## Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2018, diện tích trồng nhãn tại thị xã Phổ Yên tăng từ 3.529 ha lên 5.030 ha, với sản lượng nhãn tăng từ 1.495 tấn lên 2.153 tấn, tương ứng mức tăng trưởng lần lượt là 44% và 44%. Nhãn Phúc Thuận, đặc sản nổi tiếng của vùng, được trồng tập trung tại xã Phúc Thuận, chiếm phần lớn diện tích và sản lượng của thị xã. Tuy nhiên, người nông dân vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm do thiếu sự quản lý chuỗi giá trị và phụ thuộc vào thương lái, dẫn đến tình trạng “được mùa rớt giá, được giá mất mùa”. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích chuỗi giá trị nhãn tại thị xã Phổ Yên, đánh giá thực trạng các mối liên kết trong chuỗi, từ đó đề xuất giải pháp phát triển bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế cho người nông dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tác nhân tham gia chuỗi giá trị nhãn tại xã Phúc Thuận và các phường thu gom, tiêu thụ như Ba Hàng, Bãi Bông, Trung Thành, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ quản lý, phát triển kinh tế nông nghiệp địa phương, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho người dân.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Khái niệm Chuỗi giá trị nông nghiệp:** Chuỗi giá trị là tập hợp các hoạt động và tác nhân từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, trong đó giá trị sản phẩm được gia tăng qua từng khâu. Chuỗi giá trị bao gồm các hoạt động sản xuất, thu gom, chế biến, phân phối và tiêu thụ, đồng thời phản ánh các mối quan hệ tổ chức, quyền lực và quản trị trong chuỗi.

- **Mô hình phân tích chuỗi giá trị của Kaplinsky và Morris (2001):** Phân tích chuỗi giá trị bao gồm xác định các tác nhân, lập sơ đồ chuỗi, đánh giá hiệu quả vận hành, quản trị chuỗi và phân phối lợi ích giữa các bên tham gia.

- **Khung phân tích chuỗi giá trị của Porter (1985):** Phân biệt các hoạt động sơ cấp và hỗ trợ trong chuỗi giá trị để tìm ra lợi thế cạnh tranh thông qua giảm chi phí hoặc tạo sự khác biệt sản phẩm.

- **Khái niệm liên kết ngang và liên kết dọc:** Liên kết ngang là sự hợp tác giữa các tác nhân cùng khâu nhằm tăng sức mạnh thị trường; liên kết dọc là sự phối hợp giữa các khâu khác nhau trong chuỗi nhằm tối ưu hóa giá trị sản phẩm.

- **Phân tích SWOT:** Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của các tác nhân trong chuỗi giá trị để đề xuất giải pháp phát triển phù hợp.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo thống kê giai đoạn 2016-2018 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2019 qua khảo sát trực tiếp tại xã Phúc Thuận và các phường thu gom, tiêu thụ nhãn.

- **Phương pháp chọn mẫu:** Mẫu ngẫu nhiên gồm 35 hộ trồng nhãn tại xã Phúc Thuận, 20 thương lái thu gom tại các phường Ba Hàng, Bãi Bông, 10 cơ sở thu mua, tiêu thụ và 10 người tiêu dùng tại các chợ địa phương.

- **Phương pháp thu thập thông tin:** Kết hợp phỏng vấn bán cấu trúc, bảng hỏi, thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương và tài liệu chuyên ngành.

- **Phương pháp phân tích số liệu:** Sử dụng Excel để tổng hợp, phân tích thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả chuỗi giá trị.

- **Timeline nghiên cứu:** Thu thập số liệu sơ cấp năm 2019, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tăng trưởng diện tích và sản lượng:** Diện tích trồng nhãn tăng từ 3.529 ha năm 2016 lên 5.030 ha năm 2018, sản lượng tăng từ 1.495 tấn lên 2.153 tấn, tương ứng tăng 44% về diện tích và 44% về sản lượng.

- **Cơ cấu sản phẩm:** Nhãn sớm chiếm khoảng 47% diện tích, nhãn muộn 10%, nhãn trồng mới chiếm 43%, trong đó nhãn trồng mới tăng mạnh 1119% năm 2018 so với năm 2017.

- **Hiệu quả kinh tế:** Thu nhập bình quân đầu người tại xã Phúc Thuận đạt 32,14 triệu đồng/năm; thu nhập từ 1 ha nhãn đạt 300-350 triệu đồng/năm, cao hơn nhiều so với trồng lúa và ngô.

- **Chuỗi tiêu thụ còn manh mún:** Phần lớn sản phẩm được bán cho thương lái nhỏ lẻ, chưa có hợp đồng tiêu thụ chính thức với các nhà phân phối lớn, dẫn đến giá bán bấp bênh, người nông dân chịu thiệt thòi.

