I. Khái niệm nội dung và ý nghĩa của nguyên tắc suy đoán vô tội trong tố tụng hình sự
Nguyên tắc suy đoán vô tội là một trong những nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự Việt Nam, thể hiện sự tôn trọng quyền con người và đảm bảo công lý. Nguyên tắc này được quy định tại Điều 10 của Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) năm 2015, khẳng định rằng không ai có thể bị coi là có tội cho đến khi có bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội mà còn góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật công bằng và minh bạch. Theo đó, mọi cá nhân đều có quyền được bảo vệ và có cơ hội chứng minh sự vô tội của mình. Nguyên tắc này không chỉ có giá trị pháp lý mà còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, phản ánh bản chất của một nhà nước pháp quyền. Nó tạo điều kiện cho việc thực thi công lý hình sự, đồng thời ngăn chặn tình trạng lạm dụng quyền lực trong hoạt động tố tụng. Như vậy, nguyên tắc suy đoán vô tội không chỉ là một quy định pháp luật mà còn là một biểu hiện của sự tiến bộ trong tư duy pháp lý, khẳng định quyền con người trong quá trình tố tụng.
II. Sự thể hiện của nguyên tắc suy đoán vô tội trong quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015
Trong Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, nguyên tắc suy đoán vô tội được thể hiện rõ ràng qua nhiều điều khoản, đặc biệt là trong quy định về quyền của người bị buộc tội. Điều 13 của BLTTHS quy định rằng người bị buộc tội có quyền được bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, trong đó bao gồm quyền được chứng minh sự vô tội. Điều này thể hiện sự tôn trọng và bảo vệ quyền con người trong quá trình tố tụng. Hơn nữa, nguyên tắc này cũng được áp dụng trong việc thu thập và đánh giá chứng cứ. Theo Điều 92 của BLTTHS, mọi chứng cứ phải được thu thập và đánh giá một cách khách quan, không được coi là có tội nếu không có chứng cứ rõ ràng. Điều này góp phần bảo đảm quyền im lặng của bị cáo và ngăn chặn việc buộc tội sai trái. Việc thực hiện nguyên tắc suy đoán vô tội không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của cá nhân mà còn tạo dựng lòng tin của người dân vào hệ thống pháp luật. Từ đó, có thể khẳng định rằng nguyên tắc này là một trong những yếu tố quan trọng trong việc xây dựng một nền tư pháp công bằng và minh bạch.
III. Thực tiễn thi hành pháp luật và các giải pháp bảo đảm thực hiện nguyên tắc suy đoán vô tội
Thực tiễn thi hành pháp luật về nguyên tắc suy đoán vô tội trong tố tụng hình sự Việt Nam cho thấy vẫn còn nhiều thách thức. Một số vụ án cho thấy việc áp dụng nguyên tắc này chưa thật sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng oan sai, bỏ lọt tội phạm. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức chưa đầy đủ của các cơ quan có thẩm quyền trong việc thực hiện nguyên tắc này, cùng với đó là áp lực từ xã hội và truyền thông. Để khắc phục tình trạng này, cần có các giải pháp đồng bộ như: nâng cao nhận thức của cán bộ tư pháp về nguyên tắc suy đoán vô tội, tăng cường đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng cho lực lượng điều tra viên, kiểm sát viên và thẩm phán. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện các quy định pháp luật để bảo đảm việc thực thi nguyên tắc này một cách nghiêm túc và hiệu quả. Việc xây dựng các cơ chế giám sát, kiểm tra trong quá trình tố tụng cũng là một giải pháp quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người bị buộc tội. Như vậy, việc thực hiện nguyên tắc suy đoán vô tội không chỉ là trách nhiệm của cơ quan tố tụng mà còn là nghĩa vụ của toàn xã hội trong việc bảo vệ quyền con người và xây dựng một hệ thống pháp luật công bằng.
