Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông, mạng xã hội (MXH) và các kênh khảo sát trực tuyến ngày càng trở thành nguồn dữ liệu quan trọng để phân tích hành vi người dùng. Theo số liệu của Trung tâm Internet Việt Nam, đến tháng 6 năm 2017, Việt Nam có hơn 64 triệu người sử dụng Internet, chiếm 67,3% dân số, thuộc nhóm quốc gia có tốc độ phát triển Internet nhanh nhất thế giới. Sự phát triển này tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu thập và phân tích dữ liệu từ các kênh mạng xã hội và kiosk khảo sát của chính phủ điện tử (CPĐT).

Luận văn tập trung phân tích thói quen người dùng thông qua hai kênh chính: mạng xã hội và kênh survey trên kiosk CPĐT, nhằm mục tiêu hiểu rõ hơn về hành vi, tâm lý và các yếu tố ảnh hưởng đến người dùng trong môi trường số. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu thu thập từ các mạng xã hội phổ biến và hệ thống kiosk CPĐT tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp phát triển các chính sách, chiến lược tương tác hiệu quả với người dùng, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ công trực tuyến.

Việc phân tích thói quen người dùng không chỉ giúp nhận diện các xu hướng tiêu dùng, tương tác trên mạng xã hội mà còn góp phần phát triển hệ thống CPĐT thông minh, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dân. Qua đó, nghiên cứu cũng đóng góp vào việc xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh, hạn chế các thông tin sai lệch, độc hại trên Internet.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết mạng xã hội và lý thuyết hành vi người dùng trong môi trường số.

  1. Lý thuyết mạng xã hội (Social Network Theory): Mạng xã hội được định nghĩa là cấu trúc xã hội gồm các cá nhân hoặc tổ chức (nút) và các mối quan hệ giữa chúng (cạnh). Các đặc trưng cơ bản như thế giới nhỏ (small-world), phân bố luật lũy thừa (power-law distribution), cấu trúc cộng đồng (community structure) được sử dụng để phân tích cấu trúc và vai trò của các nút trong mạng. Mô hình này giúp hiểu cách thông tin lan truyền và ảnh hưởng của các “người gây ảnh hưởng” (influencers) trong mạng xã hội.

  2. Lý thuyết hành vi người dùng (User Behavior Theory): Tập trung vào các yếu tố tâm lý, xã hội ảnh hưởng đến hành vi sử dụng mạng xã hội và các kênh khảo sát. Các khái niệm chính bao gồm động cơ sử dụng, thái độ, nhận thức và các yếu tố khách quan như môi trường xã hội, điều kiện sinh hoạt và phương tiện vật chất. Lý thuyết này giúp giải thích nguyên nhân và mô hình hành vi người dùng trong môi trường số.

Ngoài ra, các mô hình phân tích dữ liệu lớn (Big Data), khai phá dữ liệu (Data Mining) và học máy (Machine Learning) được áp dụng để xử lý và phân tích dữ liệu thu thập từ mạng xã hội và kiosk CPĐT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính nhằm phân tích thói quen người dùng trên hai kênh mạng xã hội và kiosk survey.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ các mạng xã hội phổ biến tại Việt Nam, bao gồm Facebook, Zalo, và các trang thông tin điện tử tổng hợp; dữ liệu khảo sát trực tiếp từ hệ thống kiosk CPĐT tại các địa phương. Tổng cỡ mẫu khảo sát khoảng 5.000 người dùng, được chọn ngẫu nhiên theo phương pháp phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện về độ tuổi, giới tính và khu vực địa lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng công cụ Stanford Network Analysis Platform (SNAP) để phân tích cấu trúc mạng xã hội, phát hiện cộng đồng, dự đoán liên kết và phân tích vai trò người dùng. Phân tích hành vi người dùng dựa trên các kỹ thuật khai phá dữ liệu, học máy và xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) để phân tích nội dung và thái độ người dùng. Các phương pháp thống kê mô tả và kiểm định giả thuyết được áp dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong vòng 18 tháng, từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, thảo luận kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ sử dụng mạng xã hội và kiosk CPĐT: Khoảng 95% người dùng Internet tại Việt Nam truy cập mạng xã hội để tìm kiếm thông tin, trong khi tỷ lệ sử dụng kiosk CPĐT để khảo sát và tương tác dịch vụ công đạt khoảng 30% trong nhóm người dân có tiếp cận công nghệ. Điều này cho thấy mạng xã hội là kênh phổ biến và hiệu quả nhất để thu thập dữ liệu hành vi người dùng.

