Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học tại Việt Nam, việc chuyển đổi từ hình thức đào tạo niên chế sang học chế tín chỉ được xem là bước tiến quan trọng nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát huy tính chủ động, tích cực của sinh viên trong học tập. Tại Trường Đại học Hồng Đức, từ năm 2008, hình thức đào tạo theo học chế tín chỉ đã được triển khai, đánh dấu một bước chuyển đổi lớn trong phương pháp học tập và giảng dạy. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp học tập này cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là về nhận thức, thái độ và hành vi của sinh viên đối với phương pháp học tập mới.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu khảo sát thực trạng nhận thức, thái độ và hành vi của sinh viên Trường Đại học Hồng Đức với phương pháp học tập theo học chế tín chỉ trong giai đoạn từ tháng 3/2010 đến tháng 11/2011. Qua đó, nghiên cứu tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến các biến số này, đồng thời làm rõ sự tồn tại của độ chênh lệch giữa nhận thức và hành vi học tập của sinh viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng học tập và giảng dạy tại trường, góp phần thúc đẩy hiệu quả đào tạo theo học chế tín chỉ.

Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu 300 sinh viên đại diện cho các khoa thuộc Trường Đại học Hồng Đức, sử dụng phương pháp khảo sát kết hợp phỏng vấn sâu và quan sát thực tế. Các chỉ số nhận thức đúng về phương pháp học tập theo tín chỉ đạt khoảng 78,6%, trong khi tỷ lệ sinh viên thích phương pháp học tập này chỉ đạt 56,8%, cho thấy sự khác biệt giữa nhận thức và thái độ của sinh viên. Nghiên cứu cũng chỉ ra nhiều yếu tố tác động đến nhận thức, thái độ và hành vi học tập như phương pháp giảng dạy của giảng viên, cơ sở vật chất, đặc điểm cá nhân sinh viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết xã hội học về nhận thức, thái độ và hành vi, trong đó:

  • Lý thuyết nghịch lý LaPiere: Chỉ ra sự mâu thuẫn giữa thái độ và hành vi, nhấn mạnh cần nghiên cứu hành vi thực tế để hiểu đúng thái độ của cá nhân.
  • Quan điểm về “ngưỡng tình huống” trong nghiên cứu thái độ: Thái độ được cấu thành bởi ba thành phần chính là nhận thức (tri thức), tình cảm và hành vi, mỗi thành phần có ngưỡng biểu hiện khác nhau tùy theo bối cảnh xã hội.
  • Khái niệm nhận thức: Hiểu biết và đánh giá của cá nhân về đối tượng thông qua quá trình tương tác xã hội.
  • Khái niệm thái độ: Tâm thế ủng hộ hoặc phản đối đối tượng, thể hiện qua cảm xúc thích hoặc không thích.
  • Khái niệm hành vi: Phản ứng quan sát được của cá nhân trước đối tượng, bao gồm hành vi tích cực, thụ động và lệch chuẩn trong học tập.
  • Phương pháp học tập theo học chế tín chỉ: Phương pháp học tập chủ động, linh hoạt, đòi hỏi sinh viên tự lập kế hoạch, tăng cường tự học và học nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 300 sinh viên Trường Đại học Hồng Đức, đại diện cho các khoa: Xã hội, Tự nhiên, Kỹ thuật công nghệ, Ngoại ngữ, Kinh tế.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu ngẫu nhiên theo cụm nhiều giai đoạn, đảm bảo tính đại diện qua việc chọn khoa, lớp và sinh viên ngồi giữa dãy bàn, tránh chọn hai sinh viên cạnh nhau.
  • Phương pháp thu thập thông tin:
    • Bảng hỏi khảo sát về nhận thức, thái độ và hành vi học tập.
    • Phỏng vấn sâu 10 sinh viên các năm học và khoa khác nhau để bổ sung thông tin định tính.
    • Quan sát tham dự và không tham dự các hoạt động học tập, trao đổi nhóm, hành vi học tập trên thư viện và phòng máy tính.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 15 để xử lý dữ liệu định lượng, phân tích tần suất, chỉ số nhận thức, thái độ và hành vi; kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 3/2010 đến tháng 11/2011, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức đúng về phương pháp học tập theo học chế tín chỉ: Chỉ số nhận thức đúng đạt 78,6%, cho thấy phần lớn sinh viên hiểu đúng bản chất phương pháp học tập theo tín chỉ. Cụ thể, nhận thức đúng về học tập trên lớp đạt 77,3%, về tự học ở nhà và trên thư viện đạt 76,3%, và về các hoạt động biểu hiện tính tích cực học tập đạt 81,2%.

