Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Hiệu Quả Hoạt Động Kinh Doanh Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Việt Hưng
• Người hướng dẫn: TS. Vũ Văn Thực
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Hiệu Quả Kinh Doanh Của Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu
• 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5.2. Dữ liệu nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa của đề tài
• 1.7. Bố cục của luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
• 2.1. Một số khái niệm
• 2.2. Hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.3. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.4. Đo lường hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.5. Các lý thuyết có liên quan đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.5.1. Lý thuyết quyền lực thị trường
• 2.5.2. Lý thuyết cấu trúc- hiệu quả
• 2.6. Lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.6.1. Nghiên cứu nước ngoài
• 2.6.2. Nghiên cứu trong nước
• 2.7. Khoảng trống nghiên cứu
• 2.8. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3.1.2. Phương pháp đo lường các biến
• 3.1.3. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.3. Quy trình nghiên cứu
• 3.4. Thu thập và xử lý số liệu
• 3.5. Trình tự thực hiện nghiên cứu
• 3.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Kết quả nghiên cứu về các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại Việt Nam
• 4.2. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.3. Phân tích tương quan của các biến độc lập trong mô hình
• 4.4. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm
• 4.4.1. Kết quả mô hình OLS, FEM và REM
• 4.4.2. Kết quả kiểm định các mô hình OLS, FEM, REM
• 4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.6. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
• 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 5.1. Kết luận kết quả nghiên cứu
• 5.2. Khuyến nghị chính sách
• 5.3. Hạn chế của nghiên cứu
• 5.4. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Hiệu Quả Kinh Doanh Ngân Hàng Việt Nam Hiện Nay

Hệ thống ngân hàng Việt Nam đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế, cung cấp vốn và dịch vụ thanh toán. Sự tăng trưởng về quy mô, mạng lưới, và công nghệ là đáng kể. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những thách thức như nợ xấu cao, thanh khoản chưa ổn định, và năng lực cạnh tranh hạn chế. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, hiệu quả kinh doanh trở thành yếu tố sống còn. Các ngân hàng thương mại Việt Nam (NHTM) phải không ngừng nâng cao hiệu quả kinh doanh ngân hàng để duy trì vị thế và phát triển bền vững. Khủng hoảng kinh tế và đại dịch COVID-19 đã tác động không nhỏ đến hoạt động của các NHTM, đòi hỏi sự thích ứng và đổi mới liên tục.

1.1. Vai trò của ngân hàng trong nền kinh tế Việt Nam

Ngân hàng đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, cung cấp vốn cho doanh nghiệp và cá nhân. Sự ổn định và phát triển của hệ thống ngân hàng có ảnh hưởng lớn đến GDP, đầu tư và tiết kiệm. Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam (NHTM) không chỉ đóng vai trò là trung gian thanh toán cho các chủ thể kinh tế và là một kênh đáp ứng vốn chủ yếu cho nền kinh tế, góp phần không nhỏ vào mức tăng trưởng GDP hàng năm và công cuộc phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

1.2. Thách thức đối với hiệu quả kinh doanh ngân hàng

Nợ xấu gia tăng, áp lực cạnh tranh, và yêu cầu tuân thủ các chuẩn mực quốc tế như Basel III là những thách thức lớn đối với hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Các NH không có khả năng cạnh tranh sẽ được thay thế bằng các NH có hiệu quả hơn, điều này cho thấy chỉ có các NH có hiệu quả hoạt động kinh doanh, kinh doanh hiệu quả nhất mới có lợi thế về cạnh tranh.

II. Vấn Đề Các Rủi Ro Ảnh Hưởng Đến Lợi Nhuận Ngân Hàng

Các NHTM Việt Nam đối mặt với nhiều rủi ro ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, và rủi ro hoạt động là những yếu tố cần được quản trị chặt chẽ. Biến động của môi trường kinh tế vĩ mô, tỷ giá hối đoái, và lạm phát cũng tác động đáng kể đến lợi nhuận và khả năng sinh lời của ngân hàng. Việc đánh giá và quản trị rủi ro hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định và phát triển của NHTM.

