Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc đánh giá năng lực học sinh thông qua các hình thức kiểm tra đa dạng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở các trường trung học phổ thông, bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan (Multiple Choice Tests - MCT) được sử dụng phổ biến nhằm đánh giá kỹ năng đọc tiếng Anh của học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục tỉnh Thừa Thiên Huế, tỷ lệ sử dụng bài kiểm tra trắc nghiệm trong các kỳ thi chính thức chiếm khoảng 20-30% tổng điểm môn tiếng Anh, trong đó kỹ năng đọc chiếm phần lớn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc phát triển kỹ năng đọc, dẫn đến kết quả học tập chưa đạt yêu cầu.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu nhận thức và thực tiễn sử dụng bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan trong phát triển kỹ năng đọc tiếng Anh tại hai trường trung học phổ thông Phú Bài và Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Mục tiêu chính là khảo sát quan điểm của giáo viên và học sinh về hiệu quả của MCT trong việc phát triển kỹ năng đọc, đồng thời phân tích cách thức thiết kế và áp dụng các bài kiểm tra này. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học gần nhất, với phạm vi tập trung vào học sinh lớp 10, 11 và 12 tại hai trường trên.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải tiến phương pháp đánh giá và giảng dạy tiếng Anh, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo ngoại ngữ tại các trường phổ thông ở Việt Nam. Đồng thời, nghiên cứu cũng hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế các bài kiểm tra phù hợp với trình độ học sinh, từ đó thúc đẩy sự hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kiểm tra ngôn ngữ và kỹ năng đọc hiểu, trong đó nhấn mạnh mối quan hệ mật thiết giữa dạy học và kiểm tra. Theo Harrison (1986), kiểm tra không chỉ là công cụ đánh giá mà còn là phương tiện hỗ trợ quá trình dạy học, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy dựa trên phản hồi từ học sinh. Lý thuyết về kiểm tra khách quan và chủ quan được phân tích để làm rõ ưu nhược điểm của từng loại, trong đó bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan được đánh giá cao về tính khách quan và khả năng chấm điểm nhanh chóng.

Khung lý thuyết còn bao gồm các khái niệm chính như: tính tin cậy (reliability), tính hợp lệ (validity), tính xác thực (authenticity), tính tương tác (interactiveness), tác động (impact) và tính thực tiễn (practicality) của bài kiểm tra. Ngoài ra, mô hình kiểm tra kỹ năng đọc hiểu được xây dựng dựa trên các loại bài kiểm tra phổ biến như trắc nghiệm nhiều lựa chọn, điền từ (cloze), đúng/sai, nối câu và trả lời câu hỏi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc. Dữ liệu được thu thập từ 18 giáo viên và 100 học sinh lớp 10, 11, 12 tại hai trường trung học phổ thông Phú Bài và Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên được áp dụng để đảm bảo tính đại diện.

Công cụ thu thập dữ liệu bao gồm: bảng câu hỏi (questionnaires) với thang điểm 5 mức độ, phỏng vấn sâu (in-depth interviews) với 6 giáo viên và 10 học sinh, cùng với phân tích 6 đề kiểm tra giấy (paper test examinations) gồm các bài kiểm tra một tiết và kiểm tra học kỳ. Bảng câu hỏi được kiểm định độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha lần lượt là 0.708 cho giáo viên và 0.722 cho học sinh, đảm bảo tính ổn định của dữ liệu.

Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả, trong khi dữ liệu định tính từ phỏng vấn và đề kiểm tra được phân loại theo chủ đề để hỗ trợ giải thích kết quả. Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra trong năm học gần nhất, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tế giáo dục địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan: Giáo viên tại hai trường có thái độ tích cực với việc sử dụng MCT trong đánh giá học sinh, với điểm trung bình của nhóm câu hỏi về sự cần thiết đạt khoảng 4.01 trên thang 5, cao hơn mức trung bình 3.0, cho thấy sự đồng thuận rộng rãi về vai trò của MCT trong kiểm tra và đánh giá.

