Nghiên Cứu Xu Hướng Chỉ Số Vector và Bệnh Sốt Xuất Huyết Dengue Tại Thành Phố Pleiku, Tỉnh Gia Lai (2012-2021)

• Tác giả: Phan Vũ Hổ
• Người hướng dẫn: PGS. Lã Ngọc Quang
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Y Tế Công Cộng
• Đề tài: Nghiên Cứu Xu Hướng Bệnh Sốt Xuất Huyết Dengue và Yếu Tố Thời Tiết Tại Pleiku (2012-2021)
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Một số khái niệm sử dụng trong nghiên cứu
• 1.1.1. Khái niệm bệnh sốt xuất huyết Dengue và vector truyền bệnh
• 1.1.2. Một số khái niệm về thời tiết và các yếu tố của thời tiết
• 1.1.3. Thực trạng diễn biến thời tiết, bệnh sốt xuất huyết Dengue, vector truyền bệnh
• 1.1.3.1. Trên Thế giới
• 1.1.3.2. Tại Việt Nam
• 1.1.4. Nghiên cứu về phân tích xu hướng và mối tương quan giữa khí hậu giữa bệnh sốt xuất huyết Dengue và vector truyền bệnh
• 1.1.5. Các phương pháp phân tích/đánh giá
• 1.1.6. Mối tương quan giữa yếu tố thời tiết lên số ca mắc sốt xuất huyết Dengue
• 1.1.7. Mối tương quan giữa yếu tố thời tiết lên quần thể vector truyền bệnh
• 1.1.8. Một số đặc điểm về địa bàn nghiên cứu
• 1.1.9. Khung lý thuyết
• 2. CHƯƠNG 2: MÔ TẢ BỘ SỐ LIỆU GỐC
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thiết kế nghiên cứu
• 2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.6. Biến số nghiên cứu
• 2.7. Phương pháp phân tích số liệu
• 2.8. Thước đo, tiêu chuẩn đánh giá
• 2.9. Sai số trong chất lượng số liệu
• 2.10. Đạo đức nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM THỜI TIẾT, THỰC TRẠNG SỐ CA MẮC SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE VÀ QUẦN THỂ VECTOR
• 3.1. Phân bố số lượng ca mắc sốt xuất huyết Dengue trong giai đoạn 2012-2021
• 3.1.1. Tình hình mắc bệnh sốt xuất huyết Dengue theo năm
• 3.1.2. Tình hình mắc bệnh sốt xuất huyết Dengue theo mùa
• 3.1.3. Tình hình mắc bệnh sốt xuất huyết Dengue theo tháng
• 3.2. Phân bố vector truyền bệnh trong giai đoạn 2012-2021
• 3.2.1. Phân bố vector truyền bệnh theo năm
• 3.2.2. Phân bố vector truyền bệnh theo mùa
• 3.2.3. Phân bố vector truyền bệnh theo tháng
• 3.3. Đặc điểm về thời tiết trong giai đoạn 2012-2021
• 3.3.1. Mô tả dữ liệu thời tiết theo năm
• 3.3.2. Mô tả dữ liệu thời tiết theo mùa
• 3.3.3. Mô tả dữ liệu thời tiết theo tháng
• 3.4. Xu hướng và mối tương quan giữa nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa với chỉ số vector và số ca bệnh sốt xuất huyết Dengue
• 3.4.1. Xu hướng biến động số lượng ca SXHD theo nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa
• 3.4.2. Biến động nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa theo tháng và số ca mắc SXHD/100.000 dân
• 3.4.3. Biến động nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa theo tháng và chỉ số BI
• 3.4.4. Biến động nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa theo tháng và chỉ số mật độ muỗi
• 3.4.5. Biến động nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa theo tháng và chỉ số nhà có muỗi
• 3.4.6. Một số mối tương quan giữa các yếu tố thời tiết với chỉ số vector và số ca bệnh SXHD
• 4. CHƯƠNG 4: ĐẶC ĐIỂM THỜI TIẾT, TỶ SUẤT MẮC SXHD/100.000 DÂN, CHỈ SỐ VECTOR
• 4.1. Đặc điểm và số ca mắc và tỷ lệ số ca mắc SXHD/100.000 dân. Đặc điểm các chỉ số vector
• 4.2. Xu hướng và mối tương quan giữa một số yếu tố thời tiết và bệnh sốt xuất huyết Dengue và quần thể vector tại thành phố Pleiku giai đoạn 2012-2021
• 4.2.1. Xu hướng và mối tương quan giữa một số yếu tố thời tiết và bệnh sốt xuất huyết Dengue tại thành phố Pleiku giai đoạn 2012-2021
• 4.2.2. Xu hướng và mối tương quan giữa một số yếu tố thời tiết và quần thể vector tại thành phố Pleiku giai đoạn 2012-2021
• 4.3. Một số hạn chế của nghiên cứu
• KẾT LUẬN
• KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1
• PHỤ LỤC 2
• PHỤ LỤC 3
• PHỤ LỤC 4
• PHỤ LỤC 5
• PHỤ LỤC 6