2.1. Rủi ro tín dụng và nợ xấu ngân hàng

Nợ xấu ngân hàng làm giảm lợi nhuận và tăng chi phí dự phòng. Quản lý rủi ro tín dụng chặt chẽ là cần thiết để duy trì chất lượng tín dụng và giảm thiểu nợ xấu ngân hàng. Đầu năm 2011, sự biến động tăng lãi suất giữa các NH càng trở nên gay gắt và chứa đựng nhiều nguy cơ – rủi ro. Các NH đã gia tăng việc huy động vốn vi phạm chính sách lãi suất của NHNN, lãi suất huy động được thỏa thuận giữa người gửi và các NH, tùy theo mức gửi và thời gian gửi sẽ có mức lãi suất tương ứng, với mức lãi suất cao nhất lên đến 22%/năm. Sau đó các NH cho vay với lãi suất cao lên đến 25%/năm.

2.2. Ảnh hưởng của môi trường kinh tế vĩ mô

Môi trường kinh tế vĩ mô bất ổn, với lạm phát cao và tỷ giá hối đoái biến động, có thể làm giảm hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Chính sách tiền tệ và các biện pháp điều hành kinh tế vĩ mô của Chính phủ có tác động lớn đến hoạt động ngân hàng. Năm 2019, kinh tế toàn cầu tăng chậm dưới tác động căng thẳng thương mại giữa các nước lớn, nguy cơ Brexit không đạt được thỏa thuận, rủi ro địa chính trị tại nhiều khu vực; đại dịch Covid 19 và thương mại toàn cầu sụt giảm.

2.3. Quản trị rủi ro hoạt động và công nghệ

Rủi ro hoạt động phát sinh từ quy trình nội bộ yếu kém, gian lận và các vấn đề liên quan đến công nghệ ngân hàng. Đầu tư vào hệ thống công nghệ ngân hàng an toàn và hiệu quả là rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro hoạt động. Song bên cạnh những kết quả đạt được thì vẫn có nhiều mặt còn tồn tại trong hệ thống NH như: nợ xấu tăng cao, thanh khoản của hệ thống chưa thực sự ổn định, tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu chưa thực sự vững chắc, sức cạnh tranh chưa cao, năng lực quản trị và công nghệ yếu, cải cách diễn ra chậm và thiếu tính minh bạch.

III. Giải Pháp Nâng Cao Năng Lực Tài Chính Ngân Hàng

Nâng cao năng lực tài chính ngân hàng là yếu tố quan trọng để cải thiện hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Điều này bao gồm tăng vốn chủ sở hữu, cải thiện chất lượng tài sản, và tăng cường quản trị rủi ro. Việc áp dụng các chuẩn mực kế toán quốc tế và tuân thủ các quy định về an toàn vốn như Basel III cũng góp phần nâng cao sự minh bạch và ổn định của hệ thống ngân hàng. Các NHTM cần tập trung vào việc tối ưu hóa cơ cấu vốn và tăng cường khả năng sinh lời.

3.1. Tăng vốn chủ sở hữu và cơ cấu vốn

Tăng vốn chủ sở hữu giúp ngân hàng tăng cường khả năng chống chịu rủi ro và mở rộng hoạt động kinh doanh. Tối ưu hóa cơ cấu vốn để cân bằng giữa chi phí vốn và lợi nhuận là rất quan trọng. Trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2021, khủng hoảng kinh tế thế giới xảy ra vào 2012 có tác động đến kinh tế Việt Nam và ảnh hưởng đến hoạt động ngân hàng. Năm 2019, kinh tế toàn cầu tăng chậm dưới tác động căng thẳng thương mại giữa các nước lớn, nguy cơ Brexit không đạt được thỏa thuận, rủi ro địa chính trị tại nhiều khu vực; thương mại toàn cầu sụt giảm.

3.2. Cải thiện chất lượng tín dụng và tài sản

Quản lý chất lượng tín dụng chặt chẽ và giảm thiểu nợ xấu ngân hàng là yếu tố then chốt để cải thiện năng lực tài chính ngân hàng. Việc đánh giá và xử lý tài sản đảm bảo hiệu quả cũng góp phần tăng cường năng lực tài chính ngân hàng.

