Phân Quyền Tài Chính Tại Trung Quốc Từ Năm 1992 Đến Nay Và Bài Học Cho Việt Nam

Trước năm 1980, hệ thống tài chính Trung Quốc tập trung cao độ vào ngân sách trung ương, phục vụ cho chính sách kế hoạch hóa tập trung. Giai đoạn 1980-1993 chứng kiến sự chuyển đổi sang cơ chế khoán ngân sách, phân định nguồn thu giữa các cấp. Đến năm 1992, Đặng Tiểu Bình thúc đẩy giai đoạn mới, thị trường đóng vai trò nền tảng trong phân bổ nguồn lực. Đại hội XIV Đảng Cộng sản Trung Quốc (1992) chính thức đặt mục tiêu xây dựng thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.

Cơ chế “Phóng quyền nhượng lợi” khuyến khích chính quyền địa phương chủ động thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, tăng thu, tiết kiệm chi. Đến năm 1994, Trung Quốc thực hiện cải cách thuế quy mô lớn, tạo khuôn khổ cho phân chia quyền lực trong quản lý tài chính giữa trung ương và địa phương. Kể từ khi gia nhập WTO (2001) đến nay, kinh tế Trung Quốc phát triển mạnh mẽ, song song với đó đặt ra nhiều thách thức cho việc phân cấp quản lý tài chính.

Các nghiên cứu về chủ đề phân quyền tài chính tại Việt Nam còn rất ít so với các nghiên cứu về kinh tế Trung Quốc. Việt Nam và Trung Quốc có nhiều điểm tương đồng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước. Những kinh nghiệm trong cải cách và phát triển kinh tế của Trung Quốc, đặc biệt là quản trị tài chính, luôn có giá trị tham khảo, vận dụng phù hợp vào thực tiễn Việt Nam để giải quyết những câu chuyện thực tế.

Tình trạng tham nhũng trong quản lý tài chính địa phương đang là vấn đề nhức nhối tại Trung Quốc. Việc thiếu minh bạch trong phân bổ ngân sách tạo điều kiện cho các quan chức địa phương lạm quyền, biển thủ công quỹ. Bên cạnh đó, hiện tượng khu biệt tài chính, khi các địa phương ưu tiên lợi ích riêng, gây cản trở sự lưu thông hàng hóa và dịch vụ giữa các vùng, làm suy giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực chung của cả nước.

Sự gia tăng nhanh chóng của nợ công địa phương đang đe dọa sự ổn định của hệ thống tài chính Trung Quốc. Nguyên nhân chính là do chính quyền địa phương dễ dàng tiếp cận nguồn vốn vay, đồng thời thiếu động lực để quản lý chi tiêu hiệu quả. Để giải quyết vấn đề này, cần tăng cường giám sát và kiểm soát hoạt động vay nợ của địa phương, đồng thời khuyến khích các địa phương tìm kiếm nguồn thu bền vững thay vì phụ thuộc vào vay nợ.

Báo cáo thu chi thiếu minh bạch là một vấn đề nghiêm trọng khác trong hệ thống phân quyền tài chính của Trung Quốc. Việc thiếu thông tin chính xác và đáng tin cậy về tình hình tài chính của các địa phương gây khó khăn cho việc giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách. Để cải thiện tình hình, cần tăng cường công khai thông tin về ngân sách địa phương, đồng thời thiết lập các cơ chế kiểm toán độc lập và hiệu quả.

Một trong những đặc điểm nổi bật của mô hình phân quyền tài chính tại Trung Quốc là sự chia sẻ quyền lực trong việc thu thuế giữa chính quyền trung ương và địa phương. Cụ thể, một số loại thuế được quản lý hoàn toàn bởi chính quyền trung ương, một số loại khác được quản lý bởi địa phương, và một số loại được chia sẻ doanh thu giữa hai cấp chính quyền. Cách thức phân chia này nhằm đảm bảo nguồn thu cho cả trung ương và địa phương, đồng thời khuyến khích địa phương nỗ lực tăng thu ngân sách.