  2. Nhận thức về hiệu quả của MCT trong phát triển kỹ năng đọc: Điểm trung bình của nhóm câu hỏi về nhận thức sử dụng MCT để phát triển kỹ năng đọc đạt 4.03, phản ánh sự tin tưởng của giáo viên vào khả năng của MCT trong việc giúp học sinh phát triển từ vựng, ngữ pháp và khả năng nhận biết ngôn ngữ. Hai loại bài kiểm tra phổ biến là Multiple Choice Cloze và Multiple Choice Questions.

  3. Thực tiễn thiết kế và sử dụng MCT: Mặc dù nhận thức tích cực, thực tế áp dụng MCT trong các bài kiểm tra của giáo viên chưa tương xứng, với điểm trung bình thực hành là 3.20, thấp hơn so với nhận thức. Khoảng 45% giáo viên thường xuyên sử dụng MCT trong các bài kiểm tra một tiết và kiểm tra học kỳ, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng rộng rãi.

  4. Khó khăn trong thiết kế MCT: Qua phỏng vấn, giáo viên gặp khó khăn về kỹ thuật thiết kế câu hỏi phù hợp với trình độ học sinh, thời gian hạn chế và sự đa dạng trong năng lực học sinh. Học sinh cũng gặp khó khăn trong việc làm bài, dẫn đến thái độ không hài lòng và thiếu động lực khi làm bài kiểm tra trắc nghiệm đọc.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò của MCT trong việc đánh giá và phát triển kỹ năng đọc tiếng Anh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và quốc tế. Tuy nhiên, khoảng cách giữa nhận thức và thực tiễn cho thấy cần có sự hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo chuyên sâu cho giáo viên trong việc thiết kế và sử dụng MCT hiệu quả hơn.

Việc học sinh gặp khó khăn khi làm bài kiểm tra phản ánh sự chưa phù hợp của đề kiểm tra với trình độ và nhu cầu học tập, cũng như thiếu đa dạng trong loại câu hỏi. Điều này có thể được minh họa qua biểu đồ phân bố điểm số và tỷ lệ học sinh hài lòng với các dạng câu hỏi khác nhau trong MCT.

Ngoài ra, tác động của MCT đến quá trình dạy học (backwash effect) được nhận định là tích cực nếu bài kiểm tra được thiết kế tốt, giúp định hướng nội dung và phương pháp giảng dạy. Ngược lại, thiết kế kém có thể gây tác động tiêu cực, làm giảm hứng thú và hiệu quả học tập của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng thiết kế MCT cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật xây dựng câu hỏi trắc nghiệm phù hợp với trình độ học sinh, tập trung vào đa dạng hóa loại câu hỏi và đảm bảo tính hợp lệ, tin cậy. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển ngân hàng đề kiểm tra đa dạng và chuẩn hóa: Xây dựng hệ thống ngân hàng đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan với các cấp độ khó khác nhau, phù hợp với chương trình giảng dạy và năng lực học sinh. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Ban giám hiệu các trường và tổ chuyên môn.

  3. Tăng cường hỗ trợ học sinh trong việc làm quen với MCT: Tổ chức các buổi luyện tập, hướng dẫn kỹ năng làm bài trắc nghiệm đọc, giúp học sinh nâng cao kỹ năng đọc hiểu và làm quen với các dạng câu hỏi. Thời gian: liên tục trong năm học; chủ thể: giáo viên bộ môn.

  4. Đánh giá và điều chỉnh thường xuyên hiệu quả của MCT: Thiết lập cơ chế phản hồi từ giáo viên và học sinh về các bài kiểm tra để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo tính phù hợp và hiệu quả. Thời gian: hàng học kỳ; chủ thể: tổ chuyên môn và ban giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn trong thiết kế và sử dụng bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan nhằm phát triển kỹ năng đọc cho học sinh, giúp cải thiện phương pháp giảng dạy và đánh giá.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Thông tin về thực trạng và đề xuất cải tiến giúp hoạch định chính sách, xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức tập huấn phù hợp với nhu cầu thực tế.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, lý thuyết kiểm tra ngôn ngữ và ứng dụng thực tiễn trong môi trường giáo dục phổ thông Việt Nam.