  2. Phân bố hành vi người dùng theo độ tuổi: Người dùng trong độ tuổi 18-35 chiếm hơn 70% tổng số người tham gia khảo sát trên mạng xã hội, với mức độ tương tác cao về chia sẻ, bình luận và tham gia cộng đồng. Trong khi đó, nhóm người dùng trên 45 tuổi có xu hướng sử dụng kiosk CPĐT nhiều hơn để thực hiện các thủ tục hành chính, phản ánh sự khác biệt về thói quen sử dụng công nghệ theo lứa tuổi.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý và xã hội: Thái độ tích cực và nhận thức cao về lợi ích của mạng xã hội và dịch vụ công trực tuyến có liên quan mật thiết đến mức độ sử dụng và tương tác của người dùng. Khoảng 65% người dùng cho biết động cơ chính khi sử dụng mạng xã hội là tìm kiếm thông tin và kết nối xã hội, trong khi 40% sử dụng kiosk CPĐT để tiết kiệm thời gian và thuận tiện trong giao dịch hành chính.

  4. Phát hiện các nhóm cộng đồng và người ảnh hưởng: Qua phân tích cấu trúc mạng xã hội, khoảng 10% người dùng đóng vai trò là “người gây ảnh hưởng” (influencers), chi phối phần lớn các hoạt động tương tác và lan truyền thông tin. Việc xác định và khai thác nhóm này giúp nâng cao hiệu quả truyền thông và quảng bá dịch vụ công.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mạng xã hội và kiosk CPĐT là hai kênh bổ trợ hiệu quả trong việc thu thập và phân tích hành vi người dùng. Mạng xã hội với tính năng cập nhật nhanh, đa dạng nội dung và khả năng kết nối cộng đồng rộng lớn, phù hợp với nhóm người dùng trẻ, năng động. Ngược lại, kiosk CPĐT đáp ứng nhu cầu của nhóm người dùng lớn tuổi hơn, ưu tiên sự tiện lợi và an toàn trong giao dịch hành chính.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực, tỷ lệ sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam tương đương hoặc cao hơn các quốc gia Đông Nam Á khác, phản ánh sự phát triển nhanh chóng của hạ tầng Internet và sự phổ biến của thiết bị di động. Việc phát hiện các nhóm người ảnh hưởng trong mạng xã hội cũng tương đồng với các nghiên cứu quốc tế, nhấn mạnh vai trò quan trọng của họ trong việc lan truyền thông tin và định hướng hành vi cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố độ tuổi người dùng, biểu đồ tần suất sử dụng các kênh, cũng như sơ đồ cấu trúc mạng xã hội thể hiện các cộng đồng và người ảnh hưởng. Bảng so sánh các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi sử dụng cũng giúp minh họa rõ nét các kết quả phân tích.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển và quảng bá dịch vụ kiosk CPĐT: Đẩy mạnh triển khai các kiosk tại các địa phương, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa, nhằm nâng cao tỷ lệ tiếp cận và sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Mục tiêu tăng 50% số lượt sử dụng kiosk trong vòng 2 năm tới, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với các địa phương thực hiện.

  2. Phát triển chiến lược truyền thông mạng xã hội dựa trên nhóm người ảnh hưởng: Xác định và hợp tác với khoảng 10% người dùng có ảnh hưởng lớn để lan tỏa thông tin chính thống, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi người dùng. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do các cơ quan truyền thông và doanh nghiệp phối hợp triển khai.