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Sốt Xuất Huyết Dengue Tại Pleiku

Bài viết này tập trung vào phân tích xu hướng bệnh sốt xuất huyết Dengue và mối liên hệ với yếu tố thời tiết tại Pleiku, Gia Lai trong giai đoạn 2012-2021. Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đặc biệt phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có khoảng 3,9 tỷ người trên thế giới có nguy cơ mắc bệnh. Tại Việt Nam, bệnh SXHD là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, gây ra nhiều khó khăn trong công tác phòng chống dịch bệnh. Nghiên cứu này mong muốn cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình dịch tễ học của SXHD tại Pleiku, từ đó góp phần vào việc xây dựng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả hơn. Đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, việc hiểu rõ tác động của các yếu tố thời tiết đến sự lây lan của bệnh là vô cùng quan trọng. Phân tích thống kê và mô hình hóa bệnh truyền nhiễm là những công cụ được sử dụng để làm sáng tỏ mối quan hệ phức tạp này.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Dịch Tễ Học Tại Gia Lai

Nghiên cứu dịch tễ học về sốt xuất huyết Dengue tại các địa phương như Pleiku, Gia Lai đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu rõ hơn về đặc điểm dịch bệnh và các yếu tố nguy cơ cụ thể. Tình hình dịch bệnh tại mỗi địa phương có thể khác nhau do sự khác biệt về yếu tố thời tiết, mật độ muỗi, và các yếu tố kinh tế - xã hội. Việc nghiên cứu chi tiết giúp các cơ quan y tế địa phương có thể xây dựng các chiến lược phòng chống sốt xuất huyết phù hợp và hiệu quả hơn. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu có thể cung cấp thông tin quan trọng cho việc dự báo và ứng phó với các đợt bùng phát dịch bệnh trong tương lai. "Thống kê của Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai năm 2020 toàn tỉnh có 3.583 ca SXHD của 17/17 huyện/thị xã/thành phố, trong đó thành phố Pleiku có 958 ca mắc", tác giả trích dẫn.

1.2. Ảnh Hưởng Của Yếu Tố Thời Tiết Đến Bệnh Truyền Nhiễm

Yếu tố thời tiết như nhiệt độ, độ ẩm, và lượng mưa có ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển và lây lan của các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là các bệnh do véc tơ truyền bệnh như sốt xuất huyết Dengue. Nhiệt độ ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và vòng đời của muỗi, trong khi độ ẩm và lượng mưa tạo điều kiện thuận lợi cho sự sinh sản và phát triển của chúng. Sự thay đổi biến đổi khí hậu có thể làm thay đổi các yếu tố thời tiết này, dẫn đến sự thay đổi trong xu hướng bệnh và sự phân bố của véc tơ truyền bệnh. Do đó, việc nghiên cứu mối liên hệ giữa các yếu tố thời tiết và bệnh SXHD là rất quan trọng để dự báo và phòng ngừa dịch bệnh một cách hiệu quả.

