
• 1.3.2.2. Phân tích tính phù hợp về liều kháng sinh được kê trong đơn
• 1.3.2.3. Phân tích tính phù hợp số lần dùng kháng sinh được kê trong đơn
• 1.3.2.4. Thời gian kê kháng sinh
• 1.3.2.5. Kết quả phân tích tính phù hợp chung của đơn thuốc
• 1.4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Viêm Phế Quản Cấp Thực Trạng Kê Đơn

Viêm phế quản cấp là bệnh lý hô hấp thường gặp, đặc trưng bởi tình trạng viêm niêm mạc phế quản. Bệnh thường do virus gây ra, và việc sử dụng kháng sinh không cần thiết có thể dẫn đến kháng kháng sinh. Nghiên cứu này tập trung vào phân tích thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột năm 2022. Mục tiêu là đánh giá cơ cấu thuốc, tính phù hợp của kháng sinh, và chi phí điều trị, từ đó đề xuất giải pháp cải thiện chất lượng kê đơn và giảm thiểu tình trạng lạm dụng kháng sinh. Theo ước tính, có khoảng 5% dân số sẽ có một đợt viêm phế quản cấp hàng năm, chiếm 10% các lần thăm khám ngoại trú ở Hoa Kỳ và 100 triệu lượt mỗi năm. Tình trạng sử dụng kháng sinh không phù hợp có thể gây ra các tác dụng phụ và góp phần phát triển tình trạng kháng kháng sinh [25].

1.1. Khái Niệm Dịch Tễ Học Bệnh Viêm Phế Quản Cấp

Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm nhiễm cấp tính của niêm mạc phế quản ở người trước đó không có tổn thương, bệnh khỏi hoàn toàn không để lại di chứng. Nguyên nhân thường do nhiễm virus, vi khuẩn hoặc cả hai loại. Bệnh thường xuất hiện vào mùa cúm, với tỷ lệ mắc bệnh cao hơn vào mùa đông và mùa thu. Các yếu tố nguy cơ bao gồm tiền sử hút thuốc, sống ở nơi ô nhiễm, và tiền sử hen suyễn. Giống như hầu hết các bệnh đường hô hấp do virus gây ra, bệnh viêm phế quản cấp tính thường xuất hiện trong mùa cúm, tỷ lệ mắc bệnh cao hơn vào mùa đông và mùa thu so với mùa hè và mùa xuân [23].

1.2. Tầm Quan Trọng của Phân Tích Thực Trạng Kê Đơn Hiện Nay

Việc phân tích thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp là vô cùng quan trọng để đánh giá việc tuân thủ phác đồ điều trị, sử dụng kháng sinh hợp lý, và quản lý chi phí hiệu quả. Tình trạng lạm dụng kháng sinh, đặc biệt trong bối cảnh kháng kháng sinh gia tăng, đòi hỏi sự can thiệp kịp thời. Nghiên cứu này cung cấp bằng chứng thực tế để cải thiện kê đơn điều trị viêm phế quản cấp và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe. Điều này cho thấy được chi phí để chi trả khi điều trị bệnh nhiễm trùng hô hấp rất cao, do đó khảo sát về chi phí điều trị của viêm phế quản tại Bệnh viện có thể đánh giá một phần về thực trạng chi phí điều trị viêm phế quản cấp nói riêng và nhiễm trùng đường hô hấp nói chung.

II. Các Vấn Đề Trong Kê Đơn Điều Trị Viêm Phế Quản Cấp

Một trong những thách thức lớn nhất trong điều trị viêm phế quản cấp là tình trạng lạm dụng kháng sinh. Do phần lớn các trường hợp là do virus, việc sử dụng kháng sinh không mang lại lợi ích, thậm chí còn gây hại. Các vấn đề khác bao gồm việc kê đơn quá nhiều thuốc, lựa chọn kháng sinh không phù hợp, và quản lý chi phí điều trị chưa hiệu quả. Điều này dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh, tăng chi phí cho người bệnh, và giảm hiệu quả điều trị. Thuốc kháng sinh thường được kê đơn cho các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính, mặc dù nhiều khi nguyên nhân là do virus [18]. Vậy nên, việc sử dụng kháng sinh không phù hợp trong điều trị nhiễm trùng đường hô hấp do virus có thể gây ra các tác dụng phụ và góp phần phát triển tình trạng kháng kháng sinh [25].