### Thảo luận kết quả

Việc tăng diện tích và sản lượng nhãn phản ánh sự chuyển dịch tích cực trong sản xuất nông nghiệp địa phương, phù hợp với xu hướng chuyển đổi cây trồng theo Nghị quyết số 01 của Chính phủ. Tuy nhiên, việc tiêu thụ sản phẩm chủ yếu qua thương lái nhỏ lẻ làm giảm khả năng kiểm soát giá và chất lượng sản phẩm, gây ra tình trạng “được mùa rớt giá”. So với các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản khác, như chuỗi giá trị dừa Bến Tre hay cam Quang Thuận, Phổ Yên còn thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi, đặc biệt là liên kết dọc giữa sản xuất và tiêu thụ. Việc áp dụng các mô hình quản trị chuỗi giá trị và phát triển liên kết ngang, dọc sẽ giúp nâng cao hiệu quả kinh tế, tăng giá trị gia tăng và cải thiện thu nhập cho người nông dân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích, sản lượng và bảng phân tích lợi nhuận từng khâu trong chuỗi để minh họa rõ hơn sự phân phối lợi ích.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị:** Tổ chức các hợp tác xã, tổ hợp tác nông dân để tăng cường liên kết ngang, giảm chi phí sản xuất và tăng sức mạnh thương lượng với thương lái. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: chính quyền địa phương, Hội Nông dân.

- **Phát triển hợp đồng tiêu thụ sản phẩm:** Khuyến khích ký kết hợp đồng giữa người sản xuất và các doanh nghiệp, siêu thị để ổn định thị trường và giá bán. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Sở Nông nghiệp, doanh nghiệp phân phối.

- **Ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ cao:** Tăng cường đào tạo kỹ thuật trồng, chăm sóc, bảo quản nhãn theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm. Thời gian: liên tục; chủ thể: các cơ quan chuyên môn, trung tâm đào tạo.

- **Xây dựng thương hiệu và chỉ dẫn địa lý:** Hỗ trợ xây dựng thương hiệu nhãn Phúc Thuận và đăng ký chỉ dẫn địa lý để nâng cao giá trị và sức cạnh tranh trên thị trường. Thời gian: 2-3 năm; chủ thể: UBND thị xã, Sở Công Thương.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà quản lý chính sách nông nghiệp:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, hỗ trợ liên kết chuỗi giá trị.

- **Doanh nghiệp và nhà đầu tư:** Tham khảo để hiểu rõ cấu trúc chuỗi giá trị, tiềm năng đầu tư vào sản xuất, chế biến và phân phối nhãn.

- **Nông dân và hợp tác xã:** Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất, tham gia liên kết để tăng thu nhập và giảm rủi ro thị trường.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên:** Là tài liệu tham khảo về phương pháp phân tích chuỗi giá trị nông sản, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Chuỗi giá trị nhãn là gì?**  
Chuỗi giá trị nhãn bao gồm tất cả các hoạt động từ sản xuất, thu gom, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm nhãn, trong đó giá trị sản phẩm được gia tăng qua từng khâu.

2. **Tại sao cần phân tích chuỗi giá trị nhãn?**  
Phân tích giúp nhận diện các điểm nghẽn, phân phối lợi ích không đồng đều và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế cho các tác nhân trong chuỗi.

3. **Phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu là gì?**  
Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo thống kê và số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp các tác nhân trong chuỗi.

4. **Các khó khăn chính trong chuỗi giá trị nhãn tại Phổ Yên?**  
Thiếu liên kết chặt chẽ giữa các khâu, phụ thuộc vào thương lái nhỏ lẻ, chất lượng sản phẩm chưa đồng đều và thị trường tiêu thụ chưa ổn định.

5. **Giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị nhãn?**  
Xây dựng liên kết ngang, ký hợp đồng tiêu thụ, ứng dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến và phát triển thương hiệu sản phẩm.

## Kết luận

- Chuỗi giá trị nhãn tại thị xã Phổ Yên có tiềm năng phát triển lớn với diện tích và sản lượng tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2016-2018.  
- Việc phân tích chuỗi giá trị giúp nhận diện các điểm yếu trong liên kết giữa các tác nhân, đặc biệt là khâu tiêu thụ sản phẩm.  
- Áp dụng mô hình quản trị chuỗi giá trị và phát triển liên kết ngang, dọc là chìa khóa nâng cao hiệu quả kinh tế cho người nông dân.  
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào xây dựng liên kết, ứng dụng khoa học kỹ thuật và phát triển thương hiệu nhằm tăng giá trị sản phẩm.  
- Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và nông dân trong việc phát triển bền vững ngành nhãn Phổ Yên trong những năm tiếp theo.  

**Hành động tiếp theo:** Triển khai các giải pháp liên kết và xây dựng thương hiệu ngay trong giai đoạn 2025-2027 để nâng cao giá trị chuỗi và thu nhập cho người dân.