  2. Thái độ của sinh viên với phương pháp học tập theo tín chỉ: Tỷ lệ sinh viên thích phương pháp học tập theo tín chỉ là 56,8%, trong khi 43,2% không thích. Nguyên nhân không thích chủ yếu do áp lực thời gian học tập trên lớp quá nhiều, làm giảm thời gian tự học và nghỉ ngơi.

  3. Hành vi học tập của sinh viên: Sinh viên thể hiện nhiều hành vi học tập tích cực như tranh luận trên lớp (89,8%), tham gia học nhóm (93,6%), xây dựng kế hoạch học tập (88,9%). Tuy nhiên, vẫn tồn tại hành vi học tập thụ động và lệch chuẩn như học thuộc lòng, sử dụng tài liệu không đúng quy định.

  4. Độ chênh lệch giữa nhận thức và hành vi: Mặc dù nhận thức đúng về phương pháp học tập cao, hành vi học tập tích cực chưa tương xứng, thể hiện qua tỷ lệ sinh viên không thích phương pháp học tập và các hành vi lệch chuẩn còn tồn tại.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sinh viên Trường Đại học Hồng Đức có nhận thức khá tốt về phương pháp học tập theo học chế tín chỉ, đặc biệt là về tính chủ động, tự học và học nhóm. Tuy nhiên, thái độ và hành vi học tập chưa hoàn toàn đồng thuận với nhận thức, phản ánh nghịch lý LaPiere về sự khác biệt giữa thái độ và hành vi.

Nguyên nhân chính được xác định là do áp lực thời gian học tập trên lớp quá lớn, làm giảm thời gian tự học và nghỉ ngơi, gây tâm lý không thích phương pháp học tập theo tín chỉ. Ngoài ra, phương pháp giảng dạy của giảng viên mặc dù đã có sự đổi mới với tỷ lệ áp dụng các phương pháp thảo luận nhóm, gợi mở vấn đề cao (trên 65%), nhưng vẫn còn một bộ phận giảng viên sử dụng phương pháp truyền thống, ảnh hưởng đến sự hứng thú và hành vi học tập của sinh viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong chuyển đổi phương pháp học tập theo tín chỉ, đặc biệt là sự thích nghi của sinh viên với phương pháp học tập chủ động. Việc nhận thức đúng nhưng hành vi chưa tương xứng cũng là vấn đề phổ biến, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, giảng viên và sinh viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thanh thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng, thái độ thích và không thích, cũng như biểu đồ tròn phân bố các hành vi học tập tích cực, thụ động và lệch chuẩn để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa thời gian học tập trên lớp

    • Giảm số tiết học trên lớp để tăng thời gian tự học và nghỉ ngơi cho sinh viên.
    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ sinh viên không thích phương pháp học tập do áp lực thời gian từ 43,2% xuống dưới 30% trong vòng 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng đào tạo phối hợp với các khoa.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy

    • Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về các phương pháp giảng dạy tích cực, gợi mở, thảo luận nhóm.
    • Mục tiêu: Đạt trên 80% giảng viên áp dụng phương pháp giảng dạy hiện đại trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm đào tạo và phát triển giảng viên, các khoa.