2.1. Tình Trạng Lạm Dụng Kháng Sinh Điều Trị Viêm Phế Quản Cấp

Việc sử dụng kháng sinh không cần thiết trong điều trị viêm phế quản cấp do virus là một vấn đề nghiêm trọng. Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ kháng kháng sinh mà còn gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Các bác sĩ cần tuân thủ các hướng dẫn điều trị và chỉ kê đơn kháng sinh khi có bằng chứng nhiễm khuẩn rõ ràng. Việc kê đơn điều trị cho bệnh nhân được quan tâm rất nhiều ở các cơ sở khám chữa bệnh, sử dụng kháng sinh không phù hợp dẫn đến không có hiệu quả trong điều trị, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh, làm tăng đáng kể chi phí cho người bệnh, mà còn là nguyên nhân làm gia tăng kháng kháng sinh của vi khuẩn đối với các kháng sinh hiện có.

2.2. Ảnh Hưởng Của Kê Đơn Không Hợp Lý Đến Chi Phí Điều Trị

Kê đơn không hợp lý, đặc biệt là việc sử dụng quá nhiều thuốc hoặc lựa chọn thuốc đắt tiền không cần thiết, có thể làm tăng đáng kể chi phí điều trị cho bệnh nhân. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những bệnh nhân có thu nhập thấp hoặc không có bảo hiểm y tế. Việc quản lý chi phí hiệu quả là một phần quan trọng của việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao. WHO xếp Việt Nam vào danh sách các nước có tỷ lệ kháng thuốc kháng sinh cao trên thế giới. Phần lớn chi phí điều trị là do người bệnh được kê đơn trung bình 2 thuốc cho một lần khám và thường phải nghỉ việc 2-3 ngày do bị ốm.

III. Phương Pháp Phân Tích Kê Đơn Viêm Phế Quản Cấp Hiệu Quả

Để phân tích thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp một cách hiệu quả, cần sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp. Điều này bao gồm việc thu thập và phân tích dữ liệu kê đơn, đánh giá tính phù hợp của việc sử dụng kháng sinh, và phân tích chi phí điều trị. Các kết quả phân tích sẽ cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các giải pháp cải thiện chất lượng kê đơn và giảm thiểu lạm dụng kháng sinh. Trong nghiên cứu của chúng tôi, chi phí điều trị viêm phế quản cấp ngoại trú được tính trên chi phí của thuốc được kê của người bệnh trong đơn thuốc. Trong đó, có sự chia ra của chi phí kháng sinh trong đơn và chi phí tổng cả đơn thuốc.

3.1. Thu Thập Phân Tích Dữ Liệu Kê Đơn Chi Tiết

Việc thu thập đầy đủ và chính xác dữ liệu kê đơn là bước đầu tiên quan trọng trong quá trình phân tích. Dữ liệu này bao gồm thông tin về thuốc được kê, liều lượng, tần suất, thời gian điều trị, và chi phí. Phân tích dữ liệu này sẽ giúp xác định các xu hướng kê đơn, các loại thuốc được sử dụng phổ biến nhất, và các trường hợp kê đơn không hợp lý. Các biến số trong mẫu nghiên cứu bao gồm: Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu, Số thuốc kê trung bình trong một đơn, Cơ cấu thuốc được kê theo nhóm tác dụng dược lý, Cơ cấu thuốc sản xuất trong nước và thuốc nhập khẩu, Đường dùng thuốc được kê đơn, Tỷ lệ nhóm kháng sinh được chỉ định trong lượt kê kháng sinh, Tỷ lệ loại kháng sinh được kê đơn trong tổng số lượt kê thuốc.