II. Thách Thức Phòng Chống Sốt Xuất Huyết Dengue Tại Pleiku

Công tác phòng chống sốt xuất huyết Dengue tại Pleiku đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự phức tạp trong việc kiểm soát véc tơ truyền bệnh. Sự gia tăng về mật độ muỗi và sự kháng thuốc của chúng đối với các loại hóa chất diệt côn trùng là những vấn đề đáng lo ngại. Bên cạnh đó, sự thay đổi về mô hình bệnh tật và sự xuất hiện của các chủng Dengue virus serotypes mới cũng đặt ra những khó khăn trong công tác điều trị và phòng ngừa. "Hiện nay việc phòng chống SXHD vô cùng khó khăn vì chưa có vắc xin phòng bệnh cũng như thuốc điều trị đặc trị", tác giả viết. Sự phản ứng của cộng đồng đối với các biện pháp phòng ngừa cũng là một yếu tố quan trọng, khi mà sự tham gia và ý thức của người dân về vệ sinh môi trường và phòng chống muỗi còn hạn chế. Cuối cùng, sự hạn chế về nguồn lực y tế và chính sách y tế chưa đủ mạnh cũng gây ảnh hưởng đến hiệu quả của các chương trình phòng chống SXHD.

2.1. Khó Khăn Trong Kiểm Soát Quần Thể Vector Truyền Bệnh

Kiểm soát véc tơ truyền bệnh là một trong những biện pháp quan trọng nhất trong phòng chống sốt xuất huyết. Tuy nhiên, việc kiểm soát quần thể vector này gặp nhiều khó khăn do nhiều yếu tố. Vòng đời muỗi ngắn và khả năng sinh sản nhanh chóng của chúng khiến cho việc giảm thiểu số lượng muỗi trở nên khó khăn. Hơn nữa, sự kháng thuốc của muỗi đối với các loại hóa chất diệt côn trùng ngày càng gia tăng, làm giảm hiệu quả của các biện pháp phun hóa chất. Các biện pháp vệ sinh môi trường như loại bỏ nguồn nước đọng cũng đòi hỏi sự tham gia tích cực của cộng đồng, nhưng sự thực hiện còn hạn chế.

2.2. Yếu Tố Cộng Đồng Và Nhận Thức Về Phòng Bệnh SXHD

Sự thành công của các chương trình phòng chống sốt xuất huyết phụ thuộc rất nhiều vào sự tham gia và ý thức của cộng đồng. Tuy nhiên, nhận thức về phòng bệnh SXHD của người dân vẫn còn hạn chế, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn và vùng sâu vùng xa. Nhiều người dân chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc vệ sinh môi trường, loại bỏ nguồn nước đọng, và sử dụng các biện pháp phòng muỗi đốt. Hơn nữa, sự thiếu hụt thông tin và giáo dục sức khỏe cũng góp phần làm giảm hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa. Do đó, việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng là rất quan trọng để kiểm soát dịch bệnh.

III. Phân Tích Xu Hướng Ca Bệnh Sốt Xuất Huyết Tại Pleiku

Nghiên cứu đã thực hiện phân tích xu hướng các ca bệnh sốt xuất huyết Dengue tại thành phố Pleiku trong giai đoạn 2012-2021. Dữ liệu cho thấy có sự biến động đáng kể về số lượng ca bệnh qua các năm, với một số năm ghi nhận số ca bệnh tăng đột biến. Nghiên cứu tập trung vào phân bố theo thời gian và phân bố theo không gian của các ca bệnh, nhằm xác định các khu vực có nguy cơ cao và các thời điểm dễ bùng phát dịch bệnh. "Trong giai đoạn 2012-2021, thành phố Pleiku có tổng cộng 10.031 ca mắc sốt xuất huyết với tỷ lệ mắc chung 347,48/100", theo số liệu được tác giả cung cấp. Phân tích thống kê được sử dụng để xác định các yếu tố nguy cơ và dự báo nguy cơ bùng phát dịch trong tương lai.

