Tổng quan nghiên cứu

Kế toán trách nhiệm xã hội (Social Responsibility Accounting - SRA) là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng nhằm ghi nhận và phản ánh các tác động kinh tế, xã hội và môi trường của doanh nghiệp (DN). Theo ước tính, trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển bền vững, việc thực hiện SRA ngày càng trở nên cần thiết để DN không chỉ tập trung vào lợi nhuận mà còn phải quan tâm đến trách nhiệm xã hội. Tại Việt Nam, mặc dù SRA đã được nghiên cứu rộng rãi trên thế giới, nhưng việc áp dụng và phổ biến trong các DN còn hạn chế, chưa có hệ thống chuẩn mực thống nhất như kế toán truyền thống.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện kế toán trách nhiệm xã hội trong DN tại Việt Nam, khảo sát thực trạng và mức độ tác động của từng nhân tố. Nghiên cứu được thực hiện trên phạm vi các DN tại Việt Nam với dữ liệu thu thập tháng 09/2017, sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Mục tiêu cụ thể là nhận diện các nhân tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng và đề xuất giải pháp thúc đẩy việc thực hiện SRA, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững của DN.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách và cộng đồng học thuật, đồng thời hỗ trợ DN nâng cao uy tín, minh bạch thông tin và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện SRA trong DN:

  • Lý thuyết các đối tượng hữu quan (Stakeholder Theory): Nhấn mạnh vai trò của các nhóm đối tượng như cổ đông, nhân viên, khách hàng, cộng đồng và nhà quản lý trong việc thúc đẩy DN thực hiện trách nhiệm xã hội. Sự tham gia và áp lực từ các đối tượng này ảnh hưởng trực tiếp đến việc công bố và thực hiện SRA.

  • Lý thuyết hợp pháp (Legitimacy Theory): DN cần duy trì sự chấp nhận và hợp pháp trong xã hội thông qua việc minh bạch thông tin về trách nhiệm xã hội. Việc thực hiện SRA giúp DN củng cố hình ảnh, uy tín và đáp ứng các yêu cầu pháp lý.

  • Lý thuyết thể chế (Institutional Theory): Các quy chuẩn pháp lý, văn hóa tổ chức và áp lực từ môi trường bên ngoài tạo ra sự đồng nhất trong hành vi thực hiện SRA của DN. DN sẽ tuân thủ các quy định và chuẩn mực xã hội để duy trì vị thế và phát triển bền vững.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: trách nhiệm xã hội của DN (CSR), kế toán trách nhiệm xã hội (SRA), các đối tượng hữu quan, minh bạch thông tin, phát triển bền vững và các quy chuẩn pháp lý liên quan.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập thông qua bảng câu hỏi khảo sát gửi đến hơn 300 người hành nghề kế toán, kiểm toán, tài chính tại các DN ở Việt Nam vào tháng 09/2017. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng các tài liệu khoa học, báo cáo ngành và thảo luận nhóm chuyên gia để bổ sung.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích (purposive sampling) nhằm tập trung vào nhóm đối tượng có kinh nghiệm và kiến thức về kế toán trách nhiệm xã hội.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, thực hiện kiểm định độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), hồi quy đa biến để xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến việc thực hiện SRA. Quá trình phân tích được tiến hành theo timeline từ tháng 07 đến tháng 12 năm 2017.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo độ tin cậy cao với cỡ mẫu khoảng 300, kiểm định các giả thuyết nghiên cứu và đánh giá mối quan hệ giữa các biến độc lập và biến phụ thuộc một cách khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự hữu ích của SRA có ảnh hưởng tích cực đến việc thực hiện SRA: Khoảng 78% người tham gia khảo sát đồng ý rằng kế toán trách nhiệm xã hội giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và uy tín DN, đồng thời hỗ trợ DN tuân thủ các quy định pháp luật. Mức độ nhận thức cao góp phần thúc đẩy DN áp dụng SRA hiệu quả hơn.

  2. Sự tham gia của các đối tượng hữu quan là nhân tố quan trọng: 72% ý kiến cho rằng ngoài cổ đông, các nhóm như nhân viên, cộng đồng, cơ quan quản lý cũng cần thông tin kế toán TNXH. Áp lực từ các đối tượng này tạo động lực cho DN minh bạch và thực hiện trách nhiệm xã hội.

  3. Đặc điểm doanh nghiệp ảnh hưởng đến việc thực hiện SRA: DN có quy mô lớn hơn và hoạt động lâu năm có xu hướng cung cấp nhiều thông tin TNXH hơn. Khoảng 65% người khảo sát đồng ý rằng DN quy mô lớn phải minh bạch thông tin TNXH nhiều hơn để đáp ứng yêu cầu của các đối tượng hữu quan.

  4. Nhu cầu lập báo cáo TNXH thúc đẩy thực hiện SRA: 70% ý kiến cho rằng sự quan tâm của truyền thông và xã hội làm tăng nhu cầu minh bạch thông tin TNXH, giúp DN giảm thiểu rủi ro và nâng cao định hướng phát triển bền vững.

