Tổng quan nghiên cứu

Huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ, với diện tích tự nhiên 62.110,40 ha và dân số khoảng 120.000 người, là vùng đất có điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội thuận lợi cho phát triển cây bưởi Diễn. Từ năm 2017 đến 2019, diện tích trồng bưởi Diễn tại đây đã tăng nhanh với tốc độ phát triển bình quân khoảng 122,32%, đạt tổng diện tích 472,83 ha, trong đó diện tích bưởi Diễn cho thu hoạch là 116,32 ha. Bưởi Diễn không chỉ là cây trồng chủ lực mà còn mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương. Tuy nhiên, sản xuất bưởi Diễn vẫn còn nhiều thách thức như quy mô nhỏ lẻ, kỹ thuật canh tác chưa đồng đều, thiếu liên kết trong chuỗi giá trị và hạn chế về thị trường tiêu thụ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị nhằm phát triển bền vững sản phẩm này. Nghiên cứu tập trung vào các tác nhân trong chuỗi giá trị, các kênh phân phối, mức độ hài lòng và các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết chuỗi. Phạm vi nghiên cứu bao gồm số liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019, với khảo sát trực tiếp tại các xã trọng điểm như Tất Thắng, Tân Lập và Tân Minh.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp địa phương mà còn giúp các tác nhân trong chuỗi giá trị hiểu rõ hơn về vai trò, lợi ích và thách thức khi tham gia chuỗi, từ đó thúc đẩy liên kết và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm bưởi Diễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter, nhấn mạnh chuỗi giá trị là tập hợp các hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm từ sản xuất đến tiêu dùng cuối cùng. Chuỗi giá trị được hiểu là một mạng lưới các tác nhân tham gia vào các khâu sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu thụ sản phẩm, trong đó mỗi khâu đều đóng góp vào giá trị cuối cùng của sản phẩm.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích chuỗi giá trị theo Kaplinsky và Morris, tập trung vào việc lập sơ đồ chuỗi giá trị, xác định các tác nhân, dòng luân chuyển sản phẩm, phân tích chi phí và lợi nhuận, cũng như đánh giá hiệu quả vận hành và quản trị chuỗi. Các khái niệm chuyên ngành như tác nhân, ngành hàng, chuỗi sản xuất - cung ứng cũng được làm rõ để phân tích sâu sắc hơn về cấu trúc và hoạt động của chuỗi giá trị bưởi Diễn.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Chuỗi giá trị nông sản: Tập hợp các tác nhân và hoạt động từ sản xuất đến tiêu dùng cuối cùng, trong đó giá trị sản phẩm được gia tăng qua từng khâu.
  • Tác nhân trong chuỗi: Các hộ nông dân, doanh nghiệp, thương lái, nhà phân phối và người tiêu dùng tham gia vào chuỗi giá trị.
  • Phân tích SWOT: Công cụ đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của chuỗi giá trị nhằm đề xuất giải pháp phát triển.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Thanh Sơn, các cơ quan chuyên môn và tài liệu nghiên cứu liên quan giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2019 thông qua khảo sát trực tiếp 150 hộ trồng bưởi Diễn tại ba xã trọng điểm: Tất Thắng, Tân Lập và Tân Minh; 15 người thu gom; 20 hộ bán buôn, bán lẻ tại thị trấn Thanh Sơn và thành phố Việt Trì.

Phương pháp chọn mẫu áp dụng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện cho các tác nhân trong chuỗi. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phân tích SWOT và thang đo Likert để đánh giá mức độ hài lòng của các tác nhân khi tham gia chuỗi giá trị.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2019 với thu thập số liệu sơ cấp năm 2019, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và sản lượng bưởi Diễn tăng nhanh: Diện tích trồng bưởi Diễn tăng từ 316 ha năm 2017 lên 472,83 ha năm 2019, tốc độ phát triển bình quân 122,32%. Diện tích thu hoạch tăng từ 50,1 ha lên 116,32 ha, tương ứng tăng 152,37%. Sản lượng bưởi Diễn năm 2019 đạt khoảng 1.232,99 tấn.

  2. Cấu trúc chuỗi giá trị đa kênh: Chuỗi giá trị bưởi Diễn tại Thanh Sơn gồm ba kênh chính:

    • Kênh 1: Nông dân → Thương lái nhỏ → Người bán sỉ → Người bán lẻ → Người tiêu dùng
    • Kênh 2: Nông dân → Thương lái lớn → Người bán sỉ → Người bán lẻ → Người tiêu dùng
    • Kênh 3: Nông dân → Tự bán lẻ → Người tiêu dùng
      Trong đó, kênh qua thương lái chiếm phần lớn sản lượng tiêu thụ.

  3. Đặc điểm tác nhân trong chuỗi: 150 hộ trồng bưởi điều tra có độ tuổi trung bình 50,9 tuổi, 42,5% học hết trung học cơ sở. Phần lớn hộ có quy mô nhỏ, manh mún, vốn đầu tư hạn chế. Thu nhập từ bưởi Diễn chiếm tỷ trọng quan trọng trong tổng thu nhập của hộ.