Để đảm bảo hiệu quả và minh bạch trong phân quyền tài chính, Trung Quốc đã thiết lập một hệ thống giám sát tài chính chặt chẽ. Hệ thống này bao gồm các cơ quan kiểm toán, thanh tra, và giám sát tài chính ở cả cấp trung ương và địa phương. Mục tiêu của giám sát tài chính là phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý và sử dụng ngân sách, đồng thời đảm bảo rằng nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả nhất.

Việc Trung Quốc chuyển hướng sang kích thích tiêu dùng nội địa thay vì phụ thuộc vào xuất khẩu đã tác động đáng kể đến hệ thống phân quyền tài chính. Chính quyền trung ương đã thực hiện các chính sách hỗ trợ địa phương phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ phục vụ thị trường nội địa, đồng thời tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các dịch vụ công cộng ở khu vực địa phương. Điều này giúp giảm sự phụ thuộc của địa phương vào nguồn thu từ xuất khẩu và tạo động lực cho phát triển kinh tế bền vững.

So sánh chi tiết giữa mô hình phân quyền tài chính của Trung Quốc và hệ thống phân cấp ngân sách của Việt Nam là rất quan trọng để xác định những bài học kinh nghiệm có thể áp dụng. Cần xem xét các yếu tố như mức độ tự chủ của địa phương trong quản lý ngân sách, cơ chế phân chia nguồn thu giữa trung ương và địa phương, và hệ thống giám sát tài chính.

Để phát huy tối đa tiềm năng của địa phương, cần trao quyền chủ động hơn cho chính quyền địa phương trong quản lý thu chi ngân sách. Điều này bao gồm việc cho phép địa phương tự quyết định một phần nguồn thu của mình, đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn vốn từ trung ương. Tuy nhiên, cần đảm bảo rằng việc tăng cường chủ động đi kèm với trách nhiệm giải trình và giám sát chặt chẽ.

Cơ chế phân chia nguồn thu giữa trung ương và địa phương cần được hoàn thiện để đảm bảo công bằng và hiệu quả. Cần xem xét lại tỷ lệ phân chia cho từng loại thuế, đồng thời điều chỉnh để phản ánh đúng vai trò và trách nhiệm của từng cấp chính quyền. Ngoài ra, cần có các cơ chế điều tiết ngân sách để hỗ trợ các địa phương nghèo và kém phát triển.

Để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong phân quyền tài chính, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống kiểm soát tài chính hiệu quả. Hệ thống này cần bao gồm các cơ quan kiểm toán độc lập, các cơ chế giám sát từ cộng đồng, và các quy trình kiểm tra và đánh giá định kỳ. Cần tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác kiểm soát tài chính.

Tính minh bạch là yếu tố then chốt để đảm bảo trách nhiệm giải trình và chống tham nhũng trong quản lý ngân sách. Việt Nam cần tăng cường công khai thông tin về ngân sách ở tất cả các cấp chính quyền, đồng thời tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát quá trình lập kế hoạch và thực hiện ngân sách.

Cần thiết lập các cơ chế để đảm bảo rằng các cấp chính quyền chịu trách nhiệm giải trình về việc sử dụng ngân sách. Điều này bao gồm việc yêu cầu các cấp chính quyền báo cáo định kỳ về tình hình thu chi ngân sách, và tổ chức các cuộc đối thoại công khai để người dân có thể đặt câu hỏi và yêu cầu giải thích.

Việc phân bổ nguồn lực hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công của hệ thống phân quyền tài chính. Việt Nam cần tập trung vào việc đầu tư vào các lĩnh vực có tiềm năng tăng trưởng cao, đồng thời hỗ trợ các địa phương nghèo và kém phát triển. Cần xây dựng các tiêu chí rõ ràng và minh bạch để đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

Cân đối ngân sách là rất quan trọng để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô. Việt Nam cần quản lý chi tiêu chặt chẽ, tăng cường thu ngân sách, và giảm thiểu nợ công. Cần xây dựng các kế hoạch tài chính dài hạn để đảm bảo tính bền vững của ngân sách.

Để nâng cao hiệu quả của hệ thống phân quyền tài chính, Việt Nam cần tiếp tục đổi mới thể chế. Điều này bao gồm việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính, giảm thiểu sự can thiệp của nhà nước vào thị trường, và tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội dân sự.