3.1. Biến Động Số Lượng Ca Mắc SXHD Theo Mùa

Số lượng ca mắc sốt xuất huyết Dengue thường có sự biến động theo mùa, với số ca mắc tăng cao vào mùa mưa và giảm vào mùa khô. Điều này có liên quan đến sự phát triển và sinh sản của muỗi, khi mà mưa tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành các nguồn nước đọng, nơi muỗi đẻ trứng và phát triển. Độ ẩm cao cũng tạo môi trường lý tưởng cho muỗi hoạt động và lây truyền bệnh. Việc phân tích chuỗi thời gian về số lượng ca mắc theo mùa giúp các cơ quan y tế có thể dự đoán và chuẩn bị cho các đợt bùng phát dịch bệnh.

3.2. Phân Tích Tỷ Lệ Mắc Bệnh Theo Nhóm Tuổi Tại Pleiku

Tỷ lệ mắc bệnh sốt xuất huyết có thể khác nhau giữa các nhóm tuổi khác nhau. Trẻ em thường dễ mắc bệnh hơn do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện. Tuy nhiên, người lớn cũng có thể mắc bệnh, đặc biệt là những người chưa từng bị nhiễm bệnh trước đó. Việc phân tích tỷ lệ mắc bệnh theo nhóm tuổi giúp các cơ quan y tế có thể tập trung vào các nhóm đối tượng có nguy cơ cao và triển khai các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Kết quả nghiên cứu cho thấy "lứa tuổi trên 15 dễ mắc bệnh sốt xuất huyết hơn, số ca mắc cao nhất từ tháng 7 đến tháng 10, đỉnh dịch ở tháng 8, thấp từ tháng 2 đến tháng 4", theo tác giả.

IV. Tương Quan Yếu Tố Thời Tiết và Sốt Xuất Huyết ở Pleiku

Nghiên cứu đi sâu vào mối tương quan giữa các yếu tố thời tiết và xu hướng bệnh sốt xuất huyết Dengue tại Pleiku. Các yếu tố thời tiết như nhiệt độ, độ ẩm, và lượng mưa được phân tích để xác định mức độ ảnh hưởng của chúng đến số lượng ca bệnh và mật độ muỗi. Các phương pháp phân tích thống kê như mô hình hồi quy và phân tích tương quan được sử dụng để định lượng ảnh hưởng của thời tiết đến dịch bệnh. Nghiên cứu này có thể giúp các cơ quan y tế hiểu rõ hơn về cơ chế lây lan của bệnh và xây dựng các mô hình dự báo dịch bệnh chính xác hơn.

4.1. Đánh Giá Ảnh Hưởng Nhiệt Độ Đến Sự Phát Triển Muỗi

Nhiệt độ là một trong những yếu tố thời tiết quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự phát triển và sinh sản của muỗi. Nhiệt độ cao có thể làm tăng tốc độ phát triển của muỗi và rút ngắn vòng đời muỗi, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng về mật độ muỗi. Tuy nhiên, nhiệt độ quá cao cũng có thể gây chết muỗi. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá ảnh hưởng của nhiệt độ trung bình, nhiệt độ tối đa, và nhiệt độ tối thiểu đến mật độ muỗi và số lượng ca bệnh sốt xuất huyết.

4.2. Liên Hệ Độ Ẩm Lượng Mưa Đến Mật Độ Muỗi và SXHD

Độ ẩm và lượng mưa cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và lây lan của sốt xuất huyết Dengue. Độ ẩm cao tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi hoạt động và lây truyền bệnh, trong khi lượng mưa tạo ra các nguồn nước đọng, nơi muỗi đẻ trứng và phát triển. Nghiên cứu này đánh giá mối tương quan giữa độ ẩm, lượng mưa và mật độ muỗi để xác định các khu vực có nguy cơ cao và các thời điểm dễ bùng phát dịch bệnh. Số liệu cho thấy số ca mắc sốt xuất huyết/100.000 dân tương quan thuận với nhiệt độ tối thiểu, độ ẩm, lượng mưa theo tháng/mùa và tương quan nghịch với Nhiệt độ tối đa theo tháng, lượng mưa theo năm và nhiệt độ tối đa theo mùa. Chỉ số vector tương quan thuận với nhiệt độ trung bình theo tháng, độ ẩm trung bình theo tháng, lượng mưa theo tháng.

V. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Phòng Chống SXHD Pleiku

Kết quả nghiên cứu này có thể được ứng dụng để cải thiện công tác phòng chống sốt xuất huyết Dengue tại Pleiku. Các cơ quan y tế có thể sử dụng thông tin về xu hướng bệnh, yếu tố thời tiết, và mối tương quan giữa chúng để xây dựng các mô hình dự báo dịch bệnh chính xác hơn. Các mô hình này có thể được sử dụng để cảnh báo sớm về nguy cơ bùng phát dịch và triển khai các biện pháp phòng ngừa kịp thời. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng hiệu quả hơn, nhằm nâng cao nhận thức và thúc đẩy sự tham gia của người dân vào công tác phòng chống dịch bệnh.

5.1. Xây Dựng Mô Hình Dự Báo Nguy Cơ Bùng Phát Dịch

Dựa trên phân tích thống kê và mô hình hồi quy, có thể xây dựng các mô hình dự báo về nguy cơ bùng phát dịch sốt xuất huyết Dengue tại Pleiku. Các mô hình này có thể sử dụng các yếu tố thời tiết như nhiệt độ, độ ẩm, và lượng mưa làm biến đầu vào để dự đoán số lượng ca bệnh trong tương lai. Các mô hình này có thể được sử dụng để cảnh báo sớm về nguy cơ bùng phát dịch và triển khai các biện pháp phòng ngừa kịp thời.

5.2. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Về Phòng Ngừa Bệnh

Việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết Dengue là rất quan trọng để kiểm soát dịch bệnh. Các chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng cần tập trung vào việc cung cấp thông tin về các biện pháp phòng ngừa như vệ sinh môi trường, loại bỏ nguồn nước đọng, sử dụng các biện pháp phòng muỗi đốt, và nhận biết các triệu chứng của bệnh. Chương trình giáo dục cộng đồng cần được thiết kế phù hợp với đặc điểm văn hóa và ngôn ngữ của cộng đồng để đạt hiệu quả cao nhất.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Sốt Xuất Huyết Dengue

Nghiên cứu này đã cung cấp cái nhìn tổng quan về xu hướng bệnh sốt xuất huyết Dengue và mối tương quan với các yếu tố thời tiết tại Pleiku trong giai đoạn 2012-2021. Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự biến động đáng kể về số lượng ca bệnh qua các năm và có mối liên hệ giữa các yếu tố thời tiết và xu hướng bệnh. Kết quả nghiên cứu này có thể được ứng dụng để cải thiện công tác phòng chống sốt xuất huyết tại Pleiku. Trong tương lai, cần có thêm các nghiên cứu để xác định các yếu tố nguy cơ cụ thể và đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp khác nhau. "Nghiên cứu đưa ra một số khuyến nghị đối với Trung tâm y tế thành phố Pleiku và trạm y tế xã/phường như tăng cường công tác giám sát, kiểm soát ca bệnh và vector khi bước vào mùa mưa đến tháng 5 hàng năm", theo kết luận của tác giả.

6.1. Đề Xuất Các Biện Pháp Can Thiệp Hiệu Quả Tại Pleiku

Dựa trên kết quả nghiên cứu, các cơ quan y tế có thể đề xuất các biện pháp can thiệp hiệu quả để phòng chống sốt xuất huyết. Các biện pháp này có thể bao gồm tăng cường công tác giám sát dịch bệnh, kiểm soát véc tơ truyền bệnh, tiêm phòng vaccine, và giáo dục sức khỏe cộng đồng. Các biện pháp can thiệp cần được thiết kế phù hợp với đặc điểm dịch tễ học và văn hóa của từng địa phương để đạt hiệu quả cao nhất. Cần chủ động phun hóa chất diệt muỗi khi các chỉ số BI, NCM, MĐM cao, xây dựng kế hoạch ứng phó với tình hình bùng phát dịch bệnh trong tương lai, phối hợp với các cơ quan đoàn thể để lồng ghép các chương trình giáo dục người dân trong phát hiện và điều trị bệnh SXHD, theo tác giả.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Dự Báo và Ứng Phó

