Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2012-2016, tỉnh Bắc Ninh đã chứng kiến sự phát triển kinh tế xã hội mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân đạt 15,7%/năm, thu nhập bình quân đầu người năm 2014 đạt 2.884 USD và dự báo năm 2015 đạt 5.192 USD. Thu ngân sách nhà nước (NSNN) địa phương cũng tăng trưởng ấn tượng, từ 7.870 tỷ đồng năm 2012 lên 15.976 tỷ đồng năm 2016, tương đương mức tăng trung bình 18,2% mỗi năm. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển, việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Bắc Ninh vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt trong việc phân chia nguồn thu, nhiệm vụ chi và quy trình quản lý ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2012-2016, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cấp ngân sách tỉnh, huyện, xã trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, dựa trên số liệu thu chi ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao tính chủ động, minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội bền vững của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác – Lenin về chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp với các lý thuyết quản lý nhà nước và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân tích các nội dung phân cấp về nguồn thu, nhiệm vụ chi, quy trình ngân sách và giám sát, thanh tra, kiểm toán ngân sách. Mô hình này nhấn mạnh sự phân định rõ ràng quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền nhằm tăng hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Mô hình hiệu quả quản lý ngân sách địa phương: Tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng như điều kiện kinh tế xã hội, đặc điểm tự nhiên, năng lực quản lý và tính minh bạch trong quản lý ngân sách. Mô hình này giúp đánh giá mức độ phát huy tính chủ động và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, phân cấp quản lý ngân sách, nguồn thu ngân sách, nhiệm vụ chi ngân sách, quy trình ngân sách và giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách nhà nước tại tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2012-2016 do Sở Tài chính Bắc Ninh cung cấp; các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định 60/2003/NĐ-CP, Quyết định 101/2010/QĐ-UBND; báo cáo kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh; tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu và luận án liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê thu chi ngân sách qua các năm, so sánh tỷ lệ phân cấp thu chi giữa các cấp ngân sách tỉnh, huyện, xã; đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách dựa trên các tiêu chí về quyền hạn, trách nhiệm và hiệu quả sử dụng ngân sách. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu với kinh nghiệm phân cấp quản lý ngân sách của các tỉnh Hải Dương và Hưng Yên.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2018; phân tích và đánh giá thực trạng từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2018; đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2018.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản thu chi ngân sách của tỉnh Bắc Ninh và các cấp chính quyền địa phương trong giai đoạn 2012-2016, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho việc phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách địa phương ổn định và mạnh mẽ: Tổng thu ngân sách địa phương tăng từ 7.870 tỷ đồng năm 2012 lên 15.976 tỷ đồng năm 2016, tương đương mức tăng 103% trong 5 năm. Thu ngân sách cấp tỉnh chiếm trung bình 82% tổng thu NSĐP, trong khi thu cấp huyện và xã lần lượt chiếm khoảng 12% và 5%.

  2. Phân cấp nguồn thu chưa cân đối giữa các cấp ngân sách: Các khoản thu lớn như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế VAT phần lớn vẫn do ngân sách cấp tỉnh giữ lại, trong khi ngân sách cấp huyện và xã chủ yếu dựa vào các khoản thu nhỏ và thuế môn bài. Sự chênh lệch thu ngân sách giữa các huyện cao nhất và thấp nhất lên đến 4,2 lần trung bình trong giai đoạn nghiên cứu.

  3. Nhiệm vụ chi ngân sách tăng liên tục nhưng chưa đồng bộ: Tổng chi ngân sách địa phương tăng từ 7.797 tỷ đồng năm 2012 lên 15.840 tỷ đồng năm 2016, tăng 103%. Chi ngân sách cấp tỉnh chiếm khoảng 60-61% tổng chi NSĐP, chi cấp huyện và xã tăng nhanh nhưng vẫn còn hạn chế về nguồn lực. Việc cắt giảm chi thường xuyên tại cấp tỉnh nhằm tăng cường chi cho cấp huyện và xã đã được thực hiện từ năm 2016.

  4. Quy trình phân cấp quản lý ngân sách còn nhiều bất cập: Việc phân cấp trong lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách chưa thực sự phát huy tính chủ động của các cấp chính quyền địa phương. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách còn hạn chế, dẫn đến tình trạng thất thu và sử dụng ngân sách chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, khi ngân sách cấp tỉnh giữ lại phần lớn các khoản thu lớn, làm giảm tính tự chủ tài chính của cấp huyện và xã. Điều này ảnh hưởng đến khả năng thực hiện nhiệm vụ chi và phát triển kinh tế xã hội địa phương. So với các tỉnh Hải Dương và Hưng Yên, Bắc Ninh cần học hỏi kinh nghiệm trong việc phân định rõ nguồn thu, nhiệm vụ chi và tăng cường kiểm tra, giám sát ngân sách.

