Tổng quan nghiên cứu

Giảm nghèo đa chiều là một trong những mục tiêu phát triển bền vững được Chính phủ Việt Nam đặc biệt quan tâm, nhất là trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay. Tại phường Vĩnh Lạc, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang, với tổng số 5.061 hộ gia đình và dân số 21.241 người, tình trạng nghèo vẫn còn tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Theo số liệu năm 2016, có khoảng 287 hộ nghèo đa chiều, chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số hộ dân cư. Mặc dù đã có nhiều chính sách hỗ trợ và đầu tư cơ sở hạ tầng, nguy cơ tái nghèo và chênh lệch giàu nghèo vẫn là thách thức lớn đối với địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo đa chiều của các hộ gia đình trên địa bàn phường Vĩnh Lạc, từ đó đề xuất các giải pháp giảm nghèo hiệu quả. Nghiên cứu tập trung vào 10 yếu tố chính như giới tính chủ hộ, trình độ học vấn, nghề nghiệp, số người phụ thuộc, số tiền vay vốn, tình trạng học tập của trẻ em, bệnh tật, điều kiện điện, nước sạch và vệ sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 5 khu phố của phường, với dữ liệu khảo sát thu thập từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2017, cùng số liệu thứ cấp từ báo cáo hộ nghèo năm 2016.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp địa phương hiểu rõ hơn về các nhân tố tác động đến nghèo đa chiều mà còn hỗ trợ xây dựng chính sách giảm nghèo phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại phường Vĩnh Lạc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khái niệm nghèo đa chiều, được định nghĩa là sự thiếu hụt đồng thời nhiều khía cạnh cơ bản của đời sống như giáo dục, y tế, điều kiện sống và thu nhập. Khung lý thuyết lấy cảm hứng từ các mô hình đo lường nghèo đa chiều của Liên Hiệp Quốc và Đại học Oxford, trong đó chỉ số nghèo đa chiều (MPI) được sử dụng để đánh giá sự thiếu hụt về phúc lợi xã hội ở cấp hộ gia đình.

Các lý thuyết nền tảng bao gồm:

  • Lý thuyết về nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ là thiếu thu nhập mà còn là sự thiếu hụt về các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế, nước sạch, vệ sinh và điều kiện nhà ở.
  • Mô hình hồi quy Logit: Được sử dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất xảy ra nghèo đa chiều, với biến phụ thuộc là tình trạng nghèo (nghèo hoặc không nghèo) và các biến độc lập là các yếu tố kinh tế - xã hội.
  • Khái niệm vốn con người và vốn xã hội: Trình độ học vấn, sức khỏe, và mạng lưới xã hội được xem là các nguồn lực quan trọng giúp hộ gia đình thoát nghèo.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: giới tính chủ hộ, trình độ học vấn, nghề nghiệp chủ hộ, số người phụ thuộc, số tiền vay vốn, tình trạng học tập của trẻ em, bệnh tật/suy dinh dưỡng, điện năng tiêu thụ, nguồn nước sạch và điều kiện vệ sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thống kê mô tả và phân tích định lượng. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 300 hộ gia đình tại 5 khu phố của phường Vĩnh Lạc, sử dụng bảng câu hỏi thiết kế theo các chỉ số đo lường nghèo đa chiều. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện phi xác suất được áp dụng nhằm đảm bảo tính đại diện và khả thi trong điều kiện thực tế.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 20, trong đó mô hình hồi quy Logit được sử dụng để ước lượng ảnh hưởng của 10 biến độc lập đến xác suất xảy ra nghèo đa chiều. Cỡ mẫu 300 quan sát đảm bảo độ tin cậy và phù hợp với quy tắc tối thiểu 5 lần số biến quan sát.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: xác định vấn đề, khảo sát tài liệu, xây dựng mô hình và bảng câu hỏi, thu thập dữ liệu, làm sạch và kiểm tra dữ liệu, phân tích thống kê mô tả và hồi quy Logit, cuối cùng là đề xuất giải pháp dựa trên kết quả phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giới tính chủ hộ: Hộ gia đình có chủ hộ là nam giới có khả năng thoát nghèo cao hơn so với hộ có chủ hộ nữ. Kết quả hồi quy Logit cho thấy giới tính tác động ngược chiều đến nghèo đa chiều, với hệ số âm và ý nghĩa thống kê, phản ánh vai trò quan trọng của giới tính trong sinh kế hộ gia đình.