3.2. Đánh Giá Tính Phù Hợp Của Sử Dụng Kháng Sinh

Đánh giá tính phù hợp của việc sử dụng kháng sinh là một phần quan trọng của quá trình phân tích. Điều này đòi hỏi việc so sánh các quyết định kê đơn với các hướng dẫn điều trị hiện hành và các tiêu chuẩn chuyên môn. Các tiêu chí đánh giá bao gồm chỉ định, lựa chọn kháng sinh, liều lượng, tần suất, và thời gian điều trị. Nên chọn kháng sinh nhóm macrolid, hoặc doxycyclin cho những trường hợp viêm phế quản cấp ở người trước đó hoàn toàn khỏe mạnh; kháng sinh nhóm beta-lactam phối hợp với chất ức chế beta-lactamase hoặc nhóm quinolon nên được lựa 4 chọn ban đầu trong điều trị các trường hợp viêm phế quản cấp có tiền sử dùng kháng sinh trong vòng 3 tháng gần đây, hoặc viêm phế quản cấp ở người có tuổi cao, có bệnh mạn tính kèm theo.

3.3. Phân Tích Chi Phí Điều Trị và So Sánh

Phân tích chi phí điều trị giúp xác định gánh nặng tài chính đối với bệnh nhân và hệ thống y tế. Cần so sánh chi phí điều trị viêm phế quản cấp với các bệnh lý khác và đánh giá hiệu quả chi phí của các phương pháp điều trị khác nhau. Điều này sẽ giúp đưa ra các quyết định về phân bổ nguồn lực và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Tỷ lệ nhóm kháng sinh được chỉ định trong lượt kê kháng sinh, Tỷ lệ loại kháng sinh được kê đơn trong tổng số lượt kê thuốc, Nhóm thuốc biệt dược gốc và thuốc generic trong nhóm kháng sinh, Chi phí điều trị của người bệnh trong mẫu nghiên cứu.

IV. Thực Trạng Kê Đơn Điều Trị Tại Bệnh Viện Buôn Ma Thuột

Nghiên cứu tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột năm 2022 cho thấy một số vấn đề đáng quan tâm trong thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp. Tỷ lệ sử dụng kháng sinh còn cao, và có sự khác biệt đáng kể trong việc lựa chọn kháng sinh và quản lý chi phí. Các kết quả này cho thấy cần có các biện pháp can thiệp để cải thiện chất lượng kê đơn và giảm thiểu lạm dụng kháng sinh. Phần lớn chi phí điều trị là do người bệnh được kê đơn trung bình 2 thuốc cho một lần khám và thường phải nghỉ việc 2-3 ngày do bị ốm. Ngoài ra, việc điều trị không dứt có thể làm tăng tình trạng nhập viện và tăng gánh nặng chi phí cho gia đình và xã hội.

4.1. Cơ Cấu Các Thuốc Được Kê Đơn Phổ Biến Nhất

Phân tích cơ cấu các thuốc được kê đơn cho thấy các nhóm thuốc được sử dụng phổ biến nhất là kháng sinh, thuốc giảm ho, và thuốc long đờm. Tuy nhiên, cần đánh giá kỹ lưỡng tính phù hợp của việc sử dụng các loại thuốc này trong từng trường hợp cụ thể. Một đánh giá của Cochrane về chín thử nghiệm ngẫu nhiên, có kiểm soát đối với các thuốc kháng sinh cho thấy tổng thời gian ho giảm nhẹ (0,6 ngày). Việc giảm số ngày bị bệnh là không đáng kể theo đánh giá này [23].

4.2. Phân Tích Tính Phù Hợp Lựa Chọn Kháng Sinh

Kết quả đánh giá tính phù hợp trong lựa chọn kháng sinh cho thấy một số trường hợp không tuân thủ các hướng dẫn điều trị. Việc lựa chọn kháng sinh không phù hợp có thể dẫn đến kháng kháng sinh và làm giảm hiệu quả điều trị. Nên chọn kháng sinh nhóm macrolid, hoặc doxycyclin cho những trường hợp viêm phế quản cấp ở người trước đó hoàn toàn khỏe mạnh; kháng sinh nhóm beta-lactam phối hợp với chất ức chế beta-lactamase hoặc nhóm quinolon nên được lựa 4 chọn ban đầu trong điều trị các trường hợp viêm phế quản cấp có tiền sử dùng kháng sinh trong vòng 3 tháng gần đây, hoặc viêm phế quản cấp ở người có tuổi cao, có bệnh mạn tính kèm theo.