  3. Nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho người dùng: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về an toàn thông tin, kỹ năng sàng lọc thông tin trên mạng xã hội và sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Mục tiêu tiếp cận 1 triệu người dùng trong 3 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các tổ chức xã hội thực hiện.

  4. Hoàn thiện hệ thống pháp lý và quản lý nội dung trên mạng: Rà soát, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý thông tin trên mạng xã hội và dịch vụ công trực tuyến, đảm bảo môi trường mạng an toàn, minh bạch. Thời gian hoàn thành trong 18 tháng, do Bộ Thông tin và Truyền thông chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về công nghệ thông tin và truyền thông: Giúp xây dựng chính sách, quy định phù hợp với xu hướng phát triển mạng xã hội và CPĐT, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân.

  2. Doanh nghiệp công nghệ và truyền thông: Hỗ trợ phát triển các sản phẩm, dịch vụ dựa trên phân tích hành vi người dùng, tối ưu hóa chiến lược marketing và tương tác khách hàng.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu về mạng xã hội, hành vi người dùng và công nghệ CPĐT.

  4. Người dùng Internet và cộng đồng mạng: Nâng cao nhận thức về thói quen sử dụng mạng xã hội và dịch vụ công trực tuyến, từ đó có cách tiếp cận thông tin an toàn, hiệu quả và có trách nhiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mạng xã hội ảnh hưởng thế nào đến hành vi người dùng?
    Mạng xã hội tạo môi trường kết nối, chia sẻ thông tin nhanh chóng, ảnh hưởng đến nhận thức và quyết định của người dùng thông qua các nhóm cộng đồng và người ảnh hưởng. Ví dụ, khoảng 10% người dùng có vai trò định hướng nội dung và xu hướng trên mạng.

  2. Kiosk CPĐT có ưu điểm gì so với các kênh khác?
    Kiosk CPĐT cung cấp dịch vụ công trực tuyến tiện lợi, bảo mật và dễ tiếp cận, đặc biệt phù hợp với nhóm người dùng lớn tuổi hoặc không quen sử dụng thiết bị cá nhân như điện thoại thông minh.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức người dùng về an toàn thông tin?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tuyên truyền rộng rãi, sử dụng các hình thức truyền thông đa dạng phù hợp với từng nhóm đối tượng, giúp người dùng biết cách sàng lọc thông tin và bảo vệ dữ liệu cá nhân.

  4. Phân tích mạng xã hội sử dụng công cụ nào hiệu quả?
    Công cụ Stanford Network Analysis Platform (SNAP) được sử dụng phổ biến để phân tích cấu trúc mạng, phát hiện cộng đồng và dự đoán liên kết, hỗ trợ khai thác dữ liệu lớn từ mạng xã hội.

  5. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến thói quen sử dụng mạng xã hội?
    Bao gồm yếu tố tâm lý như động cơ, thái độ, nhận thức; yếu tố xã hội như môi trường, điều kiện sinh hoạt; và yếu tố công nghệ như khả năng truy cập, tiện ích của thiết bị và dịch vụ.

Kết luận

  • Mạng xã hội và kiosk CPĐT là hai kênh quan trọng trong việc thu thập và phân tích thói quen người dùng tại Việt Nam, với tỷ lệ sử dụng lần lượt khoảng 95% và 30%.
  • Phân tích cấu trúc mạng xã hội giúp xác định nhóm người ảnh hưởng chi phối hành vi và xu hướng thông tin trên mạng.
  • Yếu tố tâm lý và xã hội đóng vai trò then chốt trong việc hình thành thói quen sử dụng mạng xã hội và dịch vụ công trực tuyến.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp phát triển dịch vụ, nâng cao nhận thức và hoàn thiện pháp lý nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của CPĐT và môi trường mạng xã hội lành mạnh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, mở rộng hệ thống kiosk và tăng cường hợp tác giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng người dùng.

Hành động ngay hôm nay để tận dụng tối đa lợi ích từ mạng xã hội và chính phủ điện tử, góp phần xây dựng xã hội số hiện đại, minh bạch và hiệu quả.