Nghiên Cứu Một Số Cơ Sở Khoa Học Để Xây Dựng Rừng Giống và Vườn Giống Hữu Tính Cây Sồi Phảng (Lithocarpus fissus) Tại Huyện Hoành Bồ, Quảng Ninh

Việc bảo tồn nguồn giống cây bản địa như cây sồi phảng có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì đa dạng sinh học Quảng Ninh và đảm bảo nguồn cung cấp gỗ lớn bền vững. Các chính sách khuyến khích gây trồng, bảo tồn và phát triển các loài cây gỗ bản địa được Bộ NN&PTNT ban hành nhằm mục đích cung cấp gỗ lớn, đồng thời góp phần bảo tồn và phát triển các loài cây bản địa có giá trị một cách bền vững. Theo kết quả điều tra đã được công bố, năm 1945 diện tích rừng nước ta khoảng 14,3 triệu ha, độ che phủ đạt 43% trong đó phần lớn là rừng tự nhiên, chủ yếu là rừng giàu.

Cây sồi phảng (Lithocarpus fissus) là cây gỗ bản địa, lá rộng, thường xanh, có phân bố tự nhiên ở các khu rừng thứ sinh từ các tỉnh miền Bắc đến các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên. Sồi phảng thường sống hỗn loài với các loài cây lá rộng thường xanh như Kháo (Machilus sp), Giổi xanh (Michelia mediocris), Chẹo tía (Engerhardtia chrysolepis). Mặc dù có khả năng tái sinh tự nhiên mạnh, nhưng do chất lượng cây mẹ kém, khả năng phục hồi tự nhiên của sồi phảng rất hạn chế.

Rừng tự nhiên ngày càng bị khai thác cạn kiệt, diện tích ngày càng giảm sút nhanh đã kéo theo sự suy giảm nghiêm trọng về diện tích cũng như số lượng quần thể Sồi phảng. Mặc dù, Sồi phảng là loài cây có khả năng tái sinh tự nhiên mạnh, nhưng do chất lượng của các cây mẹ kém nên khả năng phục hồi tự nhiên của Sồi phảng rất hạn chế. Do đó diện tích rừng có Sồi phảng phân bố tự nhiên hiện nay còn rất ít và chất lượng không đảm bảo dẫn đến khả năng cung cấp gỗ của loài cây này còn nhiều hạn chế.

Các nghiên cứu về chọn và nhân giống cho loài cây này còn khá sơ sài. Các nghiên cứu về cây sồi phảng ở trong nước cũng còn rất hạn chế, mới chỉ có một số ít nghiên cứu về đặc điểm hình thái, phân bố và một số ít các công trình nghiên cứu về biện pháp kỹ thuật gây trồng. Các nghiên cứu về chọn và nhân giống cho loài cây này còn khá sơ sài, có thể tổng hợp các nghiên cứu đối với loài cây này như sau.

Cần có các biện pháp lâm sinh phù hợp để cải thiện chất lượng giống và tăng cường khả năng sinh trưởng của cây sồi phảng. Lập địa trồng thích hợp cho Sồi phảng là nơi đất ẩm mát, thoát nước, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến sét nhẹ, pHKCl = 4 - 5, tầng đất từ 40 - 50cm, nhiệt độ bình quân từ 18 - 25oC và lượng mưa từ 1.000mm, độ cao dưới 800m so với mực nước biển.

Việc lựa chọn cây mẹ có phẩm chất tốt là yếu tố then chốt trong xây dựng vườn giống hữu tính. Cần lựa chọn những cây có thân thẳng, sinh trưởng nhanh, không sâu bệnh và có khả năng cho quả tốt. Theo Lê Mộng Chân và Lê Thị Huyên (2000) [4] thì gỗ Sồi phảng là gỗ cứng, không mối mọt, độ thon nhỏ thường được dùng làm nhà, làm trụ mỏ và các đồ dùng hàng ngày. Cây kích thước lớn thường bị rỗng ruột.