4.3. Đánh Giá Chi Phí Điều Trị Trung Bình Cho Bệnh Nhân

Chi phí điều trị trung bình cho bệnh nhân viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột là một con số đáng quan tâm. Cần phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí điều trị và tìm cách giảm thiểu gánh nặng tài chính cho bệnh nhân. Tại Hoa Kỳ, một nghiên cứu khảo sát được rằng, nhiễm trùng đường hô hấp trên và dưới được ước tính là nguyên nhân gây ra khoảng 15 tỷ USD chi phí điều trị trực tiếp, ước tính có khoảng 1,25 triệu người phải nhập viện vì các nhiễm trùng đường hô hấp và chi phí chăm sóc được dự đoán vượt quá 4 tỷ USD.

V. Giải Pháp Cải Thiện Thực Trạng Kê Đơn Viêm Phế Quản

Để cải thiện thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp, cần triển khai các giải pháp đồng bộ. Điều này bao gồm việc tăng cường đào tạo cho bác sĩ về hướng dẫn điều trị, xây dựng các phác đồ điều trị cụ thể, và giám sát chặt chẽ việc kê đơn. Ngoài ra, cần nâng cao nhận thức của người dân về việc sử dụng kháng sinh hợp lý và tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị. Nhiều hiệp hội y tế quốc tế khác khuyến cáo không nên sử dụng kháng sinh trong viêm phế quản cấp tính do virus. Bất chấp những khuyến nghị này, một tỷ lệ lớn bệnh nhân bị viêm phế quản cấp tính được kê đơn thuốc kháng sinh.

5.1. Nâng Cao Năng Lực Chuyên Môn Cho Bác Sĩ

Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ về hướng dẫn điều trị viêm phế quản cấp là rất quan trọng. Các khóa đào tạo nên tập trung vào việc phân biệt giữa viêm phế quản do virus và do vi khuẩn, và chỉ định kháng sinh hợp lý. Cần cung cấp cho bác sĩ các công cụ và tài liệu tham khảo để hỗ trợ việc kê đơn. Khi điều trị tối ưu mà người bệnh còn ho nhiều, cần lưu ý tình trạng co thắt phế quản, hoặc cần lưu ý thêm các bệnh lý kèm theo như trào ngược dạ dày thực quản hoặc bệnh chưa được chẩn đoán chính xác.

5.2. Xây Dựng Triển Khai Phác Đồ Điều Trị Cụ Thể

Xây dựng các phác đồ điều trị cụ thể và dễ áp dụng sẽ giúp bác sĩ đưa ra các quyết định kê đơn chính xác và nhất quán. Các phác đồ này nên dựa trên các bằng chứng khoa học mới nhất và phù hợp với điều kiện thực tế tại bệnh viện. Các phác đồ điều trị nên được phổ biến rộng rãi và được sử dụng như một công cụ hỗ trợ quyết định. Chỉ định dùng kháng sinh cho những trường hợp: Cải thiện lâm sàng chậm, hoặc không cải thiện; Ho khạc đờm mủ, đờm màu vàng hoặc màu xanh; Người bệnh có kèm bệnh tim, phổi, thận, gan, thần kinh cơ, suy giảm miễn dịch; Người bệnh > 65 tuổi có ho cấp tính kèm thêm 2 hoặc nhiều hơn các dấu hiệu sau; hoặc người bệnh trên 80 tuổi kèm thêm 1 hoặc nhiều hơn các dấu hiệu sau: nhập viên trong 1 năm trước; có đái tháo đường typ 1 hoặc typ 2; tiền sử suy tim sung huyết; hiện đang dùng corticoid uống.