Việc tăng trưởng thu ngân sách chủ yếu nhờ vào thu hút đầu tư FDI với hơn 935 dự án và vốn đăng ký trên 12,26 tỷ USD, tạo nguồn thu lớn cho ngân sách địa phương. Tuy nhiên, sự mất cân đối trong phân cấp thu chi làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách, gây áp lực lên ngân sách cấp trên và hạn chế phát huy sáng tạo của chính quyền địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách địa phương, bảng phân chia tỷ lệ thu chi giữa các cấp ngân sách và biểu đồ so sánh mức độ phân cấp thu chi giữa các huyện trong tỉnh. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự mất cân đối và xu hướng phát triển ngân sách địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp nguồn thu cho cấp huyện và xã: Điều chỉnh chính sách phân chia các khoản thu lớn như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế VAT để tăng tỷ lệ phân cấp cho các cấp dưới, nâng cao tính tự chủ tài chính. Thời gian thực hiện: 2019-2020. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Tài chính phối hợp với Bộ Tài chính.

  2. Hoàn thiện phân cấp nhiệm vụ chi ngân sách: Rà soát, phân định rõ nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, tránh trùng lắp và đùn đẩy trách nhiệm. Tăng cường chi đầu tư phát triển tại cấp huyện và xã để thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Thời gian: 2019-2021. Chủ thể: UBND tỉnh, các cấp chính quyền địa phương.

  3. Đổi mới quy trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách: Trao quyền nhiều hơn cho các cấp chính quyền địa phương trong việc lập dự toán và quyết toán ngân sách, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian: 2019-2022. Chủ thể: Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước, các cơ quan thanh tra.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý ngân sách, đồng thời mở rộng sự tham gia của người dân trong giám sát ngân sách để tăng cường tính minh bạch. Thời gian: 2019-2023. Chủ thể: UBND tỉnh, các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ cơ chế phân cấp, nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách địa phương, áp dụng các giải pháp cải tiến quản lý tài chính công.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với đặc điểm kinh tế xã hội của tỉnh Bắc Ninh và các địa phương tương tự.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý công, tài chính công: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và nghiên cứu khoa học.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế địa phương: Hỗ trợ đánh giá thực trạng quản lý ngân sách, đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế xã hội dựa trên quản lý tài chính công hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là việc phân định phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi và quy trình ngân sách nhằm tăng hiệu quả sử dụng ngân sách. Ví dụ, tỉnh Bắc Ninh phân chia rõ nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa cấp tỉnh, huyện và xã.

  2. Tại sao phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng đối với địa phương?
    Phân cấp giúp địa phương chủ động trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính, nâng cao hiệu quả chi tiêu và phát triển kinh tế xã hội. Tại Bắc Ninh, phân cấp đã góp phần tăng thu ngân sách từ 7.870 tỷ đồng năm 2012 lên 15.976 tỷ đồng năm 2016.

  3. Những khó khăn chính trong phân cấp quản lý ngân sách tại Bắc Ninh là gì?
    Khó khăn gồm mất cân đối nguồn thu giữa các cấp ngân sách, hạn chế trong phân cấp nhiệm vụ chi, quy trình quản lý ngân sách chưa đồng bộ và công tác giám sát, thanh tra còn yếu. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý ngân sách?
    Các giải pháp gồm tăng cường phân cấp nguồn thu cho cấp dưới, hoàn thiện phân cấp nhiệm vụ chi, đổi mới quy trình quản lý ngân sách và nâng cao năng lực quản lý, trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền.

  5. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm thực hiện phân cấp quản lý ngân sách?
    Chủ thể chính là UBND tỉnh, các sở ngành liên quan như Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương và các cơ quan thanh tra, kiểm tra ngân sách. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên là yếu tố then chốt để phân cấp hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tại tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2012-2016, làm rõ vai trò và tầm quan trọng của phân cấp trong quản lý tài chính công địa phương.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy thu chi ngân sách địa phương tăng trưởng mạnh mẽ nhưng còn mất cân đối và chưa phát huy hết tính chủ động của các cấp chính quyền.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường phân cấp nguồn thu, hoàn thiện phân cấp nhiệm vụ chi, đổi mới quy trình quản lý và nâng cao năng lực quản lý ngân sách địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp trong giai đoạn 2019-2023.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các cấp chính quyền địa phương tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Bắc Ninh và các địa phương khác.