Các biện pháp lâm sinh như bón phân, tỉa cành, và phòng trừ sâu bệnh cần được thực hiện để đảm bảo sinh trưởng tốt cho vườn giống. Trong năm đầu tiên sau khi bón phân chuồng, chăm sóc tổng hợp với phân bón Sồi phảng có mức tăng trưởng chiều cao tăng 81% so với không bón phân, còn với bón phân urê có mức tăng trưởng 42% so với không bón phân.

Kỹ thuật trồng cây sồi phảng cũng cần được tối ưu hóa để đạt hiệu quả cao nhất. Cần chú ý đến mật độ trồng, kích thước hố trồng và các biện pháp bảo vệ cây con. Kết quả cho thấy khả năng sinh trưởng khác nhau khá rõ rệt giữa 12 ô mẫu, biện pháp chăm sóc ở ô số 12 cho khả năng sinh trưởng tốt nhất, mật độ trồng ở ô số 8 (800 cây/ha) cho khả năng sinh trưởng tốt nhất, kích thước hố khác nhau ở ô số 6 (50x50x50cm) cho khả năng sinh trưởng tốt nhất.

Các yếu tố như khả năng sinh trưởng, khả năng tái sinh, và khả năng thích nghi với điều kiện địa phương cần được đánh giá. Mặc dù, Sồi phảng là loài cây có khả năng tái sinh tự nhiên mạnh, nhưng do chất lượng của các cây mẹ kém nên khả năng phục hồi tự nhiên của Sồi phảng rất hạn chế.

Việc hiểu rõ phân bố cây sồi phảng tại Quảng Ninh giúp xác định các khu vực tiềm năng cho phát triển nguồn giống. Sồi phảng thường phân bố tự nhiên ở các rừng thứ sinh từ các tỉnh miền Bắc như Quảng Ninh, Phú Thọ, Yên Bái đến các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên. Thường gặp Sồi phảng mọc ở độ cao 50 - 1.200m so với mực nước biển.

Nghiên cứu về đặc điểm hình thái và di truyền của cây sồi phảng giúp chọn lọc những cá thể ưu tú cho vườn giống. Đây là cơ sở khoa học cho việc định loại và phân biệt Sồi phảng với những loài khác, đặc biệt là với những loài cùng chi với nó. Việc mô tả hình thái loài nhìn chung có sự thống nhất cao giữa các tác giả ở nhiều quốc gia và tổ chức nghiên cứu khoa học khác nhau.

Việc xây dựng thành công rừng giống cây sồi phảng tại Quảng Ninh sẽ cung cấp giống cây lâm nghiệp chất lượng cao cho các dự án trồng rừng. Điều này giúp nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào nguồn giống nhập khẩu.

Việc bảo tồn cây bản địa Quảng Ninh như cây sồi phảng góp phần tăng cường đa dạng sinh học và duy trì cân bằng sinh thái. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường.

Giá trị kinh tế cây sồi phảng có thể được khai thác thông qua các hoạt động khai thác gỗ bền vững. Gỗ sồi phảng có giá trị cao và được sử dụng trong nhiều lĩnh vực như xây dựng, nội thất và đồ gia dụng.

Nghiên cứu đã đạt được những kết quả quan trọng trong việc xây dựng cơ sở khoa học cho việc xây dựng rừng giống và vườn giống hữu tính cây sồi phảng. Cần tổng kết các bài học kinh nghiệm để áp dụng vào thực tiễn sản xuất.

Cần tiếp tục nghiên cứu về biện pháp lâm sinh để nâng cao hiệu quả sản xuất giống. Các nghiên cứu về di truyền và chọn giống cũng cần được đẩy mạnh để tạo ra những giống cây sồi phảng có năng suất và chất lượng cao.

Việc nhân rộng mô hình rừng giống và vườn giống là cần thiết để đáp ứng nhu cầu giống cây lâm nghiệp chất lượng cao trong tương lai. Cần có kế hoạch cụ thể và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để đảm bảo thành công.