  5. Tác động của các quy chuẩn pháp lý: 68% người tham gia đồng ý rằng các quy định pháp luật buộc DN phải tuân thủ trách nhiệm xã hội và minh bạch thông tin. Việc tuân thủ các quy chuẩn này giúp DN cải thiện hiệu quả hoạt động và tăng khả năng hội nhập kinh tế toàn cầu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của người làm kế toán và sự tham gia của các đối tượng hữu quan là những nhân tố then chốt thúc đẩy việc thực hiện SRA trong DN tại Việt Nam. Điều này phù hợp với lý thuyết các đối tượng hữu quan và hợp pháp, khi DN phải đáp ứng yêu cầu thông tin từ nhiều nhóm lợi ích để duy trì uy tín và hợp pháp.

Đặc điểm DN như quy mô và thời gian hoạt động cũng ảnh hưởng đáng kể, tương tự các nghiên cứu tại các nước đang phát triển khác. Nhu cầu lập báo cáo TNXH ngày càng tăng do áp lực từ truyền thông và xã hội, tạo động lực cho DN minh bạch hơn, giảm thiểu rủi ro và nâng cao khả năng cạnh tranh.

Tuy nhiên, việc thực hiện SRA tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức do thiếu các khung pháp lý đầy đủ và hướng dẫn cụ thể, cũng như nhận thức chưa đồng đều trong cộng đồng DN. Các biểu đồ phân tích nhân tố và hồi quy đa biến minh họa rõ mối quan hệ tích cực giữa các nhân tố này với việc thực hiện SRA, đồng thời cho thấy mức độ ảnh hưởng khác nhau của từng nhân tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức về SRA: Các cơ sở đào tạo đại học, sau đại học cần đưa kế toán trách nhiệm xã hội vào chương trình giảng dạy chính thức nhằm trang bị kiến thức chuyên sâu cho sinh viên và người hành nghề kế toán. Mục tiêu đạt được trong vòng 2 năm tới, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về SRA: Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan cần ban hành các quy định, chuẩn mực kế toán trách nhiệm xã hội phù hợp với thông lệ quốc tế, tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho DN thực hiện. Thời gian đề xuất trong 3 năm, với sự phối hợp của các chuyên gia và tổ chức quốc tế.

  3. Khuyến khích sự tham gia của các đối tượng hữu quan: DN cần thiết lập cơ chế tiếp nhận và phản hồi ý kiến từ cổ đông, nhân viên, cộng đồng và các bên liên quan khác nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm xã hội. Các DN lớn và có quy mô trên 100 lao động nên ưu tiên thực hiện trong vòng 1 năm.

  4. Thúc đẩy công bố báo cáo trách nhiệm xã hội: DN cần xây dựng bộ phận chuyên trách kế toán TNXH, đồng thời công bố báo cáo TNXH định kỳ nhằm tăng cường uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Mục tiêu áp dụng trong vòng 2 năm, đặc biệt với các DN niêm yết và DN đa ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện SRA, từ đó xây dựng chiến lược quản trị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững.

  2. Chuyên gia kế toán, kiểm toán: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kế toán trách nhiệm xã hội, hỗ trợ trong việc áp dụng các chuẩn mực và thực hành kế toán mới, đáp ứng yêu cầu minh bạch thông tin.

  3. Nhà hoạch định chính sách: Là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, chính sách thúc đẩy việc thực hiện SRA trong DN, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế, kế toán: Hỗ trợ trong việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển chương trình đào tạo về kế toán trách nhiệm xã hội, nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành cho thế hệ tương lai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm xã hội là gì?
    Kế toán trách nhiệm xã hội (SRA) là quá trình ghi nhận, đo lường và báo cáo các tác động kinh tế, xã hội và môi trường của DN nhằm cung cấp thông tin minh bạch cho các đối tượng hữu quan và hỗ trợ quản trị bền vững.

  2. Tại sao DN cần thực hiện SRA?
    SRA giúp DN nâng cao uy tín, đáp ứng yêu cầu pháp lý, thu hút nguồn lực và tăng cường khả năng cạnh tranh, đồng thời góp phần phát triển bền vững và tạo giá trị cho xã hội.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến việc thực hiện SRA?
    Các nhân tố chính gồm nhận thức về sự hữu ích của SRA, sự tham gia của các đối tượng hữu quan, đặc điểm DN (quy mô, lĩnh vực hoạt động), nhu cầu lập báo cáo TNXH và các quy chuẩn pháp lý hiện hành.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính (phân tích tài liệu, thảo luận nhóm) và định lượng (khảo sát bằng bảng câu hỏi, phân tích dữ liệu bằng SPSS) để đảm bảo kết quả chính xác và toàn diện.

  5. Làm thế nào để DN tại Việt Nam có thể áp dụng SRA hiệu quả?
    DN cần nâng cao nhận thức, xây dựng bộ phận chuyên trách, tuân thủ quy định pháp lý, tăng cường công bố báo cáo TNXH và phối hợp với các đối tượng hữu quan để thực hiện SRA một cách bài bản và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã nhận diện và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện kế toán trách nhiệm xã hội trong DN tại Việt Nam, bao gồm nhận thức, sự tham gia của đối tượng hữu quan, đặc điểm DN, nhu cầu báo cáo và quy chuẩn pháp lý.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy các nhân tố này có mức độ ảnh hưởng khác nhau nhưng đều đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy thực hiện SRA.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng và thách thức của việc áp dụng SRA tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao đào tạo và phổ biến kiến thức về SRA trong cộng đồng DN và các đối tượng liên quan.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, chuyên gia và nhà hoạch định chính sách quan tâm và phối hợp triển khai các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển bền vững thông qua kế toán trách nhiệm xã hội.