  4. Mức độ hài lòng và sẵn sàng liên kết: Các tác nhân trong chuỗi đều đánh giá mức độ hài lòng ở mức từ 3,4 đến 4,2 theo thang đo Likert, thể hiện sự đồng thuận về lợi ích khi tham gia chuỗi. Tuy nhiên, vẫn tồn tại khó khăn như thiếu vốn, kỹ thuật, và rủi ro trong liên kết hợp đồng.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng diện tích và sản lượng bưởi Diễn phản ánh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của cây trồng này tại huyện Thanh Sơn. Tuy nhiên, quy mô sản xuất nhỏ lẻ và kỹ thuật canh tác chưa đồng đều là những hạn chế lớn, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả kinh tế. Chuỗi giá trị đa kênh cho thấy sự phân tán trong khâu phân phối, làm giảm khả năng kiểm soát chất lượng và giá cả.

Mức độ hài lòng của các tác nhân cho thấy chuỗi giá trị đã tạo ra lợi ích kinh tế nhất định, nhưng sự thiếu liên kết chặt chẽ và ràng buộc pháp lý còn làm giảm tính bền vững của chuỗi. So sánh với các nghiên cứu về chuỗi giá trị bưởi tại các địa phương khác như Bến Tre và Yên Bái, Thanh Sơn còn thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bên, đặc biệt là vai trò của nhà nước và doanh nghiệp trong việc hỗ trợ kỹ thuật và thị trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và sản lượng bưởi Diễn, bảng phân tích mức độ hài lòng của các tác nhân theo thang đo Likert, và sơ đồ chuỗi giá trị minh họa các kênh phân phối chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chỉ đạo và tổ chức sản xuất: UBND huyện cần xây dựng kế hoạch phát triển cây bưởi Diễn với quy mô lớn, tập trung vào các xã trọng điểm trong giai đoạn 2020-2025. Mục tiêu nâng diện tích trồng bưởi Diễn lên khoảng 600 ha, đồng thời áp dụng quy trình canh tác chuẩn để nâng cao chất lượng sản phẩm.

  2. Phát triển khuyến nông và dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật: Tăng cường đào tạo, chuyển giao kỹ thuật cho nông dân, đặc biệt về kỹ thuật thâm canh, phòng trừ sâu bệnh và bảo quản sau thu hoạch. Thành lập các tổ hợp tác, hợp tác xã để hỗ trợ kỹ thuật và liên kết sản xuất.

  3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ và quản lý nhà nước: Ban hành các chính sách ưu đãi về tín dụng, hỗ trợ vốn đầu tư cho nông dân và doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị. Xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp hợp đồng, tăng cường vai trò giám sát và hỗ trợ của chính quyền địa phương.

  4. Thúc đẩy liên kết trong chuỗi giá trị: Khuyến khích mô hình liên kết bốn nhà (Nhà nông - Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp) để nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ. Xây dựng hợp đồng tiêu thụ rõ ràng, minh bạch, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm của các bên.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ trong vòng 5 năm tới, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, tổ chức khoa học, doanh nghiệp và người dân nhằm phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp, xây dựng quy hoạch vùng trồng bưởi Diễn và hỗ trợ các chương trình phát triển kinh tế nông thôn.

  2. Nông dân và tổ chức sản xuất: Cung cấp kiến thức về chuỗi giá trị, giúp nông dân hiểu rõ vai trò của liên kết trong sản xuất và tiêu thụ, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế.

  3. Doanh nghiệp và thương lái: Hỗ trợ doanh nghiệp trong việc xây dựng chiến lược liên kết, quản lý chuỗi cung ứng và phát triển thị trường tiêu thụ bưởi Diễn.

  4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp: Là tài liệu tham khảo khoa học về phân tích chuỗi giá trị nông sản, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn trong phát triển sản phẩm đặc sản địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị bưởi Diễn là gì?
    Chuỗi giá trị bưởi Diễn là tập hợp các hoạt động và tác nhân từ sản xuất, thu gom, chế biến, phân phối đến tiêu thụ sản phẩm bưởi Diễn, trong đó mỗi khâu đều tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm.

  2. Tại sao cần phân tích chuỗi giá trị bưởi Diễn?
    Phân tích giúp nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong chuỗi, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ, tăng thu nhập cho người dân.

  3. Các tác nhân chính trong chuỗi giá trị bưởi Diễn gồm những ai?
    Bao gồm hộ nông dân trồng bưởi, thương lái nhỏ và lớn, người bán sỉ, người bán lẻ và người tiêu dùng cuối cùng.

  4. Những khó khăn lớn nhất trong phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn là gì?
    Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu vốn và kỹ thuật, rủi ro trong liên kết hợp đồng, thị trường tiêu thụ chưa ổn định và cạnh tranh gay gắt với các loại bưởi khác.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn?
    Tăng cường liên kết giữa các tác nhân, hỗ trợ kỹ thuật và vốn, hoàn thiện chính sách quản lý, xây dựng hợp đồng minh bạch và phát triển thị trường tiêu thụ bền vững.

Kết luận

  • Diện tích và sản lượng bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn tăng trưởng nhanh, phản ánh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của cây trồng này.
  • Chuỗi giá trị bưởi Diễn gồm nhiều kênh phân phối với sự tham gia của đa dạng tác nhân, tạo ra giá trị kinh tế cho địa phương.
  • Mức độ hài lòng của các tác nhân trong chuỗi ở mức cao, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức về liên kết và kỹ thuật sản xuất.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về tổ chức sản xuất, khuyến nông, chính sách và liên kết nhằm phát triển chuỗi giá trị bền vững trong giai đoạn 2020-2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho các nhà quản lý, nông dân, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu trong phát triển kinh tế nông nghiệp địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan và tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của bưởi Diễn trên thị trường trong nước và quốc tế.