5.3. Giám Sát Kê Đơn Phản Hồi Cho Bác Sĩ

Thực hiện giám sát chặt chẽ việc kê đơn và cung cấp phản hồi cho bác sĩ về hiệu quả điều trị và tuân thủ hướng dẫn. Điều này sẽ giúp bác sĩ nhận ra các sai sót và cải thiện kỹ năng kê đơn. Các chương trình phản hồi nên được thực hiện định kỳ và có tính xây dựng. Không cần dùng kháng sinh cho viêm phế quản cấp đơn thuần ở người bình thường. Thiếu bằng chứng về hiệu quả của điều trị kháng sinh thường quy cho viêm phế quản cấp. Lựa chọn kháng sinh nào cho các trường hợp viêm phế quản cấp: Nên chọn kháng sinh nhóm macrolid, hoặc doxycyclin cho những trường hợp viêm phế quản cấp ở người trước đó hoàn toàn khỏe mạnh.

VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Viêm Phế Quản

Phân tích thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột cho thấy cần có các biện pháp can thiệp để cải thiện chất lượng kê đơn và giảm thiểu lạm dụng kháng sinh. Các giải pháp bao gồm tăng cường đào tạo cho bác sĩ, xây dựng phác đồ điều trị cụ thể, và giám sát chặt chẽ việc kê đơn. Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và tìm kiếm các phương pháp điều trị thay thế cho kháng sinh. Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và tìm kiếm các phương pháp điều trị thay thế cho kháng sinh.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Chính Đánh Giá

Nghiên cứu đã chỉ ra các vấn đề trong thực trạng kê đơn, đặc biệt là tỷ lệ sử dụng kháng sinh cao và sự khác biệt trong lựa chọn kháng sinh. Cần có các biện pháp can thiệp để cải thiện chất lượng kê đơn và giảm thiểu lạm dụng kháng sinh. Không có dữ liệu nào chứng minh triển vọng ho ít nghiêm trọng hơn hoặc ít kéo dài hơn khi điều trị bằng kháng sinh. Liệu pháp kháng sinh được khuyến nghị khi xác định được mầm bệnh có thể điều trị được như cúm hoặc ho gà.

6.2. Đề Xuất Hướng Nghiên Cứu Tiềm Năng Trong Tương Lai

Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp, tìm kiếm các phương pháp điều trị thay thế cho kháng sinh, và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định kê đơn của bác sĩ. Điều này sẽ giúp cung cấp thêm thông tin để cải thiện chất lượng kê đơn và chăm sóc sức khỏe cho bệnh nhân viêm phế quản cấp. Nên tránh sử dụng kháng sinh trong những trường hợp đơn giản do chi phí kháng sinh, vấn đề kháng kháng sinh ngày càng gia tăng trên toàn cầu và các tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng kháng sinh.

Tổng quan nghiên cứu

Viêm phế quản cấp là bệnh lý phổ biến trong lâm sàng, với ước tính khoảng 5% dân số mắc mỗi năm, chiếm 10% lượt khám ngoại trú tại Hoa Kỳ và khoảng 100 triệu lượt khám hàng năm. Tại Việt Nam, viêm phế quản cấp cũng là một trong những bệnh lý hô hấp thường gặp, đặc biệt tại các cơ sở y tế như Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột. Mặc dù nguyên nhân chủ yếu là do virus, việc sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp vẫn rất phổ biến, dẫn đến nguy cơ kháng thuốc và tăng chi phí điều trị. Nghiên cứu này nhằm phân tích thực trạng kê đơn điều trị ngoại trú bệnh viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột trong năm 2022, tập trung vào cơ cấu thuốc được kê, tính phù hợp trong lựa chọn kháng sinh và chi phí điều trị. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 100 đơn thuốc ngoại trú được thu thập từ phần mềm HIS trong khoảng thời gian từ 01/10/2022 đến 30/11/2022. Mục tiêu cụ thể là mô tả cơ cấu thuốc kê đơn và đánh giá tính phù hợp của kháng sinh trong điều trị, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả điều trị, giảm thiểu lạm dụng kháng sinh và kiểm soát chi phí điều trị. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ quản lý sử dụng thuốc hợp lý tại bệnh viện, đồng thời góp phần giảm gánh nặng kinh tế cho người bệnh và xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và hướng dẫn chuyên ngành về điều trị viêm phế quản cấp, bao gồm:

• Lý thuyết về viêm phế quản cấp: Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm niêm mạc phế quản cấp tính, chủ yếu do virus, ít khi do vi khuẩn. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ, kháng sinh chỉ được chỉ định trong các trường hợp có dấu hiệu nhiễm khuẩn hoặc bệnh nhân có yếu tố nguy cơ.