  2. Số người phụ thuộc: Tỷ lệ người phụ thuộc trong hộ gia đình càng cao thì khả năng nghèo đa chiều càng tăng. Mỗi người phụ thuộc bổ sung làm tăng xác suất nghèo khoảng 15%, cho thấy gánh nặng nhân khẩu ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng thoát nghèo.

  3. Điện, nước sạch và vệ sinh: Các hộ thiếu hụt về điện năng tiêu thụ, sử dụng nguồn nước không hợp vệ sinh hoặc không có nhà vệ sinh hợp chuẩn có xác suất nghèo cao hơn từ 20-30% so với các hộ có điều kiện đầy đủ. Điều này minh chứng cho vai trò thiết yếu của cơ sở hạ tầng trong cải thiện đời sống và giảm nghèo.

  4. Bệnh tật và suy dinh dưỡng: Hộ có thành viên bị bệnh tật kéo dài hoặc suy dinh dưỡng có khả năng nghèo đa chiều cao hơn 25%, cho thấy sức khỏe là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến sinh kế và thu nhập.

  5. Số tiền vay vốn từ định chế chính thức: Ngược lại với các yếu tố trên, số tiền vay vốn có tác động giảm nghèo rõ rệt. Hộ gia đình vay vốn nhiều hơn có xác suất nghèo thấp hơn khoảng 18%, thể hiện vai trò tích cực của tín dụng chính thức trong hỗ trợ phát triển sản xuất và nâng cao thu nhập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về nghèo đa chiều, khẳng định rằng nghèo không chỉ là vấn đề thu nhập mà còn liên quan mật thiết đến các điều kiện sống và sức khỏe. Việc giới tính chủ hộ ảnh hưởng đến nghèo đa chiều phản ánh bất bình đẳng giới trong tiếp cận nguồn lực và cơ hội việc làm. Số người phụ thuộc làm tăng áp lực tài chính và giảm khả năng đầu tư cho phát triển kinh tế.

Các chỉ số về điện, nước sạch và vệ sinh cho thấy đầu tư cơ sở hạ tầng là yếu tố không thể thiếu để cải thiện điều kiện sống và giảm nghèo bền vững. Bệnh tật và suy dinh dưỡng làm giảm năng suất lao động và tăng chi phí y tế, từ đó làm gia tăng nguy cơ nghèo đói.

Tác động tích cực của vốn vay từ các định chế chính thức khẳng định vai trò của tài chính vi mô và tín dụng nông thôn trong việc hỗ trợ người nghèo phát triển sinh kế. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng vốn vay phải hiệu quả để tránh rơi vào vòng xoáy nợ nần.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nghèo theo từng yếu tố, bảng hồi quy Logit với các hệ số và mức ý nghĩa, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa các biến độc lập và tình trạng nghèo đa chiều.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hỗ trợ phụ nữ chủ hộ: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng, tạo việc làm và tiếp cận tín dụng dành riêng cho phụ nữ chủ hộ nhằm giảm bất bình đẳng giới và nâng cao năng lực kinh tế. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do UBND phường phối hợp với các tổ chức xã hội thực hiện.

  2. Giảm gánh nặng người phụ thuộc: Phát triển các chính sách hỗ trợ chăm sóc trẻ em và người già, đồng thời khuyến khích kế hoạch hóa gia đình để giảm tỷ lệ người phụ thuộc. Mục tiêu giảm 10% số người phụ thuộc trong vòng 3 năm, do ngành y tế và lao động phối hợp thực hiện.

  3. Cải thiện cơ sở hạ tầng thiết yếu: Đầu tư nâng cấp hệ thống điện, cấp nước sạch và xây dựng nhà vệ sinh hợp vệ sinh cho các hộ nghèo, ưu tiên các khu vực còn thiếu thốn. Kế hoạch thực hiện trong 3 năm, do chính quyền địa phương và các nhà tài trợ phối hợp triển khai.