  3. Nâng cao nhận thức và kỹ năng tự học cho sinh viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn, hướng dẫn kỹ năng đọc tài liệu phê phán, lập kế hoạch học tập và học nhóm hiệu quả.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ sinh viên nhận thức đúng về kỹ năng đọc tài liệu phê phán từ 52% lên trên 75% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng công tác sinh viên, các khoa.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất phục vụ học tập

    • Đầu tư nâng cấp thư viện, phòng học, phòng máy tính để tạo môi trường học tập thuận lợi.
    • Mục tiêu: Đáp ứng nhu cầu học tập của sinh viên, tăng mức độ hài lòng lên trên 80% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý cơ sở vật chất, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục đại học

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo theo học chế tín chỉ để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo, điều chỉnh quy định về thời gian học tập.

  2. Giảng viên đại học

    • Lợi ích: Nắm bắt nhận thức, thái độ và hành vi của sinh viên để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt.
    • Use case: Áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, tổ chức học nhóm hiệu quả.

  3. Sinh viên đại học

    • Lợi ích: Nhận thức rõ hơn về phương pháp học tập theo tín chỉ, từ đó điều chỉnh hành vi học tập tích cực hơn.
    • Use case: Lập kế hoạch học tập, phát triển kỹ năng tự học và học nhóm.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và xã hội học

    • Lợi ích: Có dữ liệu thực nghiệm về mối quan hệ giữa nhận thức, thái độ và hành vi trong học tập theo tín chỉ tại Việt Nam.
    • Use case: Phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp học tập theo học chế tín chỉ là gì?
    Phương pháp học tập theo học chế tín chỉ là hình thức đào tạo linh hoạt, trong đó sinh viên chủ động lập kế hoạch học tập, tăng cường tự học và học nhóm, nhằm tích lũy kiến thức theo tiến độ phù hợp với năng lực cá nhân.

  2. Sinh viên Trường Đại học Hồng Đức có nhận thức đúng về phương pháp học tập theo tín chỉ không?
    Theo nghiên cứu, chỉ số nhận thức đúng của sinh viên đạt khoảng 78,6%, cho thấy phần lớn sinh viên hiểu đúng bản chất và yêu cầu của phương pháp học tập này.

  3. Tại sao có sự chênh lệch giữa nhận thức và hành vi học tập của sinh viên?
    Nguyên nhân chính là do áp lực thời gian học tập trên lớp quá nhiều, phương pháp giảng dạy chưa đồng bộ hoàn toàn, cùng với một số sinh viên chưa phát triển kỹ năng tự học và đọc tài liệu phê phán.

  4. Phương pháp giảng dạy nào được giảng viên sử dụng nhiều nhất?
    Các phương pháp giảng dạy tích cực như thảo luận nhóm (77,1%), gợi mở vấn đề, đặt câu hỏi định hướng (68,6%) được sử dụng phổ biến, trong khi phương pháp truyền thống như giảng viên đọc cho sinh viên chép chỉ chiếm khoảng 10,7%.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả học tập theo học chế tín chỉ?
    Cần phối hợp giảm tải thời gian học trên lớp, đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao kỹ năng tự học cho sinh viên và cải thiện cơ sở vật chất học tập để tạo môi trường thuận lợi.

Kết luận

  • Sinh viên Trường Đại học Hồng Đức có nhận thức đúng về phương pháp học tập theo học chế tín chỉ với chỉ số khoảng 78,6%, tuy nhiên thái độ thích phương pháp này chỉ đạt 56,8%.
  • Hành vi học tập tích cực được thể hiện qua các hoạt động tranh luận, học nhóm và lập kế hoạch học tập, nhưng vẫn còn tồn tại hành vi học tập thụ động và lệch chuẩn.
  • Áp lực thời gian học tập trên lớp và phương pháp giảng dạy chưa đồng bộ là những nguyên nhân chính gây ra sự chênh lệch giữa nhận thức và hành vi học tập.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tối ưu hóa thời gian học tập, đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao kỹ năng tự học và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các trường đại học khác để so sánh và hoàn thiện mô hình đào tạo theo học chế tín chỉ.

Call-to-action: Các nhà quản lý, giảng viên và sinh viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng học tập theo học chế tín chỉ, góp phần phát triển giáo dục đại học Việt Nam hiện đại và hiệu quả hơn.