Trong tương lai, cần có thêm các nghiên cứu để xác định các yếu tố nguy cơ cụ thể và đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp khác nhau. Các nghiên cứu có thể tập trung vào việc phát triển các mô hình dự báo dịch bệnh chính xác hơn, đánh giá hiệu quả của vaccine Dengue, và tìm kiếm các phương pháp kiểm soát véc tơ truyền bệnh mới. Cần nâng cao ý thức phòng bệnh, nâng cao thế trạng và trang bị kiến thức xử trí khi bị bệnh SXHD. Các nghiên cứu cũng cần tập trung vào việc đánh giá phản ứng của cộng đồng và sự chấp nhận của người dân đối với các biện pháp phòng ngừa.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lưu hành phổ biến tại các quốc gia có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Theo ước tính, khoảng 3,9 tỷ người trên thế giới có nguy cơ mắc SXHD, với số ca mắc tăng gấp 30 lần trong 50 năm qua. Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận khoảng 75.000 ca mắc, trong đó thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai là một trong những địa phương có tỷ lệ mắc cao, đặc biệt trong giai đoạn 2012-2021 với tổng cộng 10.031 ca mắc. Bệnh SXHD có tính chu kỳ và mùa rõ rệt, với đỉnh dịch thường rơi vào các tháng mùa mưa từ tháng 7 đến tháng 10.

Nghiên cứu này nhằm phân tích xu hướng chỉ số vector truyền bệnh và số ca mắc SXHD tại thành phố Pleiku trong giai đoạn 2012-2021, đồng thời đánh giá mối tương quan giữa các yếu tố thời tiết như nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa với diễn biến dịch bệnh và quần thể vector. Việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng sẽ giúp các cơ quan y tế địa phương xây dựng các chiến lược phòng chống hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo giám sát vector và số ca bệnh cùng số liệu thời tiết trong 10 năm liên tục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dịch tễ học bệnh truyền nhiễm và sinh thái học vector truyền bệnh. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

• Mô hình chu kỳ dịch bệnh SXHD: Phân tích tính chu kỳ và mùa vụ của bệnh dựa trên số liệu ca mắc theo tháng, mùa và năm, nhằm xác định các giai đoạn bùng phát dịch và các yếu tố ảnh hưởng.

• Mô hình tương quan giữa yếu tố thời tiết và vector truyền bệnh: Nghiên cứu mối liên hệ giữa các chỉ số thời tiết (nhiệt độ trung bình, tối đa, tối thiểu; độ ẩm; lượng mưa) với các chỉ số vector như chỉ số Breteau (BI), chỉ số nhà có muỗi (NCM), chỉ số mật độ muỗi (MĐM).

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: vector truyền bệnh (muỗi Aedes aegypti), chỉ số giám sát vector (BI, NCM, MĐM), các yếu tố thời tiết đặc trưng (nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa), và tỷ lệ mắc SXHD trên 100.000 dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế sinh thái, phân tích chuỗi thời gian với dữ liệu thứ cấp thu thập từ tháng 01/2012 đến tháng 12/2021. Cỡ mẫu gồm toàn bộ 120 báo cáo tháng về số ca mắc SXHD và các chỉ số vector từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai, cùng 120 báo cáo tháng về các chỉ số thời tiết từ Đài khí tượng thủy văn khu vực Tây Nguyên.

Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn trong giai đoạn nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và liên tục. Dữ liệu được nhập liệu và kiểm tra kỹ lưỡng để giảm sai số. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 26 với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích xu hướng, phân tích tương quan Pearson và Spearman tùy theo phân phối dữ liệu. Các chỉ số vector và tỷ lệ mắc SXHD được phân tích theo tháng, mùa và năm để xác định xu hướng và mối liên hệ với các yếu tố thời tiết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Xu hướng số ca mắc SXHD: Trong giai đoạn 2012-2021, thành phố Pleiku ghi nhận tổng cộng 10.031 ca mắc SXHD, trong đó nhóm tuổi từ 15 trở lên chiếm tỷ lệ cao hơn (6.824 ca) so với nhóm dưới 15 tuổi (3.207 ca). Năm 2016 là năm có số ca mắc cao nhất với 4.399 ca, tương ứng tỷ lệ mắc 1.809,04/100.000 dân, trong khi năm 2021 có số ca thấp nhất (75 ca). Tỷ lệ mắc SXHD theo mùa cho thấy mùa mưa có tỷ lệ mắc cao gấp 3 lần mùa khô, với đỉnh dịch rơi vào tháng 8 (754,76 ca/100.000 dân).

2. Phân bố vector truyền bệnh: Chỉ số Breteau (BI) trung bình giai đoạn này là 19,68, với các năm 2012, 2014, 2017 và 2020 vượt ngưỡng nguy cơ (BI > 20). Chỉ số nhà có muỗi (NCM) trung bình là 13,61 và chỉ số mật độ muỗi (MĐM) trung bình là 0,22, trong đó năm 2020 có giá trị cao nhất ở cả ba chỉ số. Các chỉ số vector có tính chu kỳ rõ rệt theo tháng và mùa, đặc biệt tăng cao vào mùa mưa.

3. Mối tương quan giữa yếu tố thời tiết và SXHD: Số ca mắc SXHD/100.000 dân có tương quan thuận với nhiệt độ tối thiểu, độ ẩm trung bình và lượng mưa theo tháng và mùa (hệ số tương quan r > 0,4), trong khi có tương quan nghịch với nhiệt độ tối đa theo tháng và mùa. Chỉ số vector cũng tương quan thuận với nhiệt độ trung bình, độ ẩm và lượng mưa theo tháng, cho thấy yếu tố thời tiết ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của muỗi và nguy cơ bùng phát dịch.

4. Chu kỳ dịch bệnh và vector: SXHD và các chỉ số vector có tính chu kỳ hàng năm và chu kỳ 3-6 tháng, phản ánh sự biến động theo mùa mưa và khô. Chu kỳ 4 năm cũng được ghi nhận với các đợt dịch lớn vào các năm 2016 và 2019.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, khẳng định vai trò quan trọng của yếu tố thời tiết trong việc điều chỉnh vòng đời muỗi Aedes và sự lây truyền SXHD. Nhiệt độ tối thiểu và độ ẩm cao tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sản và phát triển, từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Mùa mưa với lượng mưa lớn cũng tạo nhiều nơi đọng nước làm ổ sinh sản cho muỗi, dẫn đến tăng chỉ số vector và số ca bệnh.

Sự khác biệt về tỷ lệ mắc giữa nhóm tuổi trên 15 và dưới 15 có thể do các yếu tố sinh hoạt và tiếp xúc với môi trường khác nhau. Chu kỳ dịch bệnh 4 năm phản ánh sự tương tác phức tạp giữa miễn dịch cộng đồng, biến đổi khí hậu và các biện pháp kiểm soát dịch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ xu hướng số ca mắc theo tháng, mùa và năm, biểu đồ biến động các chỉ số vector, cùng bảng hệ số tương quan giữa các yếu tố thời tiết và chỉ số vector, số ca bệnh để minh họa rõ ràng mối liên hệ và xu hướng biến động.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát và kiểm soát vector: Chủ động giám sát các chỉ số vector như BI, NCM, MĐM hàng tháng, đặc biệt từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. Khi các chỉ số vượt ngưỡng nguy cơ, cần triển khai phun hóa chất diệt muỗi kịp thời nhằm giảm mật độ vector.