  4. Phát triển dịch vụ y tế và dinh dưỡng: Tăng cường khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe và chương trình dinh dưỡng cho các hộ nghèo, đặc biệt là trẻ em và người già. Mục tiêu giảm 15% tỷ lệ bệnh tật kéo dài trong 2 năm, do ngành y tế địa phương chủ trì.

  5. Mở rộng tín dụng chính thức và hỗ trợ sử dụng vốn hiệu quả: Tăng cường tiếp cận vốn vay ưu đãi, đồng thời tổ chức các lớp tập huấn quản lý tài chính và kỹ năng sản xuất cho người vay vốn. Thời gian thực hiện 2 năm, do Ngân hàng Chính sách xã hội phối hợp với UBND phường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng và điều chỉnh chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả các chương trình hỗ trợ.

  2. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức tài chính vi mô: Áp dụng các phân tích về yếu tố ảnh hưởng để thiết kế các dự án hỗ trợ sinh kế, tín dụng và phát triển cộng đồng nhằm giảm nghèo đa chiều.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản lý kinh tế: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về nghèo đa chiều và chính sách phát triển.

  4. Các nhà hoạch định chính sách phát triển xã hội: Dựa trên các phát hiện để xây dựng các chương trình can thiệp đa chiều, tập trung vào các yếu tố kinh tế, xã hội và sức khỏe nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người nghèo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghèo đa chiều khác gì so với nghèo thu nhập?
    Nghèo đa chiều không chỉ dựa trên thu nhập mà còn xét đến các thiếu hụt về giáo dục, y tế, điều kiện sống và các dịch vụ xã hội khác. Ví dụ, một hộ có thu nhập đủ nhưng không có nước sạch hoặc không có nhà vệ sinh hợp vệ sinh vẫn được xem là nghèo đa chiều.

  2. Tại sao giới tính chủ hộ lại ảnh hưởng đến nghèo đa chiều?
    Giới tính chủ hộ ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận nguồn lực và việc làm. Hộ có chủ hộ nữ thường gặp khó khăn hơn trong việc tiếp cận tín dụng và việc làm ổn định, dẫn đến nguy cơ nghèo cao hơn.

  3. Số người phụ thuộc ảnh hưởng như thế nào đến nghèo đa chiều?
    Số người phụ thuộc càng nhiều làm tăng gánh nặng chi tiêu và giảm khả năng đầu tư cho phát triển kinh tế, từ đó làm tăng nguy cơ nghèo đa chiều.

  4. Vai trò của tín dụng chính thức trong giảm nghèo là gì?
    Tín dụng chính thức cung cấp nguồn vốn cần thiết để người nghèo đầu tư sản xuất, nâng cao thu nhập và cải thiện điều kiện sống, giúp họ thoát nghèo bền vững.

  5. Làm thế nào để cải thiện điều kiện điện, nước và vệ sinh cho các hộ nghèo?
    Cần có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và các tổ chức tài trợ để đầu tư cơ sở hạ tầng, đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức về sử dụng và bảo vệ các dịch vụ này nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 7 yếu tố chính ảnh hưởng đến nghèo đa chiều tại phường Vĩnh Lạc, bao gồm giới tính chủ hộ, số người phụ thuộc, điện, vệ sinh, nước sạch, bệnh tật/suy dinh dưỡng và số tiền vay vốn.
  • Giới tính chủ hộ và số tiền vay vốn có tác động giảm nghèo, trong khi các yếu tố còn lại làm tăng nguy cơ nghèo đa chiều.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách giảm nghèo đa chiều phù hợp với đặc điểm địa phương.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hỗ trợ phụ nữ chủ hộ, giảm gánh nặng người phụ thuộc, cải thiện cơ sở hạ tầng và phát triển dịch vụ y tế, đồng thời mở rộng tín dụng chính thức.
  • Giai đoạn tiếp theo cần triển khai các chính sách đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chiều sâu để nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững.

Để góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại phường Vĩnh Lạc, các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc thực hiện các giải pháp giảm nghèo đa chiều. Hành động ngay hôm nay sẽ tạo nền tảng vững chắc cho tương lai phát triển của cộng đồng.