3.3. Áp dụng chuẩn mực quốc tế và Basel III

Tuân thủ các chuẩn mực kế toán quốc tế và Basel III giúp ngân hàng tăng cường tính minh bạch, ổn định và khả năng quản trị rủi ro. Áp dụng các chuẩn mực này cũng giúp ngân hàng dễ dàng tiếp cận nguồn vốn quốc tế. Chính phủ ra quyết định 254/QĐ-TTg ngày 01/03/2012 về việc phê duyệt đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015.

IV. Phương Pháp Đa Dạng Hóa Nguồn Thu Nhập Ngân Hàng Thương Mại

Ngoài hoạt động tín dụng truyền thống, các NHTM cần đa dạng hóa nguồn thu nhập từ các dịch vụ phi tín dụng như dịch vụ thanh toán, bảo hiểm, và tư vấn tài chính. Đa dạng hóa giúp giảm sự phụ thuộc vào lãi suất và tăng cường khả năng sinh lời. Nghiên cứu và phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới phù hợp với nhu cầu của khách hàng là rất quan trọng. Việc áp dụng đổi mới sáng tạo ngân hàng và marketing ngân hàng hiệu quả cũng góp phần tăng doanh thu.

4.1. Phát triển dịch vụ phi tín dụng và thanh toán

Dịch vụ thanh toán, bảo hiểm, và tư vấn tài chính là những nguồn thu nhập tiềm năng cho ngân hàng. Đầu tư vào công nghệ và nâng cao chất lượng dịch vụ để thu hút khách hàng. Thấy được tầm quan trọng đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ.

4.2. Nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới

Nghiên cứu và phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới phù hợp với nhu cầu của từng phân khúc khách hàng. Áp dụng đổi mới sáng tạo ngân hàng để tạo ra các sản phẩm độc đáo và cạnh tranh. Như vậy, hiệu quả kinh doanh ngân hàng trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá sự tồn tại của một NH trong môi trường cạnh canh quốc tế ngày càng gia tăng và khốc liệt.

4.3. Tăng cường marketing và hành vi khách hàng

Marketing ngân hàng hiệu quả giúp thu hút khách hàng và tăng doanh thu. Hiểu rõ hành vi khách hàng để cung cấp các sản phẩm, dịch vụ phù hợp và cá nhân hóa trải nghiệm. Đến năm 2015, tín dụng đã tăng cao trở lại. Về định hướng chính sách, tăng trưởng tín dụng 17 - 18% được cho là cần thiết để đảm bảo tăng trưởng GDP ở mức 6,6 - 6,8%.

V. Phân Tích SWOT Đánh Giá Khả Năng Cạnh Tranh Ngân Hàng

Để cải thiện hiệu quả kinh doanh ngân hàng, việc thực hiện phân tích SWOT ngân hàng là rất quan trọng. Điều này giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức mà ngân hàng đang đối mặt. Từ đó, có thể xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp để tận dụng cơ hội, khắc phục điểm yếu, và giảm thiểu rủi ro. Ngoài ra, việc sử dụng mô hình CAMELS cũng giúp đánh giá toàn diện tình hình tài chính và hoạt động của ngân hàng.

5.1. Phân tích điểm mạnh và điểm yếu ngân hàng

Xác định rõ điểm mạnh để phát huy và điểm yếu để khắc phục. So sánh với đối thủ cạnh tranh để đánh giá vị thế của ngân hàng. Đánh giá và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NH hiện nay rất là quan trọng, vì từ đó giúp các nhà 2 quản lý thực hiện được việc cơ cấu lại hệ thống NH một cách có cơ sở, định hướng việc sáp nhập, hợp nhất cũng có căn cứ khoa học.

5.2. Nhận diện cơ hội và thách thức thị trường

Nghiên cứu thị trường để nhận diện cơ hội tăng trưởng và thách thức cạnh tranh. Đánh giá tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội và công nghệ đến hoạt động ngân hàng.

5.3. Ứng dụng mô hình CAMELS trong đánh giá

Sử dụng mô hình CAMELS để đánh giá tình hình vốn, tài sản, quản lý, lợi nhuận, thanh khoản và độ nhạy cảm với rủi ro thị trường. Đề tài là các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại Việt Nam.