2. Xây dựng kế hoạch ứng phó dịch bệnh: Trung tâm Y tế thành phố Pleiku và các trạm y tế xã/phường cần xây dựng kế hoạch phòng chống dịch SXHD dựa trên dự báo thời tiết và xu hướng dịch bệnh, đảm bảo nguồn lực và nhân lực sẵn sàng ứng phó khi có dấu hiệu bùng phát dịch.

3. Phối hợp truyền thông và giáo dục cộng đồng: Tăng cường phối hợp với các tổ chức đoàn thể để nâng cao nhận thức người dân về phòng chống SXHD, cách loại bỏ nơi sinh sản muỗi, phòng tránh muỗi đốt và xử trí khi mắc bệnh.

4. Nâng cao năng lực cán bộ y tế: Đào tạo, tập huấn cho cán bộ y tế về kỹ thuật giám sát vector, chẩn đoán và xử lý ca bệnh SXHD, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm tăng nguy cơ dịch bệnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế dự phòng và phòng chống dịch: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu và phân tích xu hướng giúp họ xây dựng kế hoạch giám sát và can thiệp hiệu quả.

2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng chính sách phòng chống SXHD phù hợp với điều kiện thời tiết và biến đổi khí hậu.

3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu sinh thái, phân tích chuỗi thời gian và mối liên quan giữa yếu tố môi trường và dịch bệnh.

4. Cộng đồng dân cư tại các vùng có nguy cơ SXHD cao: Giúp nâng cao nhận thức về phòng chống bệnh và các biện pháp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sốt xuất huyết Dengue là gì?
   Bệnh SXHD là bệnh truyền nhiễm do virus Dengue gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes aegypti. Bệnh có thể gây sốt cao, xuất huyết và suy đa tạng nếu không được điều trị kịp thời.

2. Yếu tố thời tiết nào ảnh hưởng nhiều nhất đến SXHD?
   Nhiệt độ tối thiểu, độ ẩm và lượng mưa là các yếu tố thời tiết có ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển của muỗi và số ca mắc SXHD, đặc biệt trong mùa mưa.

3. Chỉ số Breteau (BI) là gì và tại sao quan trọng?
   BI là số dụng cụ chứa nước có bọ gậy Aedes trong 100 nhà điều tra, dùng để đánh giá nguy cơ bùng phát dịch. BI ≥ 20 được coi là ngưỡng cần can thiệp.

4. Tại sao nhóm tuổi trên 15 lại có tỷ lệ mắc cao hơn?
   Nhóm tuổi trên 15 thường có nhiều hoạt động ngoài trời, tiếp xúc với môi trường có muỗi hơn, dẫn đến nguy cơ bị muỗi đốt và mắc bệnh cao hơn.

5. Làm thế nào để phòng chống SXHD hiệu quả?
   Phòng chống SXHD chủ yếu dựa vào kiểm soát vector: loại bỏ nơi sinh sản muỗi, phun hóa chất diệt muỗi, sử dụng màn chống muỗi và nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng bệnh.

Kết luận

• Thành phố Pleiku ghi nhận 10.031 ca mắc SXHD trong giai đoạn 2012-2021, với tỷ lệ mắc cao nhất vào năm 2016 và mùa mưa.
• Chỉ số vector truyền bệnh có tính chu kỳ rõ rệt, tăng cao vào mùa mưa, đặc biệt năm 2020 có chỉ số vượt ngưỡng nguy cơ.
• Yếu tố thời tiết như nhiệt độ tối thiểu, độ ẩm và lượng mưa có mối tương quan thuận với số ca mắc và chỉ số vector, trong khi nhiệt độ tối đa có tương quan nghịch.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch phòng chống SXHD phù hợp với điều kiện thời tiết và biến đổi khí hậu tại địa phương.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào tăng cường giám sát, kiểm soát vector, nâng cao nhận thức cộng đồng và đào tạo cán bộ y tế để giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch trong tương lai.

Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, các cơ quan chức năng và người dân cần phối hợp chặt chẽ trong công tác phòng chống SXHD, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.