• Mô hình sử dụng kháng sinh hợp lý: Kháng sinh chỉ được kê khi có chỉ định rõ ràng, phù hợp với phác đồ điều trị, đúng liều lượng, số lần dùng và thời gian điều trị nhằm hạn chế kháng thuốc và tác dụng phụ.

• Khái niệm chi phí điều trị: Chi phí điều trị được phân loại thành chi phí trực tiếp y tế, chi phí trực tiếp ngoài y tế, chi phí gián tiếp và chi phí vô hình. Nghiên cứu tập trung vào chi phí trực tiếp y tế, cụ thể là chi phí thuốc trong đơn thuốc ngoại trú.

Các khái niệm chính bao gồm: viêm phế quản cấp, kháng sinh nhóm beta-lactam, macrolid, quinolon, tính phù hợp kê đơn kháng sinh, chi phí điều trị thuốc, thuốc biệt dược gốc và thuốc generic.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, tiến cứu trên 100 đơn thuốc ngoại trú có chẩn đoán viêm phế quản cấp tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột từ 01/10/2022 đến 30/11/2022.

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ phần mềm HIS của bệnh viện, bao gồm thông tin chi tiết về thuốc kê đơn, liều dùng, số lần dùng, thời gian điều trị, chi phí thuốc, đặc điểm bệnh nhân.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu 100 đơn thuốc được xác định theo công thức tính mẫu với độ tin cậy 95% và sai số 10%. Mẫu được chọn thuận tiện, mỗi ngày lấy 10 đơn thuốc (5 sáng, 5 chiều) cho đến khi đủ số lượng.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2013 để xử lý và phân tích số liệu. Phân tích mô tả tần suất, tỷ lệ phần trăm, trung bình và độ lệch chuẩn. Đánh giá tính phù hợp của kháng sinh dựa trên hướng dẫn của Bộ Y tế về lựa chọn kháng sinh, liều dùng, số lần dùng và thời gian điều trị.

• Biến số nghiên cứu: Bao gồm các biến phân loại như nhóm thuốc, nguồn gốc thuốc, đường dùng, nhóm kháng sinh, loại thuốc biệt dược gốc/generic; biến số định lượng như liều dùng, số lần dùng, thời gian điều trị, chi phí thuốc.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 2 tháng cuối năm 2022, xử lý và phân tích số liệu trong quý đầu năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cơ cấu thuốc kê đơn: Tổng cộng 458 lượt thuốc được kê trong 100 đơn thuốc, trung bình 4,58 ± 1,4 thuốc/đơn. Trong đó, 74% đơn thuốc có từ 4 thuốc trở lên. Nhóm thuốc được kê nhiều nhất là kháng sinh (21,84%), thuốc tác dụng trên đường hô hấp (21,62%), thuốc đường tiêu hóa (16,81%), vitamin và khoáng chất (12,88%), kháng dị ứng (12,45%). Thuốc corticoid chiếm tỷ lệ thấp nhất (2,18%).

2. Nguồn gốc thuốc: Thuốc sản xuất trong nước chiếm 61,6% lượt kê, cao hơn thuốc nhập khẩu (38,4%). Đường dùng chủ yếu là đường uống (99,3%).

3. Nhóm kháng sinh được kê: 100% đơn thuốc có kê kháng sinh đơn trị. Nhóm beta-lactam chiếm 80% (trong đó Amoxicillin + acid clavulanic chiếm 59%), macrolid 17%, quinolon 3%. Thuốc generic chiếm 85% lượt kê kháng sinh, biệt dược gốc chiếm 15%.