VI. Kết Luận Tương Lai Hiệu Quả Kinh Doanh Ngân Hàng

Nâng cao hiệu quả kinh doanh ngân hàng là một quá trình liên tục đòi hỏi sự đổi mới sáng tạo và quản trị rủi ro hiệu quả. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, các NHTM Việt Nam cần không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường. Việc đầu tư vào nguồn nhân lực ngân hàng chất lượng cao và áp dụng công nghệ ngân hàng tiên tiến là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng.

6.1. Tầm quan trọng của nguồn nhân lực ngân hàng

Xây dựng đội ngũ nguồn nhân lực ngân hàng có trình độ chuyên môn cao, đạo đức nghề nghiệp tốt và khả năng thích ứng với sự thay đổi của thị trường. Bởi một NH yếu kém không chỉ gây tổn thất cho chính NH đó, mà còn tạo nên những rủi ro nhất định mang tính dây chuyền cho các bên liên quan (như người lao động, trái chủ, các NH khác, nhà cung cấp, khách hàng và các nhà đầu tư tiềm năng) và ngược lại.

6.2. Vai trò của công nghệ trong phát triển ngân hàng

Ứng dụng công nghệ ngân hàng tiên tiến để nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm chi phí và cung cấp các dịch vụ tiện lợi cho khách hàng. Việc nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh là cần thiết, bởi nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh chính là thước đo cho sức khỏe tài chính của một NH.

6.3. Hướng phát triển bền vững của ngân hàng

Xây dựng chiến lược phát triển bền vững, cân bằng giữa lợi nhuận và trách nhiệm xã hội. Nâng cao uy tín và thương hiệu của ngân hàng trên thị trường. Do đó, tác giả muốn xem xét trong mốc thời gian 11 năm thì HQHĐ của các NHTM Việt Nam bị các nhân tố nào chi phối, ảnh hưởng và mức độ của những nhân tố này ra sao.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2011 – 2021, hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam đã trải qua nhiều biến động do ảnh hưởng của các sự kiện kinh tế toàn cầu như khủng hoảng kinh tế 2012, căng thẳng thương mại quốc tế năm 2019, và đại dịch Covid-19. Theo thống kê, tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) và trên vốn chủ sở hữu (ROE) của toàn hệ thống ngân hàng năm 2019 lần lượt đạt 1,08% và 15,29%, tăng so với năm 2018 (0,9% và 11,8%). Tuy nhiên, hệ thống vẫn đối mặt với nhiều thách thức như nợ xấu gia tăng, thanh khoản chưa ổn định, và năng lực quản trị còn hạn chế. Hiệu quả hoạt động kinh doanh (HQHĐ) của các NHTM trở thành tiêu chí quan trọng để đánh giá sức khỏe tài chính và khả năng cạnh tranh trong môi trường quốc tế ngày càng khốc liệt.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến HQHĐ của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011 – 2021, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 30 NHTM Việt Nam với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán và các chỉ số kinh tế vĩ mô từ Ngân hàng Thế giới. Nghiên cứu tập trung vào các chỉ số ROAA và ROAE làm thước đo HQHĐ, đồng thời xem xét các yếu tố nội bộ như quy mô, vốn chủ sở hữu, nợ xấu, thanh khoản, chi phí hoạt động, đa dạng hóa thu nhập và các yếu tố vĩ mô như GDP và lạm phát.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm cập nhật, giúp các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan hoạch định chính sách có cơ sở khoa học để cải thiện hiệu quả hoạt động, tăng cường năng lực cạnh tranh và đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính để phân tích HQHĐ của các NHTM:

1. Lý thuyết quyền lực thị trường (Market Power - MP):
   Lý thuyết này cho rằng cấu trúc thị trường ảnh hưởng đến hành vi và kết quả kinh doanh của ngân hàng. Các ngân hàng có quy mô lớn và thị phần cao có thể tận dụng quyền lực thị trường để tăng lợi nhuận thông qua việc điều chỉnh giá cả và sản phẩm. Mối quan hệ tích cực giữa quy mô ngân hàng và hiệu quả kinh doanh được nhiều nghiên cứu thực nghiệm xác nhận.

2. Lý thuyết cấu trúc - hiệu quả (Efficient Structure - ES):
   Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của hiệu quả nội bộ và quản trị trong việc nâng cao lợi nhuận. Các ngân hàng hoạt động hiệu quả hơn sẽ có lợi nhuận và thị phần cao hơn, không phải do sức mạnh thị trường mà do khả năng quản lý chi phí và rủi ro tốt hơn. Lý thuyết này giải thích tác động của các yếu tố như vốn chủ sở hữu, chi phí hoạt động và quản trị rủi ro đến HQHĐ.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm:

• ROAA (Return on Average Assets): Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên tổng tài sản bình quân, phản ánh hiệu quả sử dụng tài sản.
• ROAE (Return on Average Equity): Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu bình quân, đo lường hiệu quả sử dụng vốn cổ đông.
• Quy mô ngân hàng (SIZE): Logarit tổng tài sản, thể hiện quy mô hoạt động.
• Vốn chủ sở hữu (CAPITAL): Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, phản ánh năng lực tài chính và an toàn vốn.
• Nợ xấu (NPL): Tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ, biểu thị rủi ro tín dụng.
• Thanh khoản (LIQUIDITY): Tỷ lệ dư nợ cho vay trên tổng tiền gửi, đánh giá khả năng cho vay và quản lý thanh khoản.
• Chi phí hoạt động (COST): Tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng tài sản, phản ánh hiệu quả quản lý chi phí.
• Đa dạng hóa thu nhập (DIVER): Chỉ số đo mức độ đa dạng hóa nguồn thu nhập ngoài lãi.
• GDP và lạm phát (INF): Các yếu tố kinh tế vĩ mô ảnh hưởng đến môi trường hoạt động ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng (panel data) thu thập từ 30 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011 – 2021. Dữ liệu bao gồm báo cáo tài chính đã kiểm toán và các chỉ số kinh tế vĩ mô từ Ngân hàng Thế giới.

Phân tích hồi quy đa biến được thực hiện bằng các mô hình:

• Pooled OLS (Bình phương bé nhất tổng quát): Phân tích dữ liệu bảng không phân biệt đặc điểm riêng của từng ngân hàng.
• FEM (Mô hình tác động cố định): Xem xét đặc điểm riêng biệt của từng ngân hàng không thay đổi theo thời gian.
• REM (Mô hình tác động ngẫu nhiên): Giả định đặc điểm riêng của ngân hàng là ngẫu nhiên và không tương quan với biến độc lập.

Kiểm định F-test, Breusch-Pagan và Hausman được sử dụng để lựa chọn mô hình phù hợp nhất. Do dữ liệu bảng động có thể gây hiện tượng nội sinh, phương pháp GMM (Generalized Method of Moments) được áp dụng để ước lượng và kiểm định mô hình nhằm đảm bảo kết quả chính xác.

Quy trình nghiên cứu gồm: thu thập dữ liệu, xử lý số liệu bằng Excel, phân tích thống kê mô tả, lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp, kiểm định các giả thuyết và trình bày kết quả bằng phần mềm Stata 14.0.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô ngân hàng (SIZE) có tác động tích cực đến HQHĐ:
   Kết quả mô hình GMM cho thấy quy mô ngân hàng có ảnh hưởng cùng chiều và có ý nghĩa thống kê với cả ROAA và ROAE trong giai đoạn 2011 – 2021. Cụ thể, ngân hàng có quy mô lớn hơn thường đạt hiệu quả kinh doanh cao hơn, do lợi thế huy động vốn và chi phí hoạt động thấp hơn.

2. Vốn chủ sở hữu (CAPITAL) tác động tích cực đến ROAA nhưng không có ý nghĩa với ROAE:
   Vốn chủ sở hữu có ảnh hưởng cùng chiều và có ý nghĩa thống kê với ROAA, giúp tăng khả năng chống chịu rủi ro và nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản. Tuy nhiên, biến này không có tác động đáng kể đến ROAE, cho thấy hiệu quả sử dụng vốn cổ đông còn phụ thuộc vào các yếu tố khác.

3. Nợ xấu (NPL) có tác động ngược chiều đến HQHĐ:
   Tỷ lệ nợ xấu tăng làm giảm hiệu quả hoạt động kinh doanh do chi phí dự phòng tăng và rủi ro tín dụng cao hơn. Biến NPL có ý nghĩa thống kê âm với cả ROAA và ROAE, phản ánh tác động tiêu cực rõ rệt của nợ xấu đến lợi nhuận ngân hàng.

4. Thanh khoản (LIQUIDITY) và đa dạng hóa thu nhập (DIVER) có tác động tích cực:
   Tỷ lệ dư nợ trên tiền gửi và mức độ đa dạng hóa thu nhập đều có ảnh hưởng cùng chiều và có ý nghĩa thống kê với ROAA và ROAE. Điều này cho thấy khả năng cho vay hiệu quả và nguồn thu nhập đa dạng giúp tăng lợi nhuận và giảm rủi ro.

5. Chi phí hoạt động (COST) có tác động tiêu cực đến HQHĐ:
   Tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng tài sản tăng làm giảm hiệu quả kinh doanh, do chi phí cao làm giảm lợi nhuận. Biến này có ý nghĩa thống kê âm với cả ROAA và ROAE.

6. Các yếu tố kinh tế vĩ mô (GDP và INF) ảnh hưởng đến HQHĐ:
   Tăng trưởng GDP có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê với hiệu quả kinh doanh, trong khi tỷ lệ lạm phát có tác động ngược chiều, làm giảm lợi nhuận của các ngân hàng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết quyền lực thị trường và cấu trúc - hiệu quả, đồng thời tương đồng với các nghiên cứu trong và ngoài nước. Quy mô ngân hàng lớn giúp tận dụng lợi thế quy mô, giảm chi phí huy động vốn và tăng khả năng cạnh tranh. Vốn chủ sở hữu cao giúp ngân hàng tăng cường an toàn tài chính, nhưng không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với hiệu quả sử dụng vốn cổ đông.

Nợ xấu là thách thức lớn đối với các NHTM Việt Nam, làm giảm lợi nhuận và ảnh hưởng đến uy tín. Việc duy trì thanh khoản hợp lý và đa dạng hóa nguồn thu nhập giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro và tăng hiệu quả kinh doanh. Chi phí hoạt động cao làm giảm lợi nhuận, đòi hỏi quản lý chi phí hiệu quả hơn.

Các yếu tố vĩ mô như GDP và lạm phát cũng đóng vai trò quan trọng, phản ánh sự phụ thuộc của ngành ngân hàng vào môi trường kinh tế chung. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tương quan giữa các biến và bảng tổng hợp kết quả hồi quy để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quy mô hoạt động ngân hàng:
   Các NHTM cần tập trung mở rộng quy mô tài sản và mạng lưới hoạt động trong vòng 3-5 năm tới nhằm tận dụng lợi thế quy mô, giảm chi phí huy động vốn và nâng cao hiệu quả kinh doanh. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nên hỗ trợ chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho việc sáp nhập, hợp nhất và phát triển quy mô.

2. Nâng cao năng lực vốn chủ sở hữu:
   Các ngân hàng cần tăng cường vốn chủ sở hữu thông qua phát hành cổ phiếu, giữ lại lợi nhuận và quản lý rủi ro hiệu quả trong 2-4 năm tới để đảm bảo an toàn tài chính và nâng cao khả năng chống chịu rủi ro. NHNN cần giám sát chặt chẽ và ban hành các quy định phù hợp về tỷ lệ an toàn vốn.

3. Kiểm soát và giảm tỷ lệ nợ xấu:
   Ngân hàng cần áp dụng các biện pháp quản lý rủi ro tín dụng nghiêm ngặt, tăng cường thu hồi nợ và xử lý tài sản đảm bảo trong 1-3 năm tới nhằm giảm tỷ lệ nợ xấu xuống mức an toàn. NHNN và các cơ quan liên quan cần hỗ trợ khung pháp lý và công cụ xử lý nợ xấu hiệu quả.

4. Tăng cường quản lý thanh khoản và đa dạng hóa thu nhập:
   Các NHTM cần duy trì tỷ lệ cho vay trên tiền gửi hợp lý, đồng thời phát triển các dịch vụ tài chính phi tín dụng để đa dạng hóa nguồn thu nhập trong 2-5 năm tới. NHNN nên khuyến khích đổi mới sản phẩm, dịch vụ và áp dụng công nghệ tài chính để nâng cao hiệu quả hoạt động.

5. Kiểm soát chi phí hoạt động:
   Ngân hàng cần tối ưu hóa quy trình vận hành, ứng dụng công nghệ và nâng cao năng suất lao động để giảm chi phí hoạt động trong 1-3 năm tới, từ đó cải thiện lợi nhuận. Các nhà quản trị cần xây dựng hệ thống kiểm soát chi phí chặt chẽ và minh bạch.

6. Theo dõi và ứng phó với biến động kinh tế vĩ mô:
   Các ngân hàng và NHNN cần thường xuyên cập nhật diễn biến kinh tế vĩ mô, đặc biệt là tăng trưởng GDP và lạm phát, để điều chỉnh chiến lược kinh doanh và chính sách tiền tệ phù hợp, đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị ngân hàng thương mại:
   Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động, từ đó xây dựng chiến lược phát triển, quản lý rủi ro và tối ưu hóa nguồn lực nhằm nâng cao lợi nhuận và sức cạnh tranh.

2. Cơ quan quản lý nhà nước (Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính):
   Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách tiền tệ, giám sát hoạt động ngân hàng và thiết kế các biện pháp hỗ trợ nhằm đảm bảo an toàn hệ thống và thúc đẩy phát triển bền vững.

3. Nhà đầu tư và cổ đông:
   Giúp đánh giá hiệu quả hoạt động và tiềm năng sinh lời của các NHTM, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác và hiệu quả hơn.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng:
   Cung cấp tài liệu tham khảo cập nhật về các mô hình phân tích, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm liên quan đến hiệu quả hoạt động ngân hàng tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng được đo lường bằng những chỉ số nào?
   Chủ yếu sử dụng ROAA (lợi nhuận trên tổng tài sản bình quân) và ROAE (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu bình quân) để đánh giá khả năng sinh lời và hiệu quả sử dụng tài sản, vốn của ngân hàng.

2. Những yếu tố nội bộ nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam?
   Quy mô ngân hàng, vốn chủ sở hữu, tỷ lệ nợ xấu, khả năng thanh khoản, chi phí hoạt động và đa dạng hóa thu nhập là các yếu tố có tác động đáng kể đến hiệu quả kinh doanh.

3. Tại sao nợ xấu lại ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động ngân hàng?
   Nợ xấu làm tăng chi phí dự phòng rủi ro, giảm nguồn thu nhập từ tín dụng và làm suy giảm uy tín, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và khả năng hoạt động bền vững của ngân hàng.

4. Làm thế nào để các ngân hàng có thể nâng cao hiệu quả hoạt động trong bối cảnh kinh tế biến động?
   Ngân hàng cần tăng cường quản lý rủi ro, đa dạng hóa nguồn thu nhập, kiểm soát chi phí, duy trì thanh khoản hợp lý và thích ứng linh hoạt với các biến động kinh tế vĩ mô như tăng trưởng GDP và lạm phát.

5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động ngân hàng?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp hồi quy đa biến trên dữ liệu bảng, kết hợp các mô hình Pooled OLS, FEM, REM và đặc biệt là phương pháp GMM để xử lý hiện tượng nội sinh và đảm bảo kết quả chính xác.

Kết luận

• Luận văn đã xác định được các nhân tố nội bộ và vĩ mô ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011 – 2021, trong đó quy mô ngân hàng, vốn chủ sở hữu, thanh khoản, chi phí hoạt động, đa dạng hóa thu nhập, GDP có tác động tích cực, còn nợ xấu và lạm phát có tác động tiêu cực.
• Phương pháp nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng và mô hình GMM giúp kiểm soát nội sinh, đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan hoạch định chính sách trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững hệ thống ngân hàng.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể như tăng quy mô, nâng cao vốn chủ sở hữu, kiểm soát nợ xấu, quản lý thanh khoản và chi phí, đa dạng hóa thu nhập, đồng thời theo dõi biến động kinh tế vĩ mô.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các khuyến nghị chính sách, tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và cập nhật dữ liệu để theo dõi xu hướng hiệu quả hoạt động trong tương lai.

Hành động ngay: Các nhà quản lý và nhà hoạch định chính sách nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao sức khỏe tài chính và khả năng cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và biến động kinh tế toàn cầu.