  4. Các tổ chức đào tạo và phát triển giáo dục: Cơ sở để phát triển các chương trình đào tạo giáo viên, xây dựng ngân hàng đề kiểm tra và hỗ trợ nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan có ưu điểm gì so với các hình thức kiểm tra khác?
    Bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan có tính khách quan cao, dễ chấm điểm nhanh chóng và chính xác, đồng thời phù hợp với việc đánh giá kiến thức rộng lớn và đa dạng. Ví dụ, trong các kỳ thi quốc tế như TOEFL hay IELTS, MCT được sử dụng phổ biến để đánh giá kỹ năng đọc.

  2. Làm thế nào để thiết kế câu hỏi trắc nghiệm phù hợp với trình độ học sinh?
    Cần xác định rõ mục tiêu kiểm tra, lựa chọn nội dung phù hợp với chương trình học và trình độ học sinh, đồng thời tuân thủ các nguyên tắc như câu hỏi rõ ràng, chỉ có một đáp án đúng và các phương án sai (distractors) hợp lý. Việc này giúp tăng tính hợp lệ và tin cậy của bài kiểm tra.

  3. Tại sao học sinh lại gặp khó khăn khi làm bài kiểm tra trắc nghiệm đọc?
    Nguyên nhân có thể do đề kiểm tra chưa phù hợp với trình độ, thiếu đa dạng trong loại câu hỏi, hoặc học sinh chưa được luyện tập đủ kỹ năng đọc hiểu và làm quen với dạng bài này. Điều này dẫn đến cảm giác áp lực và thiếu tự tin khi làm bài.

  4. Kiểm tra trắc nghiệm có ảnh hưởng như thế nào đến phương pháp dạy học?
    Kiểm tra trắc nghiệm có thể tạo ra tác động tích cực (backwash) khi nội dung và hình thức kiểm tra phù hợp với mục tiêu giảng dạy, giúp giáo viên tập trung vào các kỹ năng cần thiết. Ngược lại, nếu thiết kế kém, nó có thể gây tác động tiêu cực, làm lệch hướng dạy học.

  5. Làm sao để nâng cao hiệu quả sử dụng bài kiểm tra trắc nghiệm trong trường học?
    Cần kết hợp đào tạo giáo viên về kỹ thuật thiết kế đề, xây dựng ngân hàng đề kiểm tra đa dạng, hỗ trợ học sinh luyện tập thường xuyên và tổ chức đánh giá, điều chỉnh liên tục dựa trên phản hồi thực tế từ giáo viên và học sinh.

Kết luận

  • Giáo viên và học sinh tại hai trường trung học phổ thông Phú Bài và Hương Thủy có nhận thức tích cực về vai trò của bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan trong phát triển kỹ năng đọc tiếng Anh.
  • Thực tế áp dụng MCT trong các bài kiểm tra còn hạn chế, chưa tương xứng với nhận thức của giáo viên, do nhiều khó khăn trong thiết kế và sử dụng.
  • Học sinh gặp nhiều khó khăn khi làm bài kiểm tra trắc nghiệm đọc, ảnh hưởng đến thái độ và kết quả học tập.
  • Cần có các giải pháp đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và phát triển ngân hàng đề kiểm tra để nâng cao hiệu quả sử dụng MCT.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc cải tiến phương pháp đánh giá và giảng dạy tiếng Anh tại các trường phổ thông ở Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các khóa đào tạo kỹ thuật thiết kế đề kiểm tra, đồng thời xây dựng hệ thống ngân hàng đề kiểm tra đa dạng, phù hợp với trình độ học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh.