I. Tổng quan về những điểm mới cơ bản của Bộ luật Dân sự 2015
Bộ luật Dân sự 2015 (BLDS 2015) là kết quả của sự sửa đổi toàn diện từ Bộ luật Dân sự 2005 (BLDS 2005), nhằm khắc phục những bất cập, mâu thuẫn và chồng chéo trong thực tiễn thi hành. BLDS 2015 được Quốc hội thông qua ngày 24/11/2015 và có hiệu lực từ 01/01/2017. Đây là bước đột phá trong tư duy pháp lý, góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. BLDS 2015 tập trung vào việc điều chỉnh các quan hệ dân sự, thương mại, lao động, hôn nhân và gia đình, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức.
1.1. Cơ cấu và sự thay đổi trong BLDS 2015
BLDS 2015 có sự thay đổi cơ bản về cơ cấu, bổ sung các vật quyền mới như quyền hưởng dụng và quyền bề mặt, tạo điều kiện cho chủ thể khai thác lợi ích tài sản hiệu quả hơn. Phần thứ ba về nghĩa vụ và hợp đồng được bổ sung hai biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là cầm giữ tài sản và bảo lưu quyền sở hữu. BLDS 2015 cũng loại bỏ một số chương, mục đã được quy định trong các luật riêng như Luật Nhà ở và Luật Sở hữu trí tuệ, nhằm tránh chồng chéo và đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
1.2. Phạm vi điều chỉnh và nguyên tắc cơ bản
BLDS 2015 quy định phạm vi điều chỉnh là các quan hệ nhân thân và tài sản giữa các chủ thể, dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tự do ý chí, và tự chịu trách nhiệm dân sự. Điều này thể hiện tính bao quát của BLDS 2015 như là luật nền cho các luật liên quan. Các nguyên tắc cơ bản như thiện chí, trung thực, và tôn trọng lợi ích quốc gia được nhấn mạnh, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc giải quyết tranh chấp dân sự.
II. Bảo vệ quyền dân sự và năng lực pháp luật
BLDS 2015 đã nâng cao vai trò của Tòa án trong việc bảo vệ quyền dân sự, quy định rõ ràng rằng Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật áp dụng. Điều này đảm bảo mọi tranh chấp dân sự đều được giải quyết kịp thời, tránh kéo dài gây tổn thất cho các bên. BLDS 2015 cũng quy định cụ thể về năng lực hành vi dân sự của cá nhân, phân biệt rõ giữa người thành niên và người chưa thành niên, nhằm tạo điều kiện cho cá nhân thực hiện quyền dân sự một cách hiệu quả.
2.1. Quyền nhân thân và bảo vệ hình ảnh
BLDS 2015 quy định chi tiết về quyền nhân thân, bao gồm các quyền gắn liền với cá nhân như quyền đối với tên, tuổi, dân tộc, và hình ảnh. Đặc biệt, BLDS 2015 bổ sung quy định về việc sử dụng hình ảnh cá nhân trong mục đích thương mại, yêu cầu phải trả thù lao cho người có hình ảnh. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi của cá nhân trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội và truyền thông.
2.2. Áp dụng án lệ và lẽ công bằng
BLDS 2015 lần đầu tiên đưa vào quy định về án lệ và lẽ công bằng, tạo cơ sở pháp lý cho việc giải quyết tranh chấp khi không có quy định cụ thể trong pháp luật. Án lệ được hiểu là các phán quyết mẫu của Tòa án nhân dân tối cao, giúp đảm bảo tính thống nhất trong xét xử. Lẽ công bằng được xác định dựa trên nguyên tắc nhân đạo và bình đẳng, đảm bảo quyết định của Tòa án phù hợp với lẽ phải được xã hội thừa nhận.
III. Ý nghĩa và ứng dụng thực tiễn của BLDS 2015
BLDS 2015 không chỉ là sự cập nhật pháp luật mà còn là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp lý Việt Nam. Với những điểm mới như bổ sung vật quyền, quy định về án lệ, và bảo vệ quyền nhân thân, BLDS 2015 đã tạo ra một khung pháp lý linh hoạt và hiệu quả hơn, phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Đồng thời, BLDS 2015 cũng đặt ra những thách thức trong việc áp dụng và thực thi, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc từ các chủ thể pháp luật và cơ quan thực thi.