4. Chi phí điều trị: Chi phí trung bình mỗi đơn thuốc là 319.978 đồng, trong đó chi phí kháng sinh chiếm gần 50% (158.054 đồng). Chi phí kháng sinh chủ yếu tập trung vào Amoxicillin + acid clavulanic (76% tổng chi phí kháng sinh).

5. Tính phù hợp kê đơn kháng sinh: 97% đơn thuốc lựa chọn kháng sinh phù hợp với hướng dẫn, chỉ có 3% không phù hợp do sử dụng ciprofloxacin. Liều dùng 1 lần kháng sinh phù hợp 100%. Số lần dùng trong ngày phù hợp 86,6%, còn 13,4% dùng ít lần hơn khuyến cáo. Thời gian điều trị trung bình 6,25 ± 2,4 ngày, chủ yếu 7 ngày (59%).

6. Tính phù hợp chung của kháng sinh: 84% đơn thuốc được đánh giá phù hợp chung về lựa chọn, liều dùng và số lần dùng.

Thảo luận kết quả

Tuổi trung bình bệnh nhân là 48,44 ± 17 tuổi, thấp hơn so với các nghiên cứu khác tại Việt Nam, có thể do bệnh viện mới đi vào hoạt động và chưa có nhiều bệnh nhân cao tuổi. Tỷ lệ nữ bệnh nhân chiếm 53%, tương đồng với các nghiên cứu trong nước. Số lượng thuốc trung bình trong đơn cao hơn khuyến cáo của WHO (4,58 so với 1,6-1,8 thuốc/đơn), điều này tiềm ẩn nguy cơ tương tác thuốc và tăng chi phí điều trị.

Việc kê đơn kháng sinh chiếm tỷ lệ cao (100% đơn thuốc) phản ánh thực trạng lạm dụng kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp, mặc dù nguyên nhân chủ yếu là virus. Tuy nhiên, lựa chọn kháng sinh chủ yếu là nhóm beta-lactam và macrolid phù hợp với hướng dẫn điều trị. Tỷ lệ sử dụng thuốc generic cao góp phần giảm chi phí điều trị.

Chi phí điều trị thuốc chiếm phần lớn trong tổng chi phí điều trị, trong đó chi phí kháng sinh chiếm gần một nửa, cho thấy tầm quan trọng của việc kiểm soát sử dụng kháng sinh hợp lý để giảm gánh nặng kinh tế cho người bệnh. Kết quả phù hợp chung 84% cho thấy còn tồn tại một số đơn thuốc chưa tuân thủ đầy đủ hướng dẫn, đặc biệt về số lần dùng kháng sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, tỷ lệ kê đơn kháng sinh và số lượng thuốc trong đơn tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột tương đối cao, phản ánh nhu cầu tăng cường quản lý kê đơn và sử dụng thuốc hợp lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số thuốc trong đơn, tỷ lệ nhóm thuốc kê đơn, biểu đồ chi phí thuốc và bảng đánh giá tính phù hợp kê đơn kháng sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ về hướng dẫn điều trị viêm phế quản cấp, đặc biệt nhấn mạnh việc hạn chế kê đơn kháng sinh không cần thiết, nhằm giảm tỷ lệ lạm dụng kháng sinh và tăng tính phù hợp kê đơn. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Khoa Dược phối hợp Khoa Khám bệnh.

2. Xây dựng và triển khai chương trình giám sát kê đơn thuốc định kỳ tại bệnh viện, tập trung vào nhóm bệnh viêm phế quản cấp và các bệnh hô hấp cấp tính, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp kê đơn không phù hợp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban Giám đốc bệnh viện, Khoa Dược.

3. Khuyến khích sử dụng thuốc generic thay thế biệt dược gốc để giảm chi phí điều trị cho người bệnh mà vẫn đảm bảo hiệu quả điều trị. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Khoa Dược, Ban Quản lý thuốc.

4. Tăng cường truyền thông, tư vấn cho người bệnh về việc sử dụng thuốc hợp lý, đặc biệt là kháng sinh, nhằm nâng cao nhận thức và tuân thủ điều trị đúng cách, giảm nguy cơ kháng thuốc và tác dụng phụ. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Khoa Dược, Khoa Khám bệnh.

5. Phát triển phác đồ điều trị chuẩn và hướng dẫn nội bộ dựa trên các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, phù hợp với điều kiện thực tế của bệnh viện, làm cơ sở cho việc kê đơn và đánh giá tính phù hợp. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Hội đồng Thuốc và Điều trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ lâm sàng và dược sĩ bệnh viện: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tế về kê đơn thuốc viêm phế quản cấp, giúp cải thiện thực hành kê đơn và sử dụng thuốc hợp lý.

2. Quản lý bệnh viện và khoa Dược: Thông tin về chi phí điều trị và tính phù hợp kê đơn hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý thuốc, giám sát kê đơn và tiết kiệm chi phí.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Dược, Y học: Cơ sở dữ liệu và phương pháp nghiên cứu có thể tham khảo để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến sử dụng thuốc và quản lý điều trị.

4. Cơ quan quản lý y tế và chính sách: Kết quả nghiên cứu góp phần đánh giá thực trạng sử dụng kháng sinh và chi phí điều trị, từ đó xây dựng các chương trình kiểm soát kháng thuốc và chính sách y tế phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao viêm phế quản cấp thường bị kê kháng sinh dù nguyên nhân chủ yếu là virus?
   Việc kê kháng sinh phổ biến do khó phân biệt nguyên nhân virus hay vi khuẩn, áp lực điều trị nhanh, và thói quen lâm sàng. Tuy nhiên, kháng sinh không cần thiết có thể gây kháng thuốc và tác dụng phụ.

2. Kháng sinh nhóm nào được ưu tiên sử dụng trong điều trị viêm phế quản cấp?
   Nhóm beta-lactam (đặc biệt Amoxicillin + acid clavulanic) và macrolid được ưu tiên do phổ tác dụng phù hợp và ít tác dụng phụ, theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

3. Làm thế nào để đánh giá tính phù hợp của kê đơn kháng sinh?
   Đánh giá dựa trên lựa chọn kháng sinh phù hợp với phác đồ, liều dùng 1 lần, số lần dùng trong ngày và thời gian điều trị theo hướng dẫn chuyên môn.

4. Chi phí điều trị viêm phế quản cấp ảnh hưởng như thế nào đến người bệnh?
   Chi phí thuốc chiếm phần lớn chi phí điều trị, đặc biệt kháng sinh chiếm gần 50%. Việc sử dụng thuốc không hợp lý làm tăng chi phí, gây gánh nặng kinh tế cho người bệnh và xã hội.

5. Làm sao để giảm lạm dụng kháng sinh trong điều trị viêm phế quản cấp?
   Cần tăng cường đào tạo, giám sát kê đơn, truyền thông nâng cao nhận thức cho bác sĩ và người bệnh, đồng thời áp dụng phác đồ điều trị chuẩn và khuyến khích sử dụng thuốc generic.

Kết luận

• Viêm phế quản cấp là bệnh lý phổ biến với tỷ lệ sử dụng kháng sinh ngoại trú rất cao tại Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột năm 2022.
• Trung bình mỗi đơn thuốc có 4,58 ± 1,4 thuốc, trong đó kháng sinh chiếm 21,84% lượt kê và chiếm gần 50% chi phí điều trị thuốc.
• Tính phù hợp kê đơn kháng sinh đạt 84%, với đa số lựa chọn kháng sinh và liều dùng phù hợp, nhưng còn tồn tại sai sót về số lần dùng.
• Việc sử dụng thuốc generic chiếm ưu thế giúp giảm chi phí điều trị cho người bệnh.
• Cần triển khai các giải pháp đào tạo, giám sát và truyền thông để nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc, giảm lạm dụng kháng sinh và kiểm soát chi phí điều trị.

Next steps: Thực hiện các đề xuất khuyến nghị trong 6-12 tháng tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả can thiệp.

Call-to-action: Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp quản lý kê đơn và sử dụng thuốc hợp lý, góp phần nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.