Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng hạ tầng và đời sống người dân. Tại huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, với diện tích 527,86 km² và dân số khoảng 137.000 người, các công trình xây dựng dân dụng sử dụng vốn ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng lớn trong đầu tư phát triển địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều công trình thi công trễ tiến độ, trong đó nguyên nhân chủ yếu là do thay đổi thiết kế trong quá trình thi công. Từ năm 2014 đến 2016, có khoảng 34 công trình dân dụng bị chậm tiến độ, với mức độ trễ từ 1 đến 6 tháng, làm tăng chi phí và ảnh hưởng đến chất lượng dự án.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích các nhân tố thiết kế ảnh hưởng đến tiến độ thi công các công trình xây dựng dân dụng trên địa bàn huyện Tháp Mười, xác định mức độ ảnh hưởng của từng nguyên nhân và đề xuất giải pháp hạn chế sự thay đổi thiết kế nhằm đẩy nhanh tiến độ thi công. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công trình thi công trong giai đoạn 2014-2016, khảo sát ý kiến của 170 người làm việc trong ngành xây dựng gồm chủ đầu tư, tư vấn thiết kế, giám sát và nhà thầu thi công.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các bên tham gia dự án nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tiến độ, giảm thiểu rủi ro do thay đổi thiết kế, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả đầu tư xây dựng tại huyện Tháp Mười.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các khái niệm cơ bản về thay đổi thiết kế, công trình dân dụng và các bước thiết kế xây dựng theo Luật Xây dựng số 50/2014/QH13. Thay đổi thiết kế được hiểu là sự điều chỉnh các tiêu chuẩn, bản vẽ thiết kế đã được phê duyệt, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thi công. Công trình dân dụng bao gồm nhà ở, công trình công cộng như trường học, bệnh viện, nhà văn hóa, theo QCVN 03:2009/BXD.

Nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích nhân tố chính (PCA) để rút gọn và xác định các nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến thay đổi thiết kế. Các khái niệm chính gồm: nhân tố chủ đầu tư, năng lực nhà thầu và tư vấn giám sát, kinh tế xã hội, chính sách pháp luật, đặc điểm dự án và các bên tham gia. Mô hình PCA giúp phân tích mối tương quan giữa 30 nguyên nhân được khảo sát, từ đó nhóm các nguyên nhân thành 5 nhân tố chính có ảnh hưởng lớn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát 170 người làm việc trong ngành xây dựng tại huyện Tháp Mười, bao gồm chủ đầu tư, ban quản lý dự án, tư vấn thiết kế/giám sát và nhà thầu thi công. Bảng câu hỏi được thiết kế dựa trên thang đo Likert 5 mức độ, đánh giá mức độ ảnh hưởng của 30 nguyên nhân làm thay đổi thiết kế.

Phương pháp lấy mẫu thuận tiện được sử dụng do giới hạn về thời gian và tài chính. Quá trình thu thập dữ liệu kết hợp khảo sát trực tiếp và khảo sát trực tuyến qua Google Docs, đảm bảo tỷ lệ phản hồi cao và đa dạng đối tượng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS Statistics 22, bao gồm kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, kiểm định khác biệt trung bình (ANOVA, Kruskal-Wallis) và phân tích nhân tố chính (PCA). Kích thước mẫu 170 vượt mức tối thiểu 150 mẫu theo tiêu chuẩn phân tích nhân tố, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 30 nguyên nhân làm thay đổi thiết kế: Qua khảo sát, 30 nguyên nhân được phân loại thành 7 nhóm, trong đó 5 nhóm nhân tố chính có mức độ ảnh hưởng lớn gồm: nhân tố chủ đầu tư, năng lực nhà thầu và tư vấn giám sát, kinh tế xã hội, chính sách pháp luật, đặc điểm dự án và các bên tham gia.

  2. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố: Kết quả phân tích cho thấy nhân tố chủ đầu tư có mức độ ảnh hưởng cao nhất với các nguyên nhân như yêu cầu thay đổi, làm thêm hạng mục (mean >4.0), thông tin không đầy đủ, quyết định chậm. Nhân tố năng lực nhà thầu và tư vấn giám sát cũng có ảnh hưởng đáng kể, đặc biệt là năng lực tài chính nhà thầu và kinh nghiệm thiết kế (mean khoảng 3.8-4.1).

  3. Phân tích nhân tố chính (PCA): Kết quả phân tích rút gọn 30 biến thành 5 nhân tố chính, chiếm tổng phương sai tích lũy trên 70%, đảm bảo độ tin cậy và ý nghĩa thống kê. Các nhân tố này phản ánh đúng các nhóm nguyên nhân chính ảnh hưởng đến thay đổi thiết kế và tiến độ thi công.

  4. So sánh quan điểm các bên tham gia: Kiểm định ANOVA và Kruskal-Wallis cho thấy có sự khác biệt về nhận thức mức độ ảnh hưởng của các nguyên nhân giữa chủ đầu tư, tư vấn và nhà thầu, đặc biệt ở các yếu tố liên quan đến năng lực và phối hợp giữa các bên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thay đổi thiết kế là do yêu cầu của chủ đầu tư trong quá trình thi công, phản ánh sự chưa rõ ràng và thiếu đồng bộ trong giai đoạn thiết kế ban đầu. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy thay đổi thiết kế là nguyên nhân phổ biến gây chậm tiến độ và tăng chi phí.

Năng lực hạn chế của nhà thầu và tư vấn giám sát cũng là yếu tố quan trọng, do thiếu kinh nghiệm, năng lực tài chính và phối hợp kém, dẫn đến phải điều chỉnh thiết kế để phù hợp với thực tế thi công. Các yếu tố kinh tế xã hội như lạm phát, trượt giá và thay đổi chính sách pháp luật cũng tác động gián tiếp đến tiến độ thông qua việc thay đổi thiết kế.

Kết quả nghiên cứu được minh họa qua biểu đồ Scree Plot thể hiện phương sai tích lũy của các nhân tố và bảng xếp hạng mức độ ảnh hưởng của từng nguyên nhân, giúp các bên tham gia dự án dễ dàng nhận diện và ưu tiên xử lý các vấn đề trọng yếu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác chuẩn bị thiết kế ban đầu: Chủ đầu tư cần cung cấp đầy đủ, rõ ràng thông tin và yêu cầu thiết kế ngay từ đầu, phối hợp chặt chẽ với tư vấn thiết kế để hạn chế thay đổi trong quá trình thi công. Thời gian thực hiện: trước khi phê duyệt dự án; Chủ thể: Chủ đầu tư, tư vấn thiết kế.

  2. Nâng cao năng lực nhà thầu và tư vấn giám sát: Tổ chức đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý dự án và thi công cho nhà thầu và tư vấn giám sát. Kiểm tra năng lực tài chính và kinh nghiệm trước khi lựa chọn nhà thầu. Thời gian: liên tục trong quá trình thực hiện dự án; Chủ thể: Chủ đầu tư, Ban quản lý dự án.

  3. Cải thiện phối hợp giữa các bên tham gia dự án: Thiết lập cơ chế giao tiếp, trao đổi thông tin hiệu quả giữa chủ đầu tư, tư vấn và nhà thầu nhằm phát hiện sớm các vấn đề phát sinh và xử lý kịp thời. Thời gian: xuyên suốt dự án; Chủ thể: Ban quản lý dự án, các bên liên quan.

  4. Cập nhật và tuân thủ chính sách pháp luật: Chủ đầu tư và các bên liên quan cần theo dõi sát sao các thay đổi về chính sách, quy chuẩn kỹ thuật để điều chỉnh thiết kế phù hợp, tránh phát sinh ngoài kế hoạch. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chủ đầu tư, tư vấn thiết kế, cơ quan quản lý nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án: Nhận diện các nguyên nhân gây thay đổi thiết kế, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý tiến độ hiệu quả, giảm thiểu rủi ro chậm tiến độ và tăng hiệu quả đầu tư.

  2. Tư vấn thiết kế và giám sát: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thiết kế trong thi công, nâng cao chất lượng thiết kế, phối hợp tốt hơn với các bên để hạn chế thay đổi không cần thiết.

  3. Nhà thầu thi công: Nắm bắt các nguyên nhân nội tại và bên ngoài ảnh hưởng đến tiến độ, từ đó cải thiện năng lực quản lý, tổ chức thi công và phối hợp với các bên liên quan.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành xây dựng: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản lý tiến độ thi công, phân tích nhân tố ảnh hưởng đến thay đổi thiết kế, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thay đổi thiết kế lại ảnh hưởng lớn đến tiến độ thi công?
    Thay đổi thiết kế thường dẫn đến phải điều chỉnh lại kế hoạch thi công, mua sắm vật tư, thậm chí phá bỏ hạng mục đã thi công, gây gián đoạn và kéo dài thời gian hoàn thành dự án.

  2. Những nhân tố nào chủ yếu gây ra thay đổi thiết kế tại huyện Tháp Mười?
    Chủ yếu là do yêu cầu thay đổi của chủ đầu tư, năng lực hạn chế của nhà thầu và tư vấn giám sát, cùng với tác động của chính sách pháp luật và điều kiện kinh tế xã hội.

  3. Phân tích nhân tố chính (PCA) giúp gì trong nghiên cứu này?
    PCA giúp rút gọn số lượng nguyên nhân phức tạp thành các nhóm nhân tố chính, từ đó dễ dàng nhận diện và tập trung xử lý các yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến tiến độ thi công.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu thay đổi thiết kế trong dự án xây dựng?
    Cần chuẩn bị thiết kế kỹ lưỡng, phối hợp chặt chẽ giữa các bên, nâng cao năng lực nhà thầu và tư vấn, đồng thời cập nhật chính sách pháp luật kịp thời để tránh phát sinh ngoài kế hoạch.

  5. Ai nên áp dụng kết quả nghiên cứu này?
    Kết quả phù hợp cho chủ đầu tư, tư vấn thiết kế, nhà thầu thi công và các cơ quan quản lý dự án nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tiến độ và chất lượng công trình xây dựng dân dụng.

Kết luận

  • Đã xác định được 30 nguyên nhân làm thay đổi thiết kế ảnh hưởng đến tiến độ thi công các công trình dân dụng tại huyện Tháp Mười, phân nhóm thành 5 nhân tố chính.
  • Nhân tố chủ đầu tư và năng lực nhà thầu, tư vấn giám sát là những yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất đến sự thay đổi thiết kế.
  • Phân tích nhân tố chính (PCA) cho phép rút gọn và tập trung vào các nhóm nhân tố trọng yếu, hỗ trợ quản lý dự án hiệu quả hơn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng thiết kế, năng lực thi công và phối hợp giữa các bên, góp phần hạn chế thay đổi thiết kế và đẩy nhanh tiến độ thi công.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các bên tham gia dự án xây dựng tại huyện Tháp Mười, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu sâu hơn về quản lý tiến độ và chất lượng công trình trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Chủ đầu tư và các